Η διαχείριση αποβλήτων ως μέσο καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα που απασχολεί ολόκληρο τον πλανήτη. Και αυτό γιατί έχει να κάνει με την επιβίωση και το μέλλον των σημερινών αλλά κυρίως των μελλοντικών γενεών, οι οποίες θα βρεθούν αντιμέτωπες με τις επιπτώσεις των επιλογών των προκατόχων τους. Γι’ αυτό, η διεθνής κοινότητα και οι ηγέτες των κρατών, έχουν επιδοθεί σε τεράστιες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την άμβλυνση των συνεπειών της στην καθημερινότητα όλων των πολιτών.

Γράφει η Βίκυ Μανιάτη

Συχνά ο όρος «Κλιματική αλλαγή» ταυτίζεται με την «αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της επιφάνειας της γης». Όμως, κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο αυτή η αλλαγή, αλλά ένα σύνολο παρατηρούμενων αλλαγών, οι οποίες είναι μακράς διάρκειας (π.χ. δεκαετίες ή και περισσότερο)

Συγκεκριμένα, ο όρος «Κλιματική Αλλαγή» κατά τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) αναφέρεται σε κάθε αλλαγή του κλίματος με την πάροδο του χρόνου, είτε οφείλεται σε φυσική μεταβλητότητα, είτε είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Υπό τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (United Nations Framework-Convention for Climate Change) ορίζεται ως η αλλαγή του κλίματος, που αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα, που αλλοιώνει τη σύνθεση της παγκόσμιας ατμόσφαιρας, είναι συμπληρωματική της φυσικής κλιματικής μεταβλητότητας και παρατηρείται μετά τη σύγκριση χρονικών περιόδων.

Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής είναι ένα θέμα, που απασχολεί την διεθνή κοινότητα εδώ και δυο αιώνες. Και αυτό γιατί από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετέπειτα, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει συμβάλει στην αύξηση της ποσότητας των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα με την καύση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θέρμανση και ψύξη κτιρίων καθώς και  λειτουργία των οχημάτων αλλά και με την αποψίλωση δασών.

Το 1896,  ο  πρωτοπόρος Σουηδός επιστήμονας Svante Arrhenius πρώτος αξιολόγησε την έκταση της παραγόμενης θερμότητας από την εκτεταμένη καύση του άνθρακα.

Ακολούθησαν και άλλοι επιστήμονες όπως το 1938 ο Βρετανός μηχανικός Guy Callendar ανέδειξε την αύξηση των θερμοκρασιών τον περασμένο αιώνα χρησιμοποιώντας αρχεία από 147 μετεωρολογικούς σταθμούς. Ακόμα, ανέδειξε την αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα την ίδια περίοδο και διαπίστωσε ότι αυτό συνέβαλε στην αυξημένη θερμότητα. Το 1955 ο Αμερικανός ερευνητής Gilbert Plass προέβη σε εκτενή ανάλυση της απορρόφησης διαφόρων αερίων και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διπλασιασμένη συγκέντρωση του διοξειδίου άνθρακα θα επέφερε άνοδο της θερμοκρασίας κατά 3-4 βαθμούς Κελσίου. Τέλος, το 1957 ο Αμερικανός ωκεανογράφος Roger Revelle και ο χημικός Hans Suess έδειξαν ότι το θαλασσινό νερό δεν θα απορροφούσε όλη την επιπρόσθετη ποσότητα του CO2 που είχε εισέλθει στην ατμόσφαιρα.

Επιπλέον, κυκλοφορούσαν διάσπαρτες ειδήσεις μεταξύ αυτών και ένα άρθρο στην εφημερίδα New York Times, όπου αναφερόταν ξεκάθαρα στο ότι οι συσσωρευόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή ενέργειας θα επέφεραν μακροχρόνιες αλλαγές στο περιβάλλον. Το άρθρο κατέληγε προβλέποντας ότι η αφθονία των ορυκτών καυσίμων εξαιτίας του χαμηλού τους κόστους συνιστούσε το κύριο εμπόδιο στην αντιμετώπιση των επιβλαβών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Μια σειρά γεγονότων έφεραν στο προσκήνιο το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Μεταξύ αυτών, η μεγάλη ξηρασία και ο καύσωνας στις ΗΠΑ και οι εκτεταμένες πυρκαγιές στο δάσος του Αμαζονίου και στο Yellowstone National Park. Ως αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων, στο τέλος του 1988 ιδρύθηκε η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος.

Νωρίτερα, το 1985 συμφωνήθηκε η Σύμβαση της Βιέννης με απώτερο σκοπό την προστασία της στιβάδας του όζοντος και τέθηκε σε εφαρμογή στις 22 Σεπτεμβρίου του 1988. Η Σύμβαση είχε συνεργατικό χαρακτήρα μεταξύ των κρατών-μελών, έτσι ώστε να διαπιστωθούν οι επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη στιβάδα του όζοντος.  Το 1987 η λύση είχε δοθεί με τη συμφωνία των κρατών στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, όπου καθορίζονταν τα βήματα για την εξάλειψη συγκεκριμένων συνθετικών συστατικών που έθεταν σε κίνδυνο την προστατευτική στιβάδα του όζοντος. Αξίζει να σημειωθεί πως το Πρωτόκολλο αποτελεί τη μοναδική περιβαλλοντική συνθήκη, που έχει πλέον επικυρωθεί από το σύνολο των 196 μελών του ΟΗΕ.

Η Συνδιάσκεψη, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, για την παγκόσμια περιβαλλοντική προστασία στο Ρίο της Βραζιλίας το 1992, στέφθηκε από πλήρη επιτυχία. Αποτέλεσε κομβικό σημείο, θέτοντας τις βάσεις για πολλές βασικές διεθνείς συμφωνίες σχετικά με το περιβάλλον, όπως την Ατζέντα 21-Σχέδιο δράσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές, τη Βιοποικιλότητα, αλλά και την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής, υπεγράφη, από 194 χώρες μαζί με την Ε.Ε., η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (United Nations Framework Convention on Climate Change–UNFCCC). Η σύμβαση καθόρισε δεσμεύσεις για τη σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σε ασφαλές επίπεδο μακροπρόθεσμα, τον περιορισμό εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, και συγχρόνως, καθιέρωσε ένα μηχανισμό χρηματοδότησης των αναπτυσσόμενων κρατών για την καλύτερη δυνατή ανταπόκρισή τους.

Το πρωτόκολλο του Κιότο που διαδέχεται τη σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές είναι μία από τις σημαντικότερες διεθνείς νομοθετικές πράξεις καταπολέμησης των κλιματικών μεταβολών. Περιλαμβάνει τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει οι εκβιομηχανισμένες χώρες για περιορισμό των οικείων εκπομπών ορισμένων αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι συνολικές εκπομπές των ανεπτυγμένων χωρών πρέπει να μειωθούν τουλάχιστον κατά 5 % την περίοδο 2008-2012 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Υπογράφτηκε το 1997 και τέθηκε σε ισχύ το 2005.

Ο 21^ος αιώνας σηματοδοτεί ένα ορόσημο στην ιστορία της κλιματικής αλλαγής. Στις 12 Δεκεμβρίου 2015, στο Παρίσι, επετεύχθη η Συμφωνία των Παρισίων, η πρώτη οικουμενική, νομικά δεσμευτική, παγκόσμια συμφωνία για την κλιματική αλλαγή, θέτοντας ως μακροπρόθεσμο στόχο τη συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη αρκετά κάτω από τους 2°C (από το 2020 και μετά). Κατά τη Διάσκεψη αυτή, εγκρίθηκε ένα σχέδιο δράσης για την κλιματική διπλωματία, με τη συναίνεση όλων των χωρών της Ε.Ε.. Η συμφωνία των Παρισίων τέθηκε σε ισχύ την 4η Νοεμβρίου 2016, αφού εκπληρώθηκε η σχετική προϋπόθεση, δηλαδή κύρωση από 55 τουλάχιστον χώρες που να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 55% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλες τις περιοχές του κόσμου. Και οι επιπτώσεις της είναι εμφανείς στο σύνολο του πλανήτη και αναμένεται να ενταθούν τις επόμενες δεκαετίες. Ενδεικτικά αναφέρονται:

–              Τήξη των πάγων και άνοδος της στάθμης των θαλασσών.

–              Ακραία καιρικά φαινόμενα, μετατόπιση των βροχοπτώσεων. Οι ισχυρές βροχοπτώσεις και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα και προκαλούν πλημμύρες και υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, καθώς και περιορισμό των υδάτινων πόρων σε ορισμένες περιοχές.

–              Κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία. Σε ορισμένες περιοχές, έχει σημειωθεί αύξηση του αριθμού των θανάτων που σχετίζονται με τον καύσωνα και μείωση των θανάτων που σχετίζονται με το κρύο σε άλλα κράτη μέλη. Βλέπουμε ήδη αλλαγές στην κατανομή ορισμένων ασθενειών που μεταδίδονται με το νερό καθώς και φορέων νόσων.

–              Κόστος για την κοινωνία και την οικονομία. Οι υλικές ζημίες και οι ζημίες στις υποδομές, καθώς και στην ανθρώπινη υγεία, συνεπάγονται υψηλό κόστος για την κοινωνία και την οικονομία. Το διάστημα 1980 – 2011, οι πλημμύρες έπληξαν περισσότερα από 5,5 εκατομμύρια άτομα και προκάλεσαν άμεσες οικονομικές ζημίες άνω των 90 δισ. ευρώ. Τομείς που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο της θερμοκρασίας και των βροχοπτώσεων, όπως γεωργία, δασοκομία, ενέργεια και τουρισμός πλήττονται σε μεγάλο βαθμό.

–              Κίνδυνοι για την άγρια πανίδα και χλωρίδα. Η κλιματική αλλαγή επέρχεται εξαιρετικά γρήγορα και πολλά είδη φυτών και ζώων αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Πολλά είδη που ζουν στην ξηρά ή σε γλυκά και θαλασσινά νερά έχουν ήδη μετακινηθεί προς νέες περιοχές. Ορισμένα είδη φυτών και ζώων θα αντιμετωπίσουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης, εάν η μέση θερμοκρασία της γης εξακολουθήσει να αυξάνεται ανεξέλεγκτα.

–              Συνέπειες για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Πολλές φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται ανάμεσα στις περισσότερο πληγείσες χώρες. Οι άνθρωποι αυτών των χωρών εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό τους περιβάλλον και διαθέτουν τους λιγότερους πόρους για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή.

Η κλιματική αλλαγή οφείλεται :

Α) πρωτίστως και κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Οι άνθρωποι επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο το κλίμα και τη θερμοκρασία της γης μέσω της χρήσης ορυκτών καυσίμων, της αποψίλωσης των ομβρόφιλων δασών και της κτηνοτροφίας. Οι δραστηριότητες αυτές προσθέτουν τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου στα αέρια που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου και υπερθέρμανση του πλανήτη.

Β) Στα αέρια του θερμοκηπίου. Ορισμένα αέρια της ατμόσφαιρας λειτουργούν όπως το γυαλί των θερμοκηπίων, παγιδεύοντας την ηλιακή θερμότητα και εμποδίζοντας τη διάχυσή της στο διάστημα. Πολλά από αυτά υπάρχουν στη φύση, η ανθρώπινη δραστηριότητα όμως έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των συγκεντρώσεων ορισμένων από αυτά στην ατμόσφαιρα, ιδίως του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), μεθανίου, υποξειδίου του αζώτου, φθοριούχων αερίων. Το CO2 είναι το αέριο του θερμοκηπίου που παράγεται συχνότερα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και ευθύνεται για το 63% της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η συγκέντρωσή του στην ατμόσφαιρα είναι σήμερα κατά 40% υψηλότερη από ό,τι κατά την έναρξη της εκβιομηχάνισης.  Άλλα αέρια του θερμοκηπίου εκλύονται σε μικρότερες ποσότητες αλλά παγιδεύουν τη θερμότητα πολύ περισσότερο από το CO2, και σε μερικές περιπτώσεις είναι κατά πολύ ισχυρότερα. Το μεθάνιο ευθύνεται για το 19% της υπερθέρμανσης του πλανήτη από ανθρωπογενείς αιτίες και το υποξείδιο του αζώτου για το 6%.

Γ) Στην αύξηση των εκπομπών, για την οποία ευθύνονται : η καύση του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που παράγει διοξείδιο του άνθρακα και υποξείδιο του αζώτου. Β. η αποψίλωση των δασών: τα δέντρα συμβάλλουν στη ρύθμιση του κλίματος διότι απορροφούν το CO2 από την ατμόσφαιρα. Συνεπώς, όταν μειώνονται, χάνεται αυτό το θετικό αποτέλεσμα και ο άνθρακας που θα αποθηκευόταν σ’ αυτά ελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα, επιδεινώνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Γ. η αύξηση της κτηνοτροφίας: οι αγελάδες και τα αιγοπρόβατα παράγουν μεγάλες ποσότητες μεθανίου κατά την πέψη της τροφής τους. Δ. Τα αζωτούχα λιπάσματα ευθύνονται για τις εκπομπές υποξειδίου του αζώτου. Ε. Τα φθοριούχα αέρια έχουν τεράστια θερμαντική επίδραση, έως και 23.000 φορές μεγαλύτερη από αυτή του CO2. Ευτυχώς εκλύονται σε μικρότερες ποσότητες και καταργούνται σταδιακά σύμφωνα με κανονισμό της ΕΕ.

Δ) Στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Για τις εκπομπές CO2 ευθύνονται κυρίως οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και άλλες βιομηχανικές μονάδες. Οι επιφανέστεροι κλιματολόγοι του κόσμου πιστεύουν ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι σχεδόν σίγουρα η κύρια αιτία της υπερθέρμανσης που παρατηρείται από τα μέσα του 20ού αιώνα. Μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή θεωρείται από τους επιστήμονες ως το όριο πέραν του οποίου θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος για επικίνδυνες και πιθανώς καταστροφικές αλλαγές στο περιβάλλον του πλανήτη. Για το λόγο αυτό, η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει την ανάγκη διατήρησης της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από 2°C.

Από την προηγηθείσα ανάλυση των αιτιών της κλιματικής αλλαγής, διαπιστώνεται ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται κατεξοχήν στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Για την εξυπηρέτηση των διαφόρων τομέων όπως γεωργία, βιομηχανία, κ.α., η ανθρώπινη δραστηριότητα παράγει απόβλητα, που με τη σειρά τους συμβάλλουν στις εκπομπές αερίων και εγκυμονούν μεγάλο κίνδυνο για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Επομένως, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής επιτάσσει την ανάγκη χάραξης και θέσπισης πολιτικών διαχείρισης αποβλήτων.

Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη διαχείριση και την ανακύκλωση αποβλήτων αναπτύχθηκε τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια και είχε ως αποτέλεσμα σημαντικές βελτιώσεις στις πρακτικές διαχείρισής τους και στην προσπάθεια αντιμετώπισης του όγκου τους. Οι όγκοι όμως των αποβλήτων εξακολουθούν να αυξάνονται, ακολουθώντας την οικονομική ανάπτυξη. Κάθε χρόνο δύο δισεκατομμύρια τόνοι αποβλήτων παράγονται στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ αναμένεται 45% αύξηση του όγκου των αποβλήτων το έτος 2020, σε σχέση με το έτος 1995.

Στα κύρια ευρωπαϊκά νομοθετήματα για την διαχείριση αποβλήτων συγκαταλέγονται:

Α. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987), όπου κατοχυρώνεται ανεξάρτητη πολιτική για το περιβάλλον και υιοθετείται το 4ο Πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον, με βασικό στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για το περιβάλλον από τα κράτη μέλη. Το 1991 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε το πρόγραμμα για τη διαχείριση των αποβλήτων προτεραιότητας όπου περιλαμβάνονταν: α. Απόβλητα από ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό, β. Απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις,  γ. Οχήματα στο τέλος κύκλου ζωής τους, δ. Συσσωρευτές, ε. Ελαστικά, στ. Συσκευασίες και απορρίμματα συσκευασιών, ζ. Χρησιμοποιημένα Ορυκτέλαια, η. Νοσοκομειακά απόβλητα, θ. PCB’s.

Β. Η Οδηγία 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής αποβλήτων

Γ. Η Οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 1975 περί στερεών αποβλήτων.

Δ. Η Οδηγία 91/156/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 18ης Μαρτίου 1991 που τροποποιεί την οδηγία 75/442/ΕΟΚ.

Ε. Η Οδηγία 2000/76/ΕΚ του Ε.Κ. και του Συμβουλίου, της 4ης Δεκεμβρίου 2000, για την αποτέφρωση αποβλήτων.

Στ. Το έκτο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον (2002-2012), θέτει τους βασικούς στόχους της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής. Κυρίαρχη θέση κατέχει η διαχείριση των αποβλήτων, ενώ από τους λοιπούς στόχους τρεις βασικοί στόχοι, ήτοι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η προστασία υδάτων και η προστασία εδάφους (διάβρωση, ερημοποίηση, ρύπανση και απώλεια εδαφών), συνδέονται άμεσα και επηρεάζονται από την πολιτική για τα απόβλητα.

Στις βασικές αρχές διαχείρισης των αποβλήτων, που απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία και καθορίζουν τις επιλογές των κρατών-μελών για τη διαχείριση των αποβλήτων περιλαμβάνονται: η Αρχή της ιεράρχησης και η Αρχή της πρόβλεψης του κύκλου ζωής του προϊόντος.

Το Δεκέμβριο του 2005 ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η νέα θεματική στρατηγική για την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και την ανακύκλωση απλοποιώντας την κείμενη νομοθεσία της περιβαλλοντικής πολιτικής. Η νέα αυτή στρατηγική αποσκοπούσε στη μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αποβλήτων στο συνολικό κύκλο ζωής τους μέσω της ανακύκλωσης. Το κάθε ρεύμα αποβλήτων αντιμετωπίζεται και ως ενδεχόμενος πόρος που προσφέρεται για εκμετάλλευση.

Η Οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα 2006/12 ρυθμίζει την ανακύκλωση αποβλήτων. Ειδικότερα:

• επιβάλλει την υποχρέωση στα κράτη-μέλη να αναπτύξουν εθνικό σχεδιασμό διάθεσης αποβλήτων,
• καθορίζει την αδειοδοτική διαδικασία για τη διάθεση και ανάκτηση των αποβλήτων, και
• επιβάλλει την προστασία της υγείας και του περιβάλλοντος κατά τη διάθεση αποβλήτων.

Η «διαχείριση» των αποβλήτων περιλαμβάνει τη συλλογή, μεταφορά, ανάκτηση και διάθεση, καθώς και την επίβλεψη των ανωτέρω λειτουργιών και των χωρών διάθεσης των αποβλήτων. Η ανωτέρω Οδηγία παρέμεινε σε ισχύ ως τις 12.12.2010, ημερομηνία ενσωμάτωσης της νέας Οδηγίας – πλαίσιο 2008/98 στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών.

Η Οδηγία πλαίσιο 2008/98/EK καθορίζει τα πλαίσια υλοποίησης της Στρατηγικής για την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και την ανακύκλωση με στόχο να αποσαφηνίσει έννοιες όπως απόβλητο, διάθεση, αξιοποίηση, να ενισχύσει και να προωθήσει την πρόληψη της παραγωγής απορριμμάτων, να εισάγει την έννοια της ανάλυσης κύκλου ζωής στη λήψη αποφάσεων για την διαχείρισή τους και να προωθήσει την ανάκτηση υλικών και ενέργειας. Η Οδηγία θεσπίζει την ιεράρχηση ως προτεραιότητα στη νομοθεσία και την πολιτική για τη διαχείριση απορριμμάτων, την πρόληψη, την ανακύκλωση και άλλου είδους ανάκτηση-διάθεση (άρθρο 4).

Η Οδηγία πλαίσιο προβλέπει την δημοσίευση κατευθύνσεων για τα κριτήρια ταξινόμησης ενός αποβλήτου ως προϊόντος η όχι, καθώς και την θέσπιση ποσοτικών στόχων πρόληψης της παραγωγής απορριμμάτων από τα κράτη μέλη. Θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους για αξιοποίηση των αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις (70% ως το 2020), ελάχιστο ποσοτικό στόχο ανακύκλωσης των οικιακών αποβλήτων (50% ως το 2020) και προϋποθέτει την ξεχωριστή συλλογή τουλάχιστον του χαρτιού, μετάλλου, πλαστικού και γυαλιού μέχρι το 2015. Αναφορικά με τη διαχείριση των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων, προτείνει την ξεχωριστή συλλογή τους και τη διερεύνηση του πλαισίου διαχείρισής τους από την Επιτροπή (άρθρο 11).

Με βάση την προσπάθεια για κοινή στρατηγική στο θέμα της διαχείρισης των αποβλήτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (Ε.Κ.Α.) (Παράρτημα της απόφασης 2000/532/ΕΚ, όπως έχει τροποποιηθεί με τις Αποφάσεις 2001/118/ΕΚ, 2001/119//ΕΚ και 2001/573/ΕΚ). Ο Ε.Κ.Α. είναι ένας εναρμονισμένος, μη εξαντλητικός κατάλογος αποβλήτων, ο οποίος πρόκειται ανά τακτά διαστήματα να αναθεωρείται. Τα απόβλητα του Ε.Κ.Α. που θεωρούνται επικίνδυνα σημειώνονται με αστερίσκο, όπως ορίζει η Απόφαση 2000/532/ΕΚ (άρθρο 7).

Οδηγία 2008/1/ΕΚ της 15ης Ιανουαρίου 2008, σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης. Στόχος είναι η μη ρύπανση ή η ελαχιστοποίηση των ρύπων σε αέρα, νερό και έδαφος, καθώς και των αποβλήτων προερχόμενων από βιομηχανικές και γεωργικές εγκαταστάσεις με σκοπό να επιτευχθεί υψηλής στάθμης προστασία του περιβάλλοντος.

ΟΔΗΓΊΑ 2008/98/ΕΚ της 19ης Νοεμβρίου 2008 σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου. Η Ε.Ε καθιστά επιτακτική την ανάγκη μιας συνολικής και ολοκληρωμένης πολιτικής για την ποινική προστασία του περιβάλλοντος με σκοπό την αντιμετώπιση και την πάταξη του προβλήματος του περιβαλλοντικού εγκλήματος, που συνεχώς επιδεινώνεται με ιδιαίτερα δυσμενείς επιπτώσεις  στην ποιότητα ζωής και στην οικονομία.

Μεταξύ των ποινικά κολάσιμων περιβαλλοντικών εγκλημάτων είναι η συλλογή, μεταφορά, ανάκτηση ή διάθεση αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της επιχειρησιακής εποπτείας των πράξεων αυτών και της επακόλουθης συντήρησης των εγκαταστάσεων διάθεσης, και συμπεριλαμβανομένων δράσεων που εκτελούνται από εμπόρους ή μεσίτες (διαχείριση των αποβλήτων), που προκαλούν ή ενδέχεται να προκαλέσουν τον θάνατο ή σοβαρές σωματικές βλάβες, σε πρόσωπα, ή ουσιαστικές βλάβες, στην ποιότητα του αέρα, στην ποιότητα του εδάφους ή στην ποιότητα του νερού, ή στα ζώα ή τα φυτά, εφόσον είναι παράνομη και εσκεμμένη ή οφείλεται σε βαριά αμέλεια. Η οδηγία αυτή τροποποιήθηκε από την ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2018/851 της 30ής Μαΐου 2018.

Η ΟΔΗΓΙΑ 2012/19/ΕΕ της 4ης Ιουλίου 2012 σχετικά με τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ). Αποτελεί τροποποίηση της Οδηγίας 2002/96/ΕΚ της 27ης Ιανουαρίου 2003.

Η Απόφαση της Επιτροπής 2014/955/ΕΕ της 18ης Δεκεμβρίου 2014 τροποποιεί την απόφαση 2000/532/ΕΚ όσον αφορά τον κατάλογο των αποβλήτων σύμφωνα με την οδηγία 2008/98/ΕΚ.

Η ΟΔΗΓΙΑ (EE) 2019/883 της 17ης Απριλίου 2019 σχετικά με τις λιμενικές εγκαταστάσεις παραλαβής για την παράδοση αποβλήτων από πλοία.

Πέρα από την θέσπιση σημαντικών νομοθετημάτων,  η Ε.Ε. έχει χρηματοδοτήσει projects για την διαχείριση αποβλήτων με απώτερο στόχο την περιβαλλοντική προστασία και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ενδεικτικά αναφέρονται:

• UrbanWins: Χρηματοδοτούμενο από το HORIZON 2020, το τριετούς διάρκειας UrbanWins μελέτησε το πως καταναλώνουν οι πόλεις πόρους και προϊόντα, αλλά και το πως εξαφανίζουν τα παραγόμενα απόβλητα, προκειμένου να αναπτύξει και να θέσει σε δοκιμή καινοτόμα σχέδια και λύσεις που αποσκοπούν στην ενίσχυση της αποτροπής και διαχείρισης αποβλήτων.
• CEWASTE: Χρηματοδοτούμενο επίσης από το HORIZON 2020, το διετές CEWASTE στοχεύει στη δημιουργία και επικύρωση ενός σχήματος εγκαταστάσεων, όπου θα συλλέγονται, θα μεταφέρονται και θα υποβάλλονται σε επεξεργασία είδη αποβλήτων που εμπεριέχουν σημαντικές ποσότητες πολύτιμων και κρίσιμης σημασίας πρώτων υλών όπως απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και μπαταριών.
• PlastiCircle: Στοχεύει στην προώθηση της μετάβασης προς την κυκλική οικονομία. Επίσης, στόχος του εν λόγω project είναι να συνεισφέρει στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων για τη διαχείριση και ανακύκλωση αποβλήτων έως το 2030. Ειδικότερα, το PlastiCircle θα επικεντρώσει σε ένα συγκεκριμένο σημαντικό συστατικό των αποβλήτων από πλαστικό και αυτό είναι η πλαστική συσκευασία.
• COLLECTORS: Ευρωπαϊκό χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα από το HORIZON 2020, αποσκοπεί στον εντοπισμό και στην ανάδειξη των καλών πρακτικών στο πεδίο διαλογής και διαχείρισης αποβλήτων. Θα επικεντρώσει σε τρεις κατηγορίες αποβλήτων: αποβλήτων χαρτιού και συσκευασιών, ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού καθώς και αποβλήτων από ανεγέρσεις και κατεδαφίσεις κτιρίων.
• WasteForce: Στόχος του WasteForce είναι η ενίσχυση των επιχειρησιακών δράσεων και δυνατοτήτων των αρχών, αρμόδιων για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου και διαχείρισης αποβλήτων με : α. ανάπτυξη νέων πρακτικών εργαλείων και μεθοδολογιών, β. υλοποίηση της οικοδόμησης δράσεων των διαφόρων φορέων, και γ. υποστήριξη της δικτύωσης – σε επιχειρησιακό επίπεδο – ειδικών στην Ευρώπη και τους ομολόγους τους στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού, που αποτελεί έναν από τους κύριους προορισμούς παράνομης αποστολής φορτίων αποβλήτων.
• RELIVE: Το RELIVE υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος της Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (Interreg-Med Program). Περιλαμβάνει την Ιταλία, την Κύπρο, την Ισπανία, και τη Βοσνία Ερζεγοβίνη. Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στην κτηνοτροφία και συγκεκριμένα στην εντατική εκτροφή βοοειδών και χοίρων, που επηρεάζει σοβαρά την κλιματική αλλαγή στην περιοχή. Στόχος είναι να μετατραπούν τα απόβλητα των ζωών σε βιολογικά λιπάσματα υψηλής εμπορικής αξίας με χρήση καινοτόμων τεχνολογιών. Το αποτέλεσμα θα είναι όχι μόνο η πράσινη ανάπτυξη αλλά και η δημιουργία νέων εργασιακών ευκαιριών.