Το σχέδιο της ΕΕ για τον τερματισμό προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου αντιμετωπίζει γεωπολιτικούς κινδύνους

Όσο και αν η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να απεξαρτηθεί από την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου, μετά από πέντε δεκαετίες, το περίπλοκο γεωπολιτικό περιβάλλον δυσκολεύει τα σχέδιά της.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο εκτελεστικός κλάδος του μπλοκ, παρουσίασε έναν οδικό χάρτη για την οριστική διακοπή των εναπομεινάντων ροών ρωσικού φυσικού αερίου, πυρηνικών καυσίμων και πετρελαίου, περισσότερα από τρία χρόνια μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όπως μετέδωσε τη Δευτέρα το Bloomberg, το σχέδιο προβλέπει ότι οι ευρωπαϊκές εταιρείες θα τερματίσουν όλες τις συμβάσεις τους με τους Ρώσους προμηθευτές φυσικού αερίου μέχρι το τέλος του 2027.

Εάν η ΕΕ το πετύχει, θα είναι μια αξιοσημείωτη στροφή μακριά από τον πρώην μεγαλύτερο ενεργειακό προμηθευτή του μπλοκ: Η Ρωσία κάλυπτε το 40% των αναγκών του σε φυσικό αέριο και το ένα τρίτο της κατανάλωσης πετρελαίου πριν από τον πόλεμο. Οι Βρυξέλλες στοιχηματίζουν ότι μπορούν να επεκτείνουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να προμηθεύονται ορυκτά καύσιμα από αλλού, αλλά το σχέδιό τους θα μπορούσε να επηρεαστεί από τις προσπάθειες του Ντόναλντ Τραμπ να μεσολαβήσει για μια ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία και την απαίτησή του να αγοράζει η Ευρώπη περισσότερο αμερικανικό φυσικό αέριο.

Ο οδικός χάρτης της ΕΕ θεωρείται μέρος ενός ανοίγματος προς τον Τραμπ, αλλά παραμένουν ερωτήματα σχετικά με την επέκταση των μεταφορών υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ, καθώς η Ουάσινγκτον απειλεί με εμπορικούς δασμούς. Και καθώς το μπλοκ των 27 χωρών σχεδιάζει έναν τρόπο για να αυξήσει τα υφιστάμενα ρωσικά συμβόλαια φυσικού αερίου, ο Πούτιν έχει πει πολλές φορές ότι το φυσικό αέριο μπορεί να ρέει στην Ευρώπη κατά μήκος του άθικτου τμήματος του αγωγού Nord Stream 2.

“Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξέθεσε με βάναυσο τρόπο τους κινδύνους εκβιασμού, οικονομικού εξαναγκασμού και κλονισμού των τιμών”, δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Επιτροπής. “Είναι πλέον καιρός η Ευρώπη να διακόψει πλήρως τους ενεργειακούς της δεσμούς με έναν αναξιόπιστο προμηθευτή”.

Ο οδικός χάρτης
Οι λεπτομέρειες για το πώς ακριβώς η ΕΕ σχεδιάζει να αναγκάσει τις εταιρείες να καταγγείλουν τις συμβάσεις με τη Ρωσία θα ανακοινωθούν τον επόμενο μήνα, αλλά ο οδικός χάρτης που παρουσιάστηκε την Τρίτη στο Στρασβούργο δείχνει ότι προβλέπει μια σταδιακή προσέγγιση. Πρώτον, θα απαγορεύσει όλες τις νέες συμβάσεις και θα σταματήσει τις υφιστάμενες συμφωνίες στην αγορά spot – το ένα τρίτο των ροών ρωσικού φυσικού αερίου προς το μπλοκ – μέχρι το τέλος του 2025. Οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις θα καταργηθούν σταδιακά μέχρι το τέλος του 2027.

Η επιτυχία δεν είναι καθόλου εγγυημένη. Η Επιτροπή καθυστέρησε ήδη τη δημοσίευση του σχεδίου εν μέσω της πολυπλοκότητας της επεξεργασίας των εργαλείων που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να αναγκάσει τις εταιρείες να εγκαταλείψουν τις μυστικές συμβάσεις με τη Ρωσία, καθώς και της ειρηνευτικής πρωτοβουλίας του Τραμπ για την Ουκρανία. Ταυτόχρονα, η ΕΕ μάχεται με τις υψηλές τιμές της ενέργειας και τους φόβους για βιομηχανική έξοδο καθώς μεταβαίνει σε μια πιο πράσινη οικονομία.

Αυτά τα ζητήματα δεν έχουν εξαφανιστεί. Τη Δευτέρα, ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίτσο δεν έχασε χρόνο για να επικρίνει τη σχεδιαζόμενη δημοσίευση του σχεδίου. Προσπαθεί να διατηρήσει τη ροή του ρωσικού φυσικού αερίου μετά τη διακοπή μιας οδού διέλευσης μέσω της Ουκρανίας στα τέλη του περασμένου έτους, ενώ το έθνος του, μαζί με την Ουγγαρία, παραμένει ένα από τα πιο εξαρτημένα από το πετρέλαιο από τη Μόσχα.

“Μας προβληματίζουν από κοινού οι υψηλές τιμές της ενέργειας, για τις οποίες η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προσφέρει πρακτικές λύσεις”, δήλωσε. “Ακριβώς το αντίθετο. Πιέζοντας να σταματήσουν τις ενεργειακές προμήθειες από την Ανατολή, οι αρχές της ΕΕ, καθαρά για πολιτικούς λόγους, δημιουργούν συνθήκες για περαιτέρω αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου”.

Ενώ οι τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι τώρα μόλις το ένα δέκατο του μέγιστου επιπέδου στο οποίο έφτασαν κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης που ακολούθησε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ο εφοδιασμός της περιοχής εξακολουθεί να είναι περιορισμένος καθώς αναπληρώνει τα εξαντλημένα αποθέματα. Η ΕΕ πιστεύει ότι το σχέδιό της να καταργήσει σταδιακά το ρωσικό φυσικό αέριο θα έχει περιορισμένο μόνο αντίκτυπο στις τιμές, καθώς ένα νέο κύμα προσφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου θα φτάσει στην αγορά.

Όχι μόνο το φυσικό αέριο…

Η απροθυμία της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας να τερματίσουν τις ενεργειακές σχέσεις με τη Ρωσία σημαίνει ότι οι κυρώσεις -το ισχυρότερο εργαλείο της ΕΕ για τον τερματισμό των συμβάσεων, που απαιτεί όμως ομοφωνία μεταξύ των 27 κρατών μελών της- μπορεί να αποδειχθεί πολύ υψηλό εμπόδιο. Το μπλοκ θα μπορούσε αντ’ αυτού να χρησιμοποιήσει εμπορικά εργαλεία, όπως δασμούς ή ποσοστώσεις, αλλά δεν είναι νομικά βέβαιο ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως “ανωτέρα βία” για να επιτρέψουν στις εταιρείες να εγκαταλείψουν τις τεχνικές συμβάσεις take-or-pay με τη Μόσχα.

“Ενώ ένα πλήρες εμπάργκο στο ρωσικό φυσικό αέριο θα ήταν φυσικά εξαιρετικά επιθυμητό από πολιτική άποψη, η επιλογή αυτή θα μπορούσε να είναι πολύ δύσκολο να ακολουθηθεί, δεδομένης της απαίτησης ομοφωνίας”, δήλωσε η Simone Tagliapietra, αναλύτρια στο think tank Bruegel στις Βρυξέλλες. “Δεδομένου αυτού του περιορισμού, η εφαρμογή δασμών σε όλες τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου θα μπορούσε να είναι η πιο βιώσιμη επιλογή”.

Πιθανόν να υπάρξει ανησυχία και μεταξύ των ευρωπαϊκών εταιρειών. Σύμφωνα με τους κανόνες που πρόκειται να προωθηθούν τον επόμενο μήνα, θα αναγκαστούν να παρέχουν βασικές λεπτομέρειες των συμβάσεων που έχουν με τους Ρώσους προμηθευτές. Η TotalEnergies SE, η Naturgy Energy Group SA και η γερμανική Securing Energy for Europe GmbH είναι μεταξύ των εταιρειών που έχουν μακροχρόνιες συμβάσεις.

Προς το παρόν, ο οδικός χάρτης που παρουσιάστηκε την Τρίτη είναι ένα σχέδιο για το μέλλον. Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν πόσο σοβαρή είναι η ΕΕ.