Ο ρόλος της κυβερνοασφάλειας στη διαμόρφωση των διεθνών σχέσεων

Άρθρο της Βίκυς Μανιάτη

Η ραγδαία εξάπλωση της χρήσης του Διαδικτύου συνέβαλε στη δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας, όπου άνθρωποι, οργανισμοί και κυβερνήσεις σε όλη την υφήλιο έρχονται σε απευθείας επαφή, με συνέπεια να παρατηρείται σημαντική ενίσχυση της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης.¹ Στις αρχές του 21^ου αιώνα, το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού έχει δυνατότητα πρόσβασης στην τεχνολογία και αναμένεται ακόμα 1,5 δις. να αποκτήσει πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέχρι το 2020. Επιπλέον, το «Internet of Things» θα συμβάλει στην εκρηκτική αύξηση του αριθμού συσκευών με διασύνδεση στο Διαδίκτυο.²

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, παρατηρείται αξιοσημείωτη αύξηση στα οικονομικά και πολιτικά κίνητρα για εκμετάλλευση του Διαδικτύου για αθέμιτους σκοπούς και η κυβερνοασφάλεια αναδεικνύεται σε κορυφαία προτεραιότητα στην ατζέντα των εθνικών πολιτικών για την εξωτερική πολιτική, την άμυνα και την ασφάλεια.⁴ Ειδήσεις που περιλαμβάνουν σημαντικές κυβερνοεπιθέσεις, απώλειες δεδομένων και δίκτυα, των οποίων η ασφάλεια αντιμετωπίζει κινδύνους, φιγουράρουν στους κεντρικούς τίτλους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης .

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν προβεί στην ανάπτυξη στρατηγικών για την αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφάλειας που ανακύπτουν και συνδέονται με την ταχεία εξάπλωση της χρήσης πληροφοριών και της τεχνολογίας επικοινωνιών. Αυτά τα ζητήματα κυβερνοασφάλειας έχουν εξελιχθεί σε σημαντικά εθνικά προβλήματα, όπου περιλαμβάνονται η προστασία των περιουσιακών στοιχείων, των συστημάτων και των δικτύων με ζωτική σημασία για την λειτουργία και τη σταθερότητα ενός κράτους και χρήζουν μέριμνας από την πλευρά των κυβερνήσεων.⁶ Οι προσπάθειες των κρατών για ανάπτυξη κανόνων στον κυβερνοχώρο εστιάζουν στην εφαρμογή του υφιστάμενου διεθνούς δικαίου, στην κάλυψη πιθανών κενών, στην ανάπτυξη προτύπων, καθώς και στην οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης. Κατά συνέπεια, έχει αναπτυχθεί ένα περίπλοκο καθεστώς κυβερνοασφάλειας, ώστε να συμπεριλαμβάνει πληθώρα περιφερειακών και διεθνών θεσμών που διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση ενεργητικών πολιτικών και κατ΄ επέκταση στη διαμόρφωση των σχέσεων μεταξύ των κρατών στη διεθνή σκηνή. ⁷

Στο πλαίσιο, λοιπόν των διεθνών σχέσεων και της διεθνούς συνεργασίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει να επιδείξει μια πληθώρα σημαντικών πολιτικών στον τομέα της κυβερνοασφάλειας, καθώς υπάρχει μια πληθώρα οργανισμών όπως ο ENISA (European Union Agency for Network and Information Security), Europol (Police agency of the European Union), EDA (European Defence Agency), κ.λ.π που είναι επιφορτισμένοι με την διαχείριση των ζητημάτων κυβερνοασφάλειας.⁸

Την 13^η Σεπτεμβρίου, στην ομιλία του ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean Claude Juncker, αποκάλυψε την πρόθεση της Επιτροπής για τη λήψη ενός πακέτου μέτρων κυβερνοασφάλειας που αποσκοπούν στην θωράκιση της Ευρώπης με τα σωστά μέσα για την αποτροπή κυβερνοεπιθέσεων.⁹

Τα μέτρα αυτά προβλέπουν: ¹⁰

• την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Κυβερνοασφάλειας, που θα είναι επιφορτισμένος με την παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση και αποτροπή των κυβερνοεπιθέσεων. Επίσης, ο νέος Οργανισμός θα συνεισφέρει στη βελτίωση της ετοιμότητας της Ε.Ε. για αντίδραση, με τη διοργάνωση πανευρωπαϊκών ασκήσεων κυβερνοασφάλειας σε ετήσια βάση και τη διασφάλιση καλύτερης ανταλλαγής πληροφοριών και τεχνογνωσίας για απειλές μέσω της ίδρυσης των Κέντρων Ανταλλαγής πληροφοριών και Ανάλυσης. Τέλος, θα συμβάλλει τόσο στην εφαρμογή της Οδηγίας για την Ασφάλεια του Δικτύου και των Συστημάτων Πληροφοριών, που θα εμπεριέχει υποχρεώσεις των εθνικών αρχών για αναφορές προς τον Οργανισμό για περιπτώσεις σοβαρών περιστατικών, όσο και στη δημιουργία και θέσπιση ενός νέου ευρωπαϊκού σχήματος πιστοποίησης, του οποίου η αποστολή θα είναι η παροχή διαβεβαίωσης για την ασφαλή χρήση των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών μέσω Διαδικτύου.
• την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου Έρευνας με αρμοδιότητα στην Κυβερνοασφάλεια, το οποίο σε συνεργασία με τα κράτη μέλη θα συμβάλει στην ανάπτυξη και στην εγκατάσταση των απαραίτητων μέσων και της τεχνολογίας, προκειμένου να παρακολουθεί τις διαρκείς μεταβολές των απειλών και να διασφαλίσει ότι τα αμυντικά μέσα που διαθέτει ένα κράτος μέλος για την αποτροπή των κυβερνοεπιθέσεων είναι τα πιο σύγχρονα και τελευταίας τεχνολογίας, όπως τα όπλα που χρησιμοποιούν τα κυκλώματα εγκληματιών στον κυβερνοχώρο. Επίσης, η Ε.Ε. σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ θα προωθήσουν από κοινού την έρευνα για την κυβερνοάμυνα, τη συνεργασία για ανάληψη καινοτόμων δράσεων και τη συμμετοχή σε παράλληλες και συντονισμένες ασκήσεις.
• Την προώθηση αλληλεγγύης με την πιθανότητα ίδρυσης ενός νέου Ταμείου για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών στον τομέα της κυβερνοασφάλειας, του οποίου ο ρόλος θα είναι η παροχή άμεσης υποστήριξης σε περιπτώσεις έκτακτων αναγκών – όμοιος ακριβώς με τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Κοινωνικής Προστασίας, η βοήθεια του οποίου παρέχεται για την αντιμετώπιση περιστατικών δασικών πυρκαγιών και φυσικών καταστροφών.
• Την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Η Ε.Ε. θα ενδυναμώσει την άμυνά της σε κυβερνοεπιθέσεις με την εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου για μια κοινή ευρωπαϊκή διπλωματική αντιμετώπιση των κακόβουλων δραστηριοτήτων στον κυβερνοχώρο και με την υποστήριξη ενός στρατηγικού θεσμικού πλαισίου για την αποτροπή συγκρούσεων και τη διαφύλαξη της σταθερότητας στον κυβερνοχώρο. Σε συνδυασμό με προσπάθειες οικοδόμησης νέων δυνατοτήτων στον κυβερνοχώρο, θα είναι σε θέση να παρέχει βοήθεια σε τρίτες χώρες για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων.

Στην πλευρά του Ατλαντικού οι ΗΠΑ ήταν η πρώτη χώρα που προέβη στην ίδρυση ενός γραφείου επιφορτισμένου με την διαχείριση ζητημάτων σχετιζόμενων με την κυβερνοασφάλεια, όπως άσκηση πίεσης σε κράτη προκειμένου να υπάρχουν ανοιχτά σύνορα στον κυβερνοχώρο ή συμφωνίες σε πρότυπα για την αντιμετώπιση κυβερνοσυγκρούσεων. Αυτά τα ζητήματα χρονολογούνται πίσω στο 1998, όταν η Ρωσία εισήγαγε ένα ψήφισμα αφοπλισμού στον κυβερνοχώρο στα Ηνωμένα Έθνη. Μέχρι τότε, η διαχείριση ζητημάτων κυβερνοασφάλειας γινποταν είτε από το Υπουργείο Εξωτερικών (State Department), είτε από το γραφείο Πληροφοριών και Έρευνας (INR), είτε από το γραφείο διαχείρισης πολιτικών και στρατιωτικών υποθέσεων.¹¹

Το 2009, υπό την Προεδρία του Μπάρακ Ομπάμα, στο πλαίσιο της πολιτικής του για την κυβερνοασφάλεια, ενισχύθηκε ο ρόλος του γραφείου αυτού, δεδομένης της βαρύτητας των περιστατικών κυβερνοασφάλειας και των διαρκών κλιμακούμενων συγκρούσεων.¹²

Το 2011, ο Chris Painter, ένας από τους κορυφαίους Αμερικανούς διπλωμάτες, ορίστηκε για πρώτη φορά ως Συντονιστής με αυξημένες αρμοδιότητες για ζητήματα σχετικών με τον κυβερνοχώρο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του State Department. Η θέση αυτή του Συντονιστή για ζητήματα κυβερνοχώρου δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, όμως σήμερα πάνω από 20 χώρες έχουν προβεί στη δημιουργία παρόμοιων θέσεων.¹³ 

Στις επιτυχίες του Painter περιλαμβάνονται: η οικοδόμηση διμερών σχέσεων με βασικούς φίλους και συμμάχους των ΗΠΑ, όπως η Μεγ. Βρετανία και η Ιαπωνία αλλά και η συνεργασία με αναπτυσσόμενες οικονομίες, προκειμένου να αντιληφθούν την αξία ενός ανοιχτού, ελεύθερου και ασφαλούς Διαδικτύου. Πιο πρόσφατα, ο Painter τελείωσε τον διάλογο που είχαν οι ΗΠΑ με την Κένυα για τον Κυβερνοχώρο και την ψηφιακή οικονομία, προκειμένου να ισχυροποιήσει την θέση των ΗΠΑ με την καλλιέργεια δεσμών με ένα κράτος που συγκαταλέγεται στα πιο καταρτισμένα σε ψηφιακό επίπεδο παγκοσμίως. Επίσης, σημαντικό επίτευγμα της αμερικανικής κυβερνοδιπλωματίας αποτελεί η μείωση του αριθμού διαδικτυακών επιθέσεων.¹⁴

Ωστόσο, η Αμερική είναι εξαιρετικά ευάλωτη τώρα και διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει τη δυναμική που έχει επιδείξει στον τομέα της κυβερνοασφάλειας και να παραδώσει την πρωτοκαθεδρία της στην Κίνα και στη Ρωσία. Είναι εξαιρετικά πιθανό στα επόμενα δέκα χρόνια, ο κυβερνοχώρος να μην φέρει την αμερικανική σφραγίδα δηλαδή να είναι ανοιχτός, χωρίς κεντρικό έλεγχο και ελάχιστα σύνορα, αλλά να έχει μια πιο αυταρχική αίσθηση.¹⁵

Πλέον η διαχείριση του ευαίσθητου ζητήματος της κυβερνοασφάλειας έχει περιέλθει στην κυβέρνηση Τραμπ, Αν και η κυβέρνηση Τραμπ είναι στην εξουσία περίπου 9 μήνες, έχει δώσει πρώτα δείγματα γραφής για αυτό το ζήτημα:  θεωρεί ότι η θέση του Συντονιστή για τον Κυβερνοχώρο πρέπει να έχει την ίδια βαρύτητα με την θέση ενός Αμερικανού Πρέσβη.¹⁶ Απομένει να δούμε τις πρωτοβουλίες του Τραμπ στα επόμενα 4 χρόνια αναφορικά με την κυβερνοασφάλεια και την διαχείριση του κυβερνοχώρου γενικότερα.

Παραπομπές

1. https://spp.gatech.edu/news/item/591818
2. http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199743292/obo-97801997
3. https://spp.gatech.edu/news/item/591818
4. http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199743292/obo-97801997
5. & 6. download.microsoft.com/download/B/F/0/BF05DA49-7127-4C05-BFE8-0063=> . Developing a National Strategy for Cybersecurity: Foundations for Security, Growth and Innovation
6. http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199743292/obo-97801997
7. https://The EU Cybersecurity Strategy/ IT Governance
8. https://ec.europa.eu/commission/news/cybersecurity-and-free-flow-non-personal-data-eu-2017-sep-19_en
9. eu/rapid/press-release_IP-17-3193_en.pdf => State of the Union 2017 – Cybesecurity: Commission scales up EU’s response to cyber-attacks , 19 Sept. 2017
10. , 12, , 14., 15. & 16. https://www.thecipherbrief.com/doubling-down-on-americas-cyber-diplomacy