Τα ελληνοτουρκικά και η Δαμόκλειος σπάθη

Δεν χωρεί αμφιβολίας πως τα ελληνοτουρκικά συνιστούν μια ιδιαίτερη, πολυδαίδαλη και ακανθώδη εξίσωση. Κι αν ασπαστούμε το αξίωμα πως οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας περνάνε φάσεις, θεωρητικά βρισκόμαστε σε μια καλή φάση. Ισοδυναμεί, όμως, αυτό με βελτίωση ή και εξομάλυνση των διμερών μας σχέσεων; Όσοι ομνύουν με ευκολία στην πρόοδο, ενδίδουν στον εφησυχασμό, λησμονώντας με ποιον έχουμε να κάνουμε.

Γράφει  ο Δημήτρης Τζανιδάκης *

Η Τουρκία του 21ου αιώνα, μπορεί να παρομοιαστεί με ένα εκκρεμές, που μετατοπίζεται είτε προς τη Δύση, είτε προς την Ανατολή, ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα της. Ο Τούρκος Πρόεδρος, δε, είναι γνωστός για τις επαμφοτερίζουσες και απρόβλεπτες κινήσεις του. Με το casus belli ενεργό, τα «παζάρια» για τα πολεμικά αεροσκάφη σε εξέλιξη, και τις παγκόσμιες ισορροπίες σε τεντωμένο σκοινί, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί εδραιωμένο ή δεδομένο. Άλλωστε, όσο εύκολη ήταν η μετάβαση από το «Μητσοτάκης γιοκ» στο «φίλε Κυριάκο», άλλο τόσο είναι και η αντίθετη διαδρομή.

Η πρόοδος, φυσικά, μπορεί να συντελείται παρά τα ανοιχτά μέτωπα. Το άτυπο μορατόριουμ ηρεμίας στο Αιγαίο, που βρίσκεται σε ισχύ έπειτα από τους φονικούς σεισμούς στη γείτονα χώρα, έχει οδηγήσει σε ένα παρατεταμένο καλό κλίμα, δίχως παραβιάσεις, εντάσεις και απειλές. Επιπλέον, η Διακήρυξη των Αθηνών που υπεγράφη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, μπορεί να μην έχει νομικό δεσμευτικό χαρακτήρα, συμβάλλει, ωστόσο, στη θωράκιση του κλίματος αυτού. Αν συνυπολογίσουμε τον πολιτικό διάλογο, τη θετική ατζέντα και τα ΜΟΕ, έχουμε τη βάση πάνω στην οποία θα μπορούσε να οικοδομηθεί το επόμενο βήμα, δηλαδή η ουσία των διμερών μας διαφορών.

Κίνδυνοι σαφώς και ελλοχεύουν. Κι αν κάποιοι είναι προφανείς, υπάρχει ένας αστάθμητος παράγοντας που δεν εντοπίζεται από την κινδυνολογική κοινοτοπία. Το Νοέμβριο του 2024 διεξάγονται οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Αν ο Τραμπ κερδίσει μια δεύτερη θητεία, το γεωπολιτικό status quo αλλά και οι συσχετισμοί που διαμορφώθηκαν το τελευταίο διάστημα στα ελληνοτουρκικά, ενδέχεται να ανατραπούν.

Αναζητώντας, κανείς, τι έχει αλλάξει από την έναρξη της διοίκησης Μπάιντεν, μπορεί με ευκολία να εντοπίσει τρία σημεία. Πρώτον, η πατρίδα μας έχει αναβαθμιστεί αμυντικά και διπλωματικά. Τα νέα εξοπλιστικά προγράμματα αλλά και οι στρατηγικές συμφωνίες που έχουν συναφθεί, αναδιαμόρφωσαν την ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο. Δεύτερον, έχει εμπεδωθεί και καταστεί σαφές πως οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση περνούν αναγκαστικά από την Ελλάδα. Όξυνση στις σχέσεις Άγκυρας-Αθήνας, σηματοδοτεί και αλλαγή στάσης από Ευρώπη, ΗΠΑ. Τρίτον, φαίνεται πως η Τουρκία έχει εγκαταλείψει οριστικά μια δυτικόστροφη πορεία. Ενστερνιζόμενη την παραδοχή πως η Δύση βρίσκεται σε παρακμή και αναδύεται ένας νέος πολυπολικός κόσμος, η μετα-δυτική Τουρκία του Ερντογάν προσανατολίζεται συστηματικά προς την Ανατολή.

Πιθανή έλευση Τραμπ στο Λευκό Οίκο δεν διαταράζει απλώς τους συσχετισμούς στα ελληνοτουρκικά. Σηματοδοτεί την απόσυρση των ΗΠΑ από τη διεθνή σκηνή, βυθίζοντας την, ενδεχομένως, σε εσωτερικό χάος. Με δύο πολέμους σε πλήρη εξέλιξη και τις γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες πιο ευμετάβλητες από ποτέ, τίποτα δεν προεξοφλεί πως υπάρχει «σχέδιο Β». Στο ζοφερό αυτό σενάριο, μπορεί, άραγε, να αντιδράσει η Ευρώπη; Θα εξαρτηθεί από το ένστικτο αυτοσυντήρησης που διαθέτει. Η μέχρι στιγμής απουσία της στα όσα διαδραματίζονται στη Μέση Ανατολή, δεν μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε.

Ο Δημήτρης Τζανιδάκης είναι Οικονομολόγος & Διεθνολόγος