To βλέμμα του ΝΑΤΟ στην ενεργειακή ασφάλεια

Η κρατική κυριαρχία συνδέεται άρρηκτα με την επιβίωση των κρατών στο διεθνές σύστημα. Συνεπώς, για τη διασφάλιση της κυριαρχίας και επιβίωσής τους, ως μείζονα προτεραιότητα τα κράτη έθεταν τη διασφάλιση της εθνικής τους ασφάλειας, η οποία μέχρι πριν από κάποιες δεκαετίες περιοριζόταν στο πεδίο της στην υπεράσπιση των συνόρων και των εδαφών τους από τις βλέψεις άλλων κρατών. Μολονότι οι πληθυσμοί έρχονταν αντιμέτωποι και με άλλες σοβαρές απειλές όπως πείνα, λοιμό, και άλλες επιδημίες, τα κράτη δεν αισθάνονταν την ανάγκη στρατιωτικής παρέμβασης, εκτός και αν αυτές απειλούσαν άμεσα το κράτος ή την κοινωνική συνοχή.1

Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Σήμερα, οι απειλές έχουν πολλαπλασιαστεί και τα κράτη είναι περισσότερα ευάλωτα ως προς την εθνική τους ασφάλεια σε απειλές που δεν χαρακτηρίζονται παραδοσιακές και που εξαπλώνονται διασυνοριακά με εξαιρετική ευκολία και μπορούν να προκύψουν σχεδόν παντού:  τοπική και διεθνής τρομοκρατία, κυβερνοαπειλές σε δημόσια και ιδιωτικά δίκτυα, εξάπλωση ασθενειών και επιδημιών, ευπάθεια σε υποδομές που θεωρούνται κρίσιμης σημασίας για ένα κράτος και ενεργειακά δίκτυα, ακραίες καιρικές συνθήκες, ανεξέλεγκτη μετανάστευση, οργανωμένα δίκτυα εγκληματιών, κ.λ.π. Ως εκ τούτου, τα κράτη πλέον αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία σε αυτές τις απειλές και στην χάραξη των εθνικών στρατηγικών ασφάλειας η αντιμετώπιση τους αποτελεί προτεραιότητα. Παρότι αυτές οι απειλές υφίστανται εδώ και πολλά χρόνια, το ΝΑΤΟ ωστόσο τελευταία άρχισε να στρέφει την προσοχή του στην αντιμετώπισή τους, καθώς θα αποτελούν πηγή αναταραχής τα επόμενα χρόνια. Και αυτό γιατί οι απειλές αυτές μπορούν να προέλθουν είτε από το εσωτερικό μιας χώρας είτε εκτός συνόρων αυτής.2

Για την καλύτερη κατανόηση του ενδιαφέροντος του ΝΑΤΟ ως προς τον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας, κρίνεται σκόπιμη η αποσαφήνιση του όρου. Και αυτό γιατί είναι ένα ζήτημα που παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες στην ανάλυσή του, δεδομένης της σύνδεσης του με αρκετά πεδία επιστημών. Η γεωλογία, τα διεθνή οικονομικά, η πολιτική ρυθμίσεων, η προστασία κρίσιμης σημασίας υποδομών, οι περιβαλλοντικές επιστήμες, η ανάλυση κινδύνων,  κ.λ.π. αποτελούν μόνο την επιφάνεια της ενεργειακής ασφάλειας. Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί ότι το περιεχόμενο της έννοιας προσεγγίζεται διαφορετικά από τους εμπλεκόμενους σε αυτή όπως καταναλωτές, παραγωγούς, βιομηχανία, κυβερνήσεις, επιστήμονες, οικονομολόγους, κ.λ.π. 3. Ακόμα και οι προσεγγίσεις των κρατών διαφέρουν ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση, τους φυσικούς πόρους, το πολιτικό τους σύστημα, τις σχέσεις τους στην διεθνή σκηνή και την οικονομική τους κατάσταση.4

Ένας ευρύς ορισμός της ενεργειακής ασφάλειας είναι ότι συνδέει τη δυνατότητα των κρατών να υλοποιήσουν τα ζωτικά τους συμφέροντα με τη διαθεσιμότητα των ενεργειακών πόρων που απαιτούνται προς επίτευξη αυτού του σκοπού. Ένας γενικός ορισμός της έννοιας προϋποθέτει ότι ένα κράτος που απολαμβάνει ασφάλειας σε υψηλό βαθμό, η ροή της ενέργειας είναι αδιάλειπτη και προσβάσιμη σε όλους. Κατ΄επέκταση ο ορισμός περιλαμβάνει και άλλα επιμέρους ζητήματα όπως η βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και η δυνατότητα του συστήματος να ανταποκριθεί σε ξαφνικές ανισορροπίες μεταξύ παροχής και ζήτησης ενέργειας.5

Οι λόγοι που υπάρχουν πίσω από την συμμετοχή του ΝΑΤΟ στη διασφάλιση της ενεργειακής ασφάλειας είναι: Πρώτον, η ενέργεια επηρεάζει ευρύτερα τις διεθνείς σχέσεις. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι ενεργειακές υποδομές αποτελούν εύκολο στόχο επιθέσεων. Ακόμα, ο ρόλος της ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας για ένα ευρύ πεδίο στρατιωτικών δραστηριοτήτων, δεδομένου ότι συμβάλλει στην καλύτερη αντίληψη των ενεργειακών εξελίξεων και των επιπτώσεων που απορρέουν εξαιτίας τους στον τομέα της ασφάλειας.6 Επίσης, δεν πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι ο αγώνας για την επίτευξη της ενεργειακής ασφάλειας θα κυριαρχήσει στην διεθνή ατζέντα τον 21ο αιώνα, δεδομένης της εξάρτησης κάθε εκβιομηχανισμένης ή αναπτυσσόμενης οικονομίας από την ενέργεια.7 Τέλος, η ενισχυμένη σημασία της ενεργειακής ασφάλειας για τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., επειδή ορισμένοι παραγωγοί ενέργειας χρησιμοποιούν την ενέργεια για την άσκηση πολιτικής επιρροής, αποτελεί έναν ακόμη λόγο για την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο πεδίο αυτό.8

Για το ΝΑΤΟ, η ενέργεια είχε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την πολιτική ασφάλειας στο Στρατηγικό Σχέδιο του Οργανισμού το 2010, το οποίο διαμόρφωσε την προσέγγιση της συμμαχίας για την ενεργειακή ασφάλεια αποδίδοντας προτεραιότητα στις μεταφορές και στις διόδους μετάβασης. Ο πυρήνας της πολιτικής διευρύνθηκε το 2013 με την ίδρυση από το ΝΑΤΟ του Κέντρου Αριστείας για την ενεργειακή ασφάλεια στη Λιθουανία. Αποστολή του είναι η εκπαίδευση και η επιμόρφωση των ηγετών και των ειδικών από τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ και τα κράτη που συνεργάζονται με αυτά για συγκεκριμένες απειλές στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας και για παροχή βοήθειας στην ανάπτυξη ενός κοινού δόγματος καθώς και στη βελτίωση της διαλειτουργικότητας και της ικανότητας της συμμαχίας να αντιμετωπίζει αυτές τις νέες απειλές. Σκοπός του Κέντρου είναι η παροχή τεχνογνωσίας στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας σε κράτη όπως η Γαλλία, η Λιθουανία, η Εσθονία, η Ιταλία, η Τουρκία και σε άλλους διεθνείς δρώντες στον ενεργειακό τομέα.9

Η ανάμειξη του ΝΑΤΟ στην επίτευξη της ενεργειακής ασφάλειας διαφάνηκε αρχικά στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, που παρότι δεν ήταν νατοϊκή επιχείρηση, ωστόσο υπήρχε ανάμειξη βασικών κρατών μελών του Οργανισμού (ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία, και Ιταλία των οποίων επιδίωξη ήταν όχι μόνο η απελευθέρωση του Κουβέιτ αλλά και η διασφάλιση ότι το Ιράκ δεν θα είχε κανένα έλεγχο στα πετρέλαια του Κουβέιτ και δεν θα ήταν απειλή στη Σαουδική Αραβία ή σε άλλους παραγωγούς της περιοχής του Κόλπου. Επίσης, τη δεκαετία του  ’80, κυβερνήσεις κρατών μελών του ΝΑΤΟ συμμετείχαν σε στρατιωτική επιχείρηση για τη διασφάλιση της παροχής πετρελαίου. Η επιχείρηση ήταν γνωστή ως Operation Earnest Will, και αφορούσε την προστασία της διέλευσης τάνκερ κατά τον πόλεμο μεταξύ Ιράν – Ιράκ (1980 – 88).10

Γιατί είναι σημαντική η εμπλοκή του ΝΑΤΟ στην ενεργειακή ασφάλεια? Καταρχήν, γιατί ενώνει τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των κρατών που δεν είναι μέλη της Ε.Ε., παρέχοντας μια πλατφόρμα πολιτικής διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων, στρατιωτικού σχεδιασμού και ανάληψης στρατιωτικής δράσης. Διαθέτει μηχανισμούς ανταλλαγής πληροφόρησης και προωθεί την επιστημονική συνεργασία μέσω του Προγράμματος του για την Ειρήνη  και την Ασφάλεια. Τέλος, προσφέρει ένα συνεχώς εξελισσόμενο δίκτυο συνεργασίας που περιλαμβάνει παραγωγούς ενέργειας και κράτη μετάβασης. Ο μοναδικός αυτός συνδυασμός στρατιωτικών και πολιτικών χαρακτηριστικών καθιστά το ΝΑΤΟ ικανό για την αντιμετώπιση ζητημάτων ενεργειακής ασφάλειας σε ποικίλα επίπεδα. 11

Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτή η σημασία του ρόλου του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ σήμερα αντιμετωπίζει αρκετές προκλήσεις, κυριότερη εκ των οποίων η επίτευξη ισορροπιών στο Νότο. Από τη μια, είναι η Τουρκία που βρίσκεται υπό τρομερή πίεση, δεδομένης της αστάθειας που αντιμετωπίζει σε ορισμένους τομείς. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία συνεχίζουν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε γεωπολιτικό, οικονομικό και θρησκευτικό επίπεδο. Ενώ το Ιράκ υποφέρει από τις επιθέσεις του ISIL και τις εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας.

Τέλος, η εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο της Συρίας περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση. Συνεπώς, το ΝΑΤΟ καλείται να αντιμετωπίσει τους δρώντες αυτούς στην περιοχή, των οποίων τα συμφέροντα είναι αντικρουόμενα αλλά και η πολιτική τους ατζέντα διαμορφώνεται από την ανάγκη τους να αντιμετωπίσουν την οικονομική ύφεση και την εσωτερική αναταραχή. Εν συντομία, ο ρόλος του ΝΑΤΟ είναι η επίτευξη σταθερότητας στην περιοχή των νοτίων συνόρων και η αντιμετώπιση ότι “one size fits all” δεν είναι αποτελεσματική. Άρα, καθίσταται απαραίτητη η ανάγκη υιοθέτησης πολυεπίπεδης στρατηγικής όπου λαμβάνονται υπόψη συγκεκριμένα δεδομένα στην περιοχή, προκειμένου ο Οργανισμός να ανταποκριθεί στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις.12

Παραπομπές

1.&2.How is NATO Dealing with Emerging Security Challenges?
By Jamie Shea

3.NATO Research School Department, “Energy Security and Security Policy: NATO and the role of international security actors in achieving energy security”, November 2007”.

4. Colonel Gintaras Bagdonas & Patricia Orglerova, “National Security and the Future”, 2016, NATO Energy Security Centre of Excellence
5. Ausrine ARMONAITE, “The energy security challenge in central and Eastern Europe”, Economics and Security Committee/Subcommitee on Transition and Development, 17 November 2018
6. Colonel Gintaras Bagdonas & Patricia Orglerova, “National Security and the Future”, 2016, NATO Energy Security Centre of Excellence
7. NATO Research School Department, “Energy Security and Security Policy: NATO and the role of international security actors in achieving energy security”, November 2007”
8. Paul Gallis, “NATO and Energy Security”, Congressional Research Service, 28.12.2007
9. Center for the Study of Democracy, “EU and NATO’s role in tackling energy security and state capture risks in Europe, Policy Brief No 47, February 2015.
10. Paul Gallis, “NATO and Energy Security”, Congressional Research Service, 28.12.2007
11. NATO/OTAN, “NATO’s role in Energy Security”, 2011
12. Sorin Ducaru, “Emerging Security Challenges in NATO’s South: How can the Alliance respond?” Turkish Policy Quarterly, 2016