Νέο ταμείο 150 δισ. για την ευρωπαϊκή άμυνα: Τι προβλέπει για την Τουρκία

Με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής αυτάρκειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πρέσβεις των κρατών-μελών ενέκριναν χθες (Coreper) το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο SAFE (Δράση για την Ασφάλεια της Ευρώπης), που προβλέπει δανειοδότηση μέσω αγορών ύψους έως 150 δισ. ευρώ. Πρόκειται για μια ιστορικής σημασίας απόφαση, που φιλοδοξεί να αναβαθμίσει τη θέση της Ε.Ε. ως αυτόνομης αμυντικής δύναμης, ενώ αφήνει ταυτόχρονα ένα πολιτικά φορτισμένο “παράθυρο” συμμετοχής τρίτων χωρών – με κυριότερη την Τουρκία.

Τι προβλέπει το SAFE και πού αποσκοπεί
Το SAFE, που κατατέθηκε ως πρόταση από την Κομισιόν τον Μάρτιο του 2024, αποσκοπεί στη χρηματοδότηση κοινών αμυντικών προγραμμάτων με έμφαση στην ευρωπαϊκή παραγωγή και τεχνολογική ανεξαρτησία. Η δημιουργία του συνδέεται άμεσα με τις γεωπολιτικές πιέσεις που ασκούνται στην Ευρώπη – είτε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, είτε από τον κίνδυνο αμερικανικής απεμπλοκής από την ευρωπαϊκή ασφάλεια.

Παρά την αποχή της Ουγγαρίας, το σχέδιο εγκρίθηκε με ειδική πλειοψηφία. Η τελική επικύρωση από το Συμβούλιο αναμένεται στις 27 Μαΐου, επισφραγίζοντας την πολιτική στροφή της Ένωσης προς μια πιο ενοποιημένη και επενδυτική αμυντική στρατηγική

Σύμφωνα με το τελικό κείμενο του κανονισμού, που έχει στη διάθεσή της η Καθημερινή, το 65% της αξίας κάθε επιδοτούμενου έργου πρέπει να προέρχεται από εταιρείες με έδρα στην Ε.Ε., στη Νορβηγία ή στην Ουκρανία. Ωστόσο, αφήνεται χώρος και για συμμετοχή τρίτων χωρών, εφόσον υπάρχουν εμπορικές ή αμυντικές συμφωνίες με την Ε.Ε. – όπως συμβαίνει ήδη με το Ηνωμένο Βασίλειο.

Το πλαίσιο αυτό δημιουργεί έναν δυνητικό διάδρομο εισόδου για την Τουρκία, κάτι που προκάλεσε ανησυχία στην ελληνική πλευρά, δεδομένων των γνωστών ενστάσεων ως προς την προσήλωση της Άγκυρας στο κοινοτικό κεκτημένο και τη σύγκλιση με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική.

Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε εξαρχής να υπάρξει ρητή πρόβλεψη στο κείμενο, που να εξασφαλίζει ότι τέτοιες συμφωνίες με τρίτες χώρες –όπως η Τουρκία– θα αποφασίζονται με ομοφωνία. Η Κομισιόν, ωστόσο, δεν αποδέχθηκε την ένταξη αυτής της ρήτρας στον βασικό κανονισμό. Τελικά, θα επισυναφθεί συμπληρωματική δήλωση στα πρακτικά της συνεδρίασης, βάσει της οποίας η Επιτροπή δεσμεύεται να λαμβάνει υπόψη το άρθρο 212 της ΣΛΕΕ, που προβλέπει ομοφωνία για συμφωνίες οικονομικού και τεχνικού χαρακτήρα με υποψήφιες χώρες.

Παράλληλα, θα επισυναφθεί και εθνική δήλωση της Ελλάδας, επαναβεβαιώνοντας τις ανησυχίες της Αθήνας και κατοχυρώνοντας πολιτικά τη θέση της για μελλοντικές διαπραγματεύσεις.

Το θέμα της συμμετοχής εταιρειών τρίτων χωρών αποτέλεσε βασικό σημείο τριβής έως και την τελευταία στιγμή των διαπραγματεύσεων. Ειδικά για τους υπεργολάβους, το τελικό κείμενο επιτρέπει την συμμετοχή έως 15% της αξίας χωρίς περιορισμούς και την συμμετοχή από 15% έως 35% υπό προϋποθέσεις, αρκεί να μην αντιβαίνουν στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ε.Ε. και των κρατών-μελών.

Ειδική αναφορά γίνεται στην ευθύνη των ίδιων των κρατών-μελών για τη διασφάλιση της επιλεξιμότητας των συμμετεχόντων, ενώ τονίζεται ότι η τελική επιλογή εξαρτάται από την τήρηση των κοινών όρων που θα ορίζονται σε διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες με ομοϊδεάτες εταίρους.

Το SAFE αποτελεί, αναμφισβήτητα, μια φιλόδοξη πρωτοβουλία για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής αυτονομίας. Η ενσωμάτωση μηχανισμών χρηματοδότησης μέσω δανεισμού και η δυνατότητα συνεργασίας με τρίτες χώρες παρέχουν ευελιξία, αλλά ταυτόχρονα εγείρουν σύνθετες γεωπολιτικές και διπλωματικές προκλήσεις – ιδιαίτερα για χώρες όπως η Ελλάδα, που έχουν ειδικά συμφέροντα ασφάλειας στην περιοχή.

Η πορεία του προγράμματος, οι συμφωνίες που θα συναφθούν και η πολιτική βούληση της Κομισιόν να σεβαστεί τις «κόκκινες γραμμές» των κρατών-μελών θα κρίνουν εν τέλει την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα του νέου εργαλείου.