Ο θεσμός της τηλεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Κατά καιρούς, η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με σημαντικές κρίσεις, οι οποίες προκαλούν αναταράξεις και τριγμούς στην διεθνή σκηνή και ωθούν τους δρώντες να επανεξετάσουν και να αναδιαμορφώσουν την ατζέντα των προτεραιοτήτων τους. Παράλληλα, οι κρίσεις αυτές επιδρούν και επιφέρουν αλλαγές στο σύνολο σχεδόν των τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας, με αποτέλεσμα να  επηρεάζεται και να μεταβάλλεται η καθημερινή ζωή εκατομμυρίων πολιτών. Οι κρίσεις αυτές είναι διαφόρων ειδών είτε οικονομικές είτε ανθρωπιστικές κ.λ.π.

Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Με την έλευση του 2020, η διεθνής κοινότητα είναι αντιμέτωπη με μια κρίση υγειονομικού χαρακτήρα και αφορά πρωτίστως τον τομέα της δημόσιας υγείας. Ο κορωναϊός, που ξεκίνησε από την πόλη Wuhan στην κινέζικη επαρχία Hubei και μέχρι τώρα έχει συντελέσει στην απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) χαρακτήρισε τον κορωναϊο ως παγκόσμια πανδημία, σε ανακοίνωση που εξέδωσε την 11η Μαρτίου και ανέλαβε δράση, προκειμένου να συνδράμει τα κράτη και τους πολίτες στη μάχη κατά του κορωναϊού.

Ωστόσο, η κρίση του κορωναϊού δεν επηρεάζει μόνο τον τομέα της δημόσιας υγείας, και το παγκόσμιο σύστημα υγείας δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο ζητήματα που άπτονται της δημόσιας υγείας. Ο κορωναϊός επηρεάζει της ανθρώπινης δραστηριότητας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες, οι κυβερνήσεις και οι εθνικοί, περιφερειακοί και διεθνείς οργανισμοί να καλούνται να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές που επιφέρει ο κορωναϊός και στους άλλους τομείς της καθημερινότητας τους, εκτός από τις επιπτώσεις στην υγεία τους.

Στο παρόν άρθρο, θα ασχοληθούμε με τις αλλαγές που επιφέρει ο κορωναϊός στον τομέα της απασχόλησης. Ειδικότερα, οι κυβερνήσεις για να μπορέσουν να βοηθήσουν τους εργαζόμενους πολίτες και να ενισχύσουν τον τομέα της απασχόλησης, προβαίνουν σε διάφορα μέτρα και πρωτοβουλίες. Σε αυτά συγκαταλέγονται η αναστολή συμβάσεων εργασίας, η εκ περιτροπής εργασία, η οικονομική ενιίσχυση των ανέργων κ.λ.π. Όμως, υπάρχει και ένα μέτρο ή πρωτοβουλία που συζητιέται έντονα και καταγράφει ανοδική πορεία τις τελευταίες δεκαετίες. Και αυτό είναι η τηλεργασία.

Η τηλεργασία συναντάται στην διεθνή βιβλιογραφία και με τους όρους “remote work”, “distance working”, “telework”, “telecommuting, e-work, virtual work”. Ο ορισμός της τηλεργασίας συναντάται στο άρθρο 2  της Συμφωνίας πλαίσιο του 2002 για την τηλεργασία που υπογράφτηκε το 2002  μεταξύ των κοινωνικών εταίρων σε επίπεδο Ε.Ε. Συγκεκριμένα, η τηλεργασία ορίζεται ως “μια μορφή οργάνωσης και / ή υλοποίησης της εργασίας με την χρήση της τεχνολογίας πληροφορικής, στο πλαίσιο μιας εργασιακής σχέσης / σύμβασης. Αυτή η μορφή εργασίας μπορεί να υλοποιείται σε τακτική βάση σε εγκαταστάσεις άλλες από εκείνες του εργοδότη.”

Η τηλεργασία δεν είναι αποτέλεσμα των κρίσιμων διεργασιών που πραγματοποιούνται στον τομέα της απασχόλησης τα τελευταία χρόνια. Για αρκετά χρόνια εώς τον 18ο αιώνα, η τηλεργασία συνιστούσε στοιχείο της καθημερινότητας των αγροτών, των εμπόρων, των οπλουργών, των μπαρμπέρηδων και άλλων επαγγελματικών ειδικοτήτων, που προέβαιναν σε αναδιαμόρφωση του χώρου διαβίωσής τους ή σε κατασκευή ξεχωριστών χώρων εργασίας στη γη τους, προκειμένου να ασκήσουν το επάγγελμά τους. Ωστόσο, το τοπίο στον εργασιακό τομέα άλλαξε άρδην με την Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία επέφερε ριζικές αλλαγές στα εργασιακά μοντέλα και στις εργασιακές διευθετήσεις. Με την ανάπτυξη του κατασκευαστικού κλάδου, πολλοί άνθρωποι απασχολούνταν μακριά από τις οικίες τους σε εργοστάσια και σε κατασκευαστικές ζώνες. Με την έλευση του 20ου αιώνα, οι τοπικές κυβερνήσεις προέβαιναν σε θέσπιση νομοθεσίας, που προέβλεπε διαχωρισμό των περιοχών διαβίωσης από τις εγκαταστάσεις άσκησης εμπορικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων και κατ’ επέκταση γεωγραφικό διαχωρισμό των εργασιακών και οικιακών δραστηριοτήτων.

Η κατασκευή του πρώτου υπολογιστή (αρχές 18ου αιώνα), η επιλογή μεγάλων εταιρειών για υιοθέτηση ευέλικτων προγραμμάτων εργασίας (όπως το 1967 μια εταιρεία κατασκευής αεροσκαφών στη Γερμανία και στη συνέχεια η Hewlett Packard), η δημιουργία του πρώτου πρωτοτύπου εργασίας στο Διαδίκτυο από το Αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας την ίδια περίοδο και η κατασκευή του πρώτου κινητού τηλεφώνου από την εταιρεία Μοτορόλα, έθεσαν τα θεμέλια για την υιοθέτηση της τηλεργασίας στη σύγχρονη εποχή, με την χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας.

Το ενδιαφέρον των μελετητών για την τηλεργασία αναζωπυρώθηκε τη δεκαετία του 1970 με την ενεργειακή κρίση. Η ταχεία αύξηση του κόστους των καυσίμων συνέβαλε στην αύξηση του κόστους των καθημερινών μετακινήσεων των εργαζόμενων προς και από τον τόπο εργασίας τους. Επιπλέον, εντεινόταν η ανησυχία εάν θα ήταν εφικτή η προμήθεια πετρελαίου μελλοντικά και εάν το αυξημένο κόστος αυτής θα ήταν προσωρινό ή μόνιμο.Τότε η τηλεργασία εκτιμήθηκε ότι αποτελεί έναν τρόπο αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος, καθώς οι εργαζόμενοι παρείχαν τις υπηρεσίες τους από την οικία τους ή από τηλε-κέντρο σε κοντινή απόσταση από το σπίτι τους, προκειμένου να αποφύγουν το υψηλό κόστος των καυσίμων που απαιτούνται για τις μετακινήσεις τους αλλά και για τις ανάγκες θέρμανσης / ψύξης των γραφείων τους. Η πετρελαϊκή κρίση σύντομα τελείωσε, αλλά το ενδιαφέρον για την τηλεργασία ως μορφή εργασίας συνεχίστηκε, διότι εθεωρείτο ότι αποτελεί ένα μέσο για την επίτευξη και άλλων στόχων επιθυμητών για τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους, όπως ενίσχυση του εργασιακού ηθικού, βελτιώσεις στην παραγωγικότητα των εργαζομένων, κ.α.

To 1973, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Jack Nilles που τιτλοφορείται “The Telecommunications-Transportation Tradeoff.”, με το οποίο επηρέασε το εργασιακό μοντέλο της τηλεργασίας. Στο βιβλίο αυτό, ο Jack Nilles διερεύνησε και μελέτησε μια περίπτωση όπου η τηλεργασία μπορεί να συμβάλλει στον περιορισμό της κυκλοφορικής συμφόρησης και τη συντήρηση των απαιτούμενων πόρων. O Jack Nilles θεωρείται ο πατέρας του θεσμού της τηλεργασίας.

Στον 20ο αιώνα, τα μοντέλα τηλεργασίας αυξήθηκαν και κυριάρχησαν, καθότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι κινητές συσκευές τρίτης γενιάς (3G), η τεχνολογία προβολής εικόνας μέσω διαδικτύου κατέστησαν ευκολότερη και ταχύτερη την επικοινωνία. Η χρήση περισσότερων εφαρμογών λογισμικού (Skype, Asana, κ.α.) διευκόλυναν την εξ αποστάσεως εργασία και τη συνεργασία διάσπαρτων ομάδων εργαζομένων σε απομακρυσμένες τοποθεσίες. Όλα τα παραπάνω συνέβαλαν στη μεταβολή της αντίληψης των εργαζομένων και των επιχειρήσεων για την εργασία και την απασχόληση, με συνέπεια αρκετοί επαγγελματίες να καταφύγουν στην τηλεργασία, ώστε να ανακτήσουν περισσότερες ελευθερίες και φορολογικές απαλλαγές.

Νομικό πλαίσιο

Αφού προηγήθηκε μια σύντομη ιστορική αναδρομή και ο προσδιορισμός της έννοιας της τηλεργασίας, σκόπιμο θα ήταν να εξετάσει το νομικό πλαίσιο που καθιερώνει την τηλεργασία ως μια μορφή απασχόλησης.

Στην Ελλάδα, η τηλεργασία δεν είναι αρκετά διαδεδομένη. Για πρώτη φορά καθιερώθηκε ως ειδική μορφή απασχόλησης με το Ν.2639/1998 (Άρθρο 1 παρ. 1).¹Προκειμένου να προωθήσει τη νέα αυτή μορφή εργασίας, η πολιτεία προέβλεπε έκπτωση δαπανών για τις επιχειρήσεις που απασχολούν τηλεργαζόμενους. (ΠΟΛ 1108/2000, άρθρο 4 παρ. 5 παράδειγμα). Αναφορά στη τηλεργασία γίνεται και στην Υπουργική Απόφαση 80025/2004, όπου οι ρυθμίσεις για την τηλεργασία υπάγονται στην αρμοδιότητα του Τμήματος Πρόληψης Κινδύνων για Ειδικές Ομάδες Εργαζομένων και Βελτίωσης του Εργασιακού Περιβάλλοντος.

Για την τηλεργασία προβλέπονται ρυθμίσεις και στην Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΕΓΣΣΕ) 2006-2007. Στην εν λόγω σύμβαση υιοθετήθηκε και ο ακριβής ορισμός της τηλεργασίας που δόθηκε στη συμφωνία πλαίσιο του 2002 μεταξύ των κοινωνικών εταίρων (Προσάρτημα Β).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την απασχόληση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε τους κοινωνικούς εταίρους να διαπραγματευτούν συμφωνίες για τον εκσυγχρονισμό της οργάνωσης της εργασίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις διαβουλεύσεις της για τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση των εργασιακών σχέσεων κάλεσε τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις πάνω στο ζήτημα της τηλεργασίας. Οι διαπραγματεύσεις καρποφόρησαν και οδήγησαν στις 16 Ιουλίου 2002 στην υπογραφή της Συμφωνίας Πλαίσιο για την τηλεργασία, όπου προβλέπονταν ρυθμίσεις για ζητήματα όπως απασχόληση και εργασιακές συνθήκες, υγιεινή και ασφάλεια, κατάρτιση και συλλογικά δικαιώματα εργαζομένων. Το στοιχείο που καθιστά αυτή τη συμφωνία μοναδική είναι ότι η εφαρμογή της δεν θα υλοποιείτο με θέσπιση μιας ευρωπαϊκής οδηγίας αλλά παρείχετο η δυνατότητα στα κράτη μέλη να δράσουν αυτόνομα και να ενσωματώσουν την τηλεργασία στην εθνική τους πολιτική, σύμφωνα με τις διαδικασίες και πρακτικές που εφαρμόζουν στους τομείς διοίκησης και εργασίας. Τέλος, οι κοινωνικοί εταίροι συμφώνησαν να υλοποιήσουν μέτρα σε κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. έως τον Ιούλιο 2005.

Αυτή η συμφωνία για την τηλεργασία καθιέρωσε ένα γενικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήταν η πρώτη φορά που οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι επέλεξαν τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 139 παρ. 2 της ΣΕΕ. Με άλλα λόγια, η εφαρμογή της ευρωπαϊκής Συμφωνίας πλαίσιο θα πραγματοποιείτο σε συνάρτηση με τις διαδικασίες και πρακτικές που εφαρμόζονται στους τομείς διοίκησης και απασχόλησης και τα κράτη μέλη.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τηλεργασίας

Όπως κάθε νόμισμα διαθέτει δυο πλευρές, έτσι και η τηλεργασία έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.

Στα πλεονεκτήματα συγκαταλέγονται:

– Για τους εργαζόμενους: α. Επίτευξη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, β. Αύξηση παραγωγικότητας, γ. Εξοικονόμηση χρόνου και χρημάτων, καθώς με την τηλεργασία περιορίζονται οι μετακινήσεις των εργαζομένων.

– Για τις επιχειρήσεις: α. Αυξημένη παραγωγικότητα εργαζομένων, β. Εξοικονόμηση εξόδων γραφείων, καθώς η τηλεργασία επεκτείνει την εμβέλειά τους, γ. Ενίσχυση ανταγωνισμού μεταξύ των εταιρειών και διατήρηση των ικανών υπαλλήλων αλλά και ικανοποιημένων εργαζομένων, δ. Διαθεσιμότητα υπαλλήλων, καθώς η εργασία υλοποιείται ακόμη και σε άσχημες καιρικές συνθήκες.

Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγονται: α. Περιορισμένη προσωπική επαφή εργαζομένων με διευθυντές και συναδέλφους, γεγονός που δρα ανασταλατικά στην επικοινωνία μεταξύ τους, β. Καθίσταται δυσκολότερη η εποπτεία των εργαζομένων στο σπίτι από τους προϊσταμένους τους, γ. Ενδεχομένως περισσότεροι περισπασμοί, κάτι που επιδρά αρνητικά στην παραγωγικότητα, δ. Απώλεια της κοινωνικής διάστασης της εργασίας, καθώς δεν υφίσταται η κοινωνική συναναστροφή των εργαζομένων.