Μ. Ζορμπά: Ασύμμετρος πολιτιστικός πόλεμος εναντίον των καλλιτεχνών

Το σχέδιο της πολιτικής πολιτισμού πρέπει να συγκροτηθεί άμεσα σε συμμετοχική διαβούλευση με τους φορείς και τους δρώντες, σε συνάρτηση με τα σχέδια, τουλάχιστον, τουρισμού, εκπαίδευσης και ψηφιακής πολιτικής.

1. Στις αρχές του εγκλεισμού, τον Απρίλιο, το υπουργείο Πολιτισμού και η κυβέρνηση έλαβαν μια μοιραία πολιτική απόφαση σε βάρος των καλλιτεχνών και των δημιουργών. Αποφάσισαν κυνικά, με πρόσχημα τον εργασιακό κατακερματισμό του πεδίου, να αποφύγουν την κάλυψη –ως όφειλαν– όλων των εργαζομένων και ανέργων.

2. Γι’ αυτό, αντί να προβλέψουν ένα καθολικό επίδομα επιβίωσης, όπως έκαναν οι περισσότερες χώρες (μεταξύ των οποίων η αυστηρή δημοσιονομικά Γερμανία), επέλεξαν ένα πυροτέχνημα εντυπώσεων, με τα δεκαπέντε εκατομμύρια που ανήγγειλαν για προγράμματα με αδιατάρακτη τη συνέχιση της ρητορικής περί ανάπτυξης. Αυτή η εμμονική συνέχιση της ρητορικής περί ανάπτυξης, στην πιο κρίσιμη στιγμή μιας συγκλονιστικά καινοφανούς συγκυρίας, ήταν πολιτικά κενή περιεχομένου και αυτοδιαψευδόταν ως ανεδαφική και πλασματική. Αυτοδιαψευδόταν πριν απ’ όλα από το ίδιο το μέγεθος του ποσού, που δεν ήταν παρά η εμβαλωματική διόρθωση ενός προηγούμενου λάθους, της μείωσης του προϋπολογισμού για την τρέχουσα χρονιά, αλλά και από την έλλειψη κατανομής του στους διάφορους κλάδους, προκειμένου να μη φανεί η ανεπάρκειά του, καθώς και από την έλλειψη σχεδίου που θα δικαιολογούσε τους τυχόν αναπτυξιακούς στόχους.

3. Ετσι, τη στιγμή που η πανδημία υπαγόρευε να σωθούν και να επιβιώσουν πρώτα οι άνθρωποι, σε μας οι ιθύνοντες προσπαθούσαν να διασώσουν το πολιτικό τους αφήγημα και να αξιοποιήσουν με τρόπο αδιαφανή την κρίση ως ευκαιρία. Με ιδιοτέλεια και αδιαφορία απέναντι σε όσους όφειλαν να προστατεύσουν αλλά και αδύναμοι να σκεφθούν το μέγεθος και τις συνέπειες μιας κρίσης που ήταν μοιραίο να βάλει σε δοκιμασία τις ζωές των ανθρώπων στον πλανήτη.

4. Χωρίς σχέδιο, χωρίς στρατηγική, χωρίς διαβούλευση με τις υπηρεσίες του και τους πολιτιστικούς φορείς, χωρίς αίσθηση χρονικών ορίων, χωρίς επιχειρησιακό οδοδείκτη, με μόνο σύμβουλο έναν επιτήδειο υπόλογο συνδικαλισμό, η πολιτική ηγεσία αφέθηκε στη δίνη των εξελίξεων.

5. Αλλά οι εξελίξεις δεν πειθάρχησαν, καθώς οι καλλιτέχνες και δημιουργοί ένωσαν τις φωνές τους σε ένα κίνημα διαμαρτυρίας, πολυπληθές και πειστικό. Υπογραμμίζοντας την εργασιακή τους σχέση με τον πολιτισμό, διεκδίκησαν ως art workers το δικαίωμά τους στην επιβίωση. Δύο μήνες εγκλεισμού χωρίς καμία στήριξη για χιλιάδες ανθρώπους ήταν ανυπόφορο.

6. Ωστόσο, πολύτιμος χρόνος είχε χαθεί και για το απαραίτητο σχέδιο της πολύμηνης, μετά τον εγκλεισμό, μεταβατικής περιόδου. Ετσι, την ώρα που θα έπρεπε να ανακοινωθεί το σχέδιο με τις συνθήκες και τους όρους επαναλειτουργίας του πεδίου, το μισό υπουργικό συμβούλιο βρέθηκε να συνεδριάζει για τα επιδόματα που όφειλε να έχει αποφασίσει δύο μήνες πριν.

7. Την ίδια ώρα, αντί να γίνεται διαβούλευση του υπουργείου με τους πολιτιστικούς και συνδικαλιστικούς φορείς για την επαναλειτουργία των διοργανώσεων, επιχειρήσεων και εργασιακών δραστηριοτήτων, οι καλλιτέχνες χρειάστηκε να βρίσκονται τις πλατείες για να διεκδικήσουν το επίδομα στήριξης της προηγούμενης περιόδου.

8. Ο παράγων χρόνος και οι πολιτικές αποφάσεις είναι όμως αδυσώπητες σε περιόδους οξείας κρίσης. Ετσι, οι διαμαρτυρίες για το επίδομα και οι διαμαρτυρίες για την επαναλειτουργία συνέπεσαν, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μείγμα.

9. Οι δηλώσεις των καλλιτεχνών απέδειξαν με τον πιο εμβληματικό τρόπο ότι ο βασιλιάς ήταν γυμνός. Χωρίς φύλο συκής ενώπιον όλης της κοινωνίας. Γυμνός προγραμματικά, γυμνός από επιχειρησιακό σχέδιο, από πολιτική βούληση, από χειρισμούς, από σχέση με την πραγματικότητα του πεδίου, από κατανόηση του προβλήματος, αλλά, κυρίως, γυμνός από όραμα.

10. Για τους ανθρώπους της τέχνης που παράγουν πολιτισμό, η έλλειψη οράματος αποτέλεσε τη μεγαλύτερη πρόκληση αυτού του υπουργείου τους τελευταίους δέκα μήνες. Αποτέλεσε τη στέρηση του νοήματος και της προοπτικής της ίδιας της δουλειάς τους, που δεν αποτελεί αποκλειστικά βιοπορισμό αλλά και έμπνευση. Αποτέλεσε επίσης πρόκληση για την κοινωνία που αντιλαμβάνεται σήμερα περισσότερο από ποτέ πως ο πολιτισμός δεν είναι απλώς ωραία λόγια σε γαλάζιο φόντο, αλλά ζωτική ανάγκη και ταυτότητα, επικοινωνία με τον έξω κόσμο, σχέση με το παρελθόν και το παρόν, στάση ζωής και δημοκρατικό δικαίωμα. Ως αποκορύφωμα, η απαξίωση και η έλλειψη σεβασμού στους καλλιτέχνες αποτέλεσε τη μεγαλύτερη πρόκληση αυτού του υπουργείου.

10+1. Κάτω από αυτή τη συνθήκη, την προηγούμενη εβδομάδα, το υπουργείο Πολιτισμού και η κυβέρνηση κήρυξαν, με ύφος και ήθος εξουσίας ανάρμοστο, έναν ανοιχτό ασύμμετρο πολιτιστικό πόλεμο στους καλλιτέχνες, τους δημιουργούς και τους ανθρώπους του πολιτισμού. Με τις αποφάσεις, τις πράξεις, τις παραλείψεις και τα λόγια της, η πολιτική ηγεσία πάτησε το κόκκινο κουμπί του συναγερμού.

Αλλά ενώ πρόκειται για ένα επεισόδιο, από τα πολλά, της εμπόλεμης πολιτικής πολιτισμού που εφαρμόζεται στη χώρα εδώ και δέκα μήνες, πότε εναντίον των υπηρεσιών του υπουργείου και πότε εναντίον των αρχαιολόγων και μιας ολόκληρης πόλης όπως η Θεσσαλονίκη και το μετρό της, διαφέρει σε κάτι σημαντικό. Στο γεγονός ότι μετέτρεψε την απλή ανθρώπινη διεκδίκηση και απογοήτευση του κόσμου του πολιτισμού σε πολιτικό διακύβευμα. Οσο κι αν οι καλλιτέχνες δεν είχαν τέτοια πρόθεση, λειτουργεί πλέον η ετερογονία στόχων, καθώς φάνηκε καθαρά η κρυφή ατζέντα μιας συνολικότερης αντίληψης, που εξαιρεί την κοινωνία και τους δημιουργούς προς όφελος της εργαλειοποίησης του πολιτισμού σε όλα τα επίπεδα.

Αλλά, κάτω από τις σημερινές συνθήκες, ολόκληρο το πεδίο του πολιτισμού αντιμετωπίζει πλέον τεκτονικές αλλαγές, η οικονομική κατάρρευση της αγοράς χρειάζεται άμεσα σχέδιο διάσωσης και δημόσιες επενδύσεις, τα πνευματικά δικαιώματα πρέπει πάση θυσία να διαφυλαχθούν ως οξυγόνο των δημιουργών και της δημιουργικής οικονομίας της χώρας. Το σχέδιο της πολιτικής πολιτισμού πρέπει να συγκροτηθεί άμεσα σε συμμετοχική διαβούλευση με τους φορείς και τους δρώντες του πεδίου, σε συνάρτηση με τα σχέδια, τουλάχιστον, τουρισμού, εκπαίδευσης και ψηφιακής πολιτικής. Κι αυτό αφορά την ίδια τη μακροπρόθεσμη προοπτική και το όραμα της χώρας, την απόδειξη ότι αναγνωρίζουμε και στηρίζουμε το σύνολο των δημιουργικών της δυνάμεων που κυοφορούν το μέλλον της.

*Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι τέως υπουργός Πολιτισμού