BBC: Ποιο είναι το μυστικό όπλο του Πούτιν που ανησυχεί τη Δύση;

Λίγο μετά το μεσημέρι, τοπική ώρα, την ημέρα των Χριστουγέννων του 2024, οι εργαζόμενοι στην φινλανδική εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας Fingrid διαπίστωσαν ότι το βασικό υποθαλάσσιο καλώδιο που συνδέει τη Φινλανδία με την Εσθονία είχε υποστεί ζημιά, με αποτέλεσμα να μειωθεί σημαντικά η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στην Εσθονία.

Το ίδιο βράδυ, ο διευθυντής δικτύου της Fingrid, Άρτο Παχκίν, δήλωσε στο φινλανδικό δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα: «Ακολουθούμε αρκετές γραμμές έρευνας, από σαμποτάζ μέχρι τεχνική βλάβη, και τίποτα δεν έχει αποκλειστεί ακόμα. Τουλάχιστον δύο σκάφη κινούνταν κοντά στο καλώδιο τη στιγμή της διαταραχής».

Λίγες ώρες αργότερα, πλήρωμα της φινλανδικής ακτοφυλακής ανέβηκε στο ρωσικό πλοίο Eagle S και το οδήγησε στα φινλανδικά ύδατα, καθώς υπήρχαν υποψίες ότι είχε σκόπιμα προκαλέσει ζημιά στο κύριο καλώδιο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Estlink 2.

Η ΕΕ αναφέρει ότι το πλοίο με σημαία Νήσων Κουκ είναι στην πραγματικότητα μέρος του «σκιώδους στόλου της Ρωσίας». Όπως πιστεύεται το παλαιό τάνκερ χρησιμοποιείται για τη μεταφορά ρωσικών προϊόντων πετρελαίου που υπόκεινται σε εμπάργκο.

Η φινλανδική αστυνομία θεωρεί ότι το Eagle S ίσως έχει σύρει την άγκυρά του στον πυθμένα της θάλασσας. Αναφέρθηκε ότι βρέθηκε μια άγκυρα κατά μήκος της διαδρομής του Eagle S, σε βάθη που φτάνουν τα 80 μέτρα (262 πόδια), ενώ φωτογραφίες που τραβήχτηκαν μετά το περιστατικό έδειξαν ότι το πλοίο δεν είχε την άγκυρα στην αριστερή πλευρά. Η φινλανδική αστυνομία ανέφερε ότι έχει εννέα υπόπτους σε ποινική έρευνα για τη ζημιά στο καλώδιο.

Η ζημιά στο καλώδιο Estlink 2, μήκους 170 χιλιομέτρων (105 μιλίων), είναι το τελευταίο περιστατικό σε μια σειρά επιθέσεων, στις οποίες υποθαλάσσια καλώδια στην περιοχή της Βαλτικής έχουν υποστεί είτε ζημιές είτε έχουν κοπεί εντελώς από την πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή στην Ουκρανία πριν από τρία χρόνια.

Μετά το περιστατικό με το Estlink 2, το ΝΑΤΟ δεσμεύτηκε να ενισχύσει την στρατιωτική του παρουσία στη Βαλτική Θάλασσα, ενώ η Εσθονία απέστειλε ένα περιπολικό πλοίο για να προστατεύσει το υποθαλάσσιο καλώδιο Estlink 1. Η ΕΕ δήλωσε ότι η βλάβη στο υποθαλάσσιο καλώδιο αποτελεί το «τελευταίο επεισόδιο σε μια σειρά από ύποπτες επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές».

Περίπου 600 υποθαλάσσια καλώδια μεταφέρουν ηλεκτρισμό και πληροφορίες διασχίζοντας τεράστιους ωκεανούς και θάλασσες. Προσεγγίζουν τη στεριά συχνά σε απομακρυσμένες, μυστικές τοποθεσίες, με το συνολικό μήκος τους να φτάνει τα 1,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα (870.000 μίλια), συνδέοντας έτσι όλο τον κόσμο. Η πλειονότητα αυτών των καλωδίων είναι καλώδια δεδομένων, υπεύθυνα για σχεδόν όλη την κίνηση του διαδικτύου.

Οι αναλυτές τονίζουν ότι πάντα υπάρχει η πιθανότητα ατυχήματος ή ανθρώπινου λάθους, αλλά η συχνότητα αυτών των περιστατικών θέτει το ερώτημα: πόσο εκτεθειμένα είναι τα υποθαλάσσια καλώδια σε σαμποτάζ;

Γιατί ανησυχεί η Δύση;
Σήμερα οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και των περισσότερων χωρών της Δυτικής Ευρώπης βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο τους.

Οι σχέσεις αυτές έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια, μετά από την υποστηριζόμενη από το Κρεμλίνο εξέγερση στην ανατολική Ουκρανία και την κατοχή και προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014.

Το 2022, η Δύση αντέδρασε ομόφωνα και έντονα όταν 200.000 Ρώσοι στρατιώτες εισέβαλαν στην Ουκρανία, ξεκινώντας τρία χρόνια πολέμου και προκαλώντας τον θάνατο ή τον τραυματισμό περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων και από τις δύο πλευρές.

Το ΝΑΤΟ πιστεύει ότι η Ρωσία διεξάγει επίσης έναν ακήρυχτο πόλεμο, τον λεγόμενο «υβριδικό πόλεμο», και ότι στόχος της είναι η ίδια η Δυτική Ευρώπη, με σκοπό να τιμωρήσει ή να αποτρέψει τις χώρες της από το να συνεχίσουν να παρέχουν στρατιωτική υποστήριξη στην Ουκρανία.

Ο υβριδικός πόλεμος, γνωστός και ως «πόλεμος της γκρίζας ζώνης», αφορά ένα εχθρικό κράτος που πραγματοποιεί μια ανώνυμη επίθεση, συνήθως υπό εξαιρετικά ύποπτες συνθήκες. Η επίθεση αυτή είναι αρκετή για να προκαλέσει ζημιά στον αντίπαλο, κυρίως στις υποδομές του, χωρίς όμως να θεωρείται πράξη πολέμου.

«Τα υποβρύχια βαθέων καταδύσεων μπορούν να κόψουν καλώδια σε βάθη που καθιστούν την επισκευή τους εξαιρετικά δύσκολη», εξηγεί στο BBC ο Δρ. Σίνταρτ Κάουσαλ, ανώτερος ερευνητής σε θέματα ναυτικής ισχύος στο Royal United Services Institute (Rusi) στο Λονδίνο. «Μπορούν επίσης να υποκλέψουν ευαίσθητα υποθαλάσσια καλώδια».

«Σε μια σύγκρουση με το ΝΑΤΟ», προσθέτει ο Δρ. Κάουσαλ, «η καταστροφή υποδομών στη θάλασσα, καθώς και η στόχευση υποδομών στην ξηρά, θα αποτελούσαν βασικό μέρος της συνολικής στρατηγικής πολέμου της Ρωσίας, με στόχο τη σταδιακή αποδυνάμωση της λαϊκής υποστήριξης στη Δύση».

«Πιθανή άρνηση εμπλοκής»
Άλλα παραδείγματα ύποπτων επιθέσεων υβριδικού πολέμου είναι οι φωτιές σε πακέτα που έχουν στοχεύσει εταιρείες ταχυμεταφορών στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία και την Πολωνία τον περασμένο χρόνο. Οι Πολωνοί εισαγγελείς δήλωσαν ότι τα περιστατικά αυτά ήταν πρόβες για σαμποτάζ σε πτήσεις προς τις ΗΠΑ και τον Καναδά.

Η Ρωσία αρνείται οποιαδήποτε ανάμιξη σε πράξεις σαμποτάζ, αλλά υπάρχουν υποψίες ότι βρίσκεται πίσω από άλλες επιθέσεις σε αποθήκες και σιδηροδρομικά δίκτυα σε κράτη-μέλη της ΕΕ, όπως στη Σουηδία και την Τσεχία.

Αυτά τα περιστατικά οδηγούν ορισμένες δυτικές κυβερνήσεις στο συμπέρασμα ότι η ρωσική υπηρεσία στρατιωτικών πληροφοριών ενδέχεται να έχει ξεκινήσει μια συστηματική εκστρατεία ανώνυμων, μυστικών επιθέσεων εναντίον των χωρών που υποστηρίζουν την Ουκρανία.

Η απειλή έχει ληφθεί τόσο σοβαρά υπόψη, που το ΝΑΤΟ και η ΕΕ ίδρυσαν το European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats το 2017, με έδρα το Ελσίνκι.

Η Δρ. Καμίνο Καβανά, ανώτερη συνεργάτης στο Τμήμα Σπουδών Πολέμου του King’s College στο Λονδίνο, υποστηρίζει ότι τα κράτη προσελκύονται από αυτόν τον τύπο πολέμου, καθώς «υπάρχει μεγάλη δυνατότητα για πιθανή άρνηση εμπλοκής».

Σήμερα, πολλές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, επικεντρώνονται στο «να αρνηθούν αυτή την άρνηση εμπλοκής από επιχειρησιακή σκοπιά». Για την προστασία των υποθαλάσσιων υποδομών, απαιτείται βαθιά κατανόηση του τι συμβαίνει στα δικά τους ύδατα, προκειμένου να εντοπίζουν ύποπτες δραστηριότητες.

«Αυτή η γκρίζα ζώνη είναι πολύ δύσκολη να αντιμετωπιστεί, αλλά νομίζω ότι, με βάση τα πρόσφατα περιστατικά, τα κράτη γίνονται πιο ικανά», αναφέρει η ίδια.

Ποιες είναι οι υποθαλάσσιες ικανότητες της Ρωσίας;
Ο ρωσικός στρατός διαθέτει, όπως λέει ο Δρ. Κάουσαλ από το Rusi, «μία αρκετά ιεραρχημένη δομή».

Σε πιο ρηχά νερά, η ευθύνη ανήκει συνήθως στις δυνάμεις Spetsnaz (Ειδικές Δυνάμεις), στη GRU (Στρατιωτική Κατασκοπεία) και στο Ρωσικό Ναυτικό. Ωστόσο, η αποστολή συλλογής πληροφοριών σε βαθιές θάλασσες και οι επιχειρήσεις σαμποτάζ αναλαμβάνονται κυρίως από τη Διεύθυνση Έρευνας Βαθέων Θαλασσών (GUGI), η οποία υπάγεται απευθείας στο υπουργείο Άμυνας και στον πρόεδρο Πούτιν.

Η GUGI, σύμφωνα με τον Δρ. Κάουσαλ, χρησιμοποιεί πλοία για επιτήρηση και συλλογή πληροφοριών, όπως η χαρτογράφηση των θέσεων αιολικών πάρκων ανοικτής θάλασσας ή των σημείων όπου τα καλώδια καταλήγουν στην ξηρά. Ωστόσο, για επιχειρήσεις σε βαθιές θάλασσες, χρησιμοποιούνται «μητρικά πλοία», πρώην πυρηνικά υποβρύχια βαλλιστικών πυραύλων και υποβρύχια κρουζ, όπως το Belgorod.

«Οι Ρώσοι», προσθέτει, «διαθέτουν πολλές ικανότητες, όπως υποβρύχια από τιτάνιο, που μπορούν να επιχειρούν σε βάθη χιλιάδων μέτρων και είναι εξοπλισμένα με χειριστήρια αρμάτων». Αυτά τα πληρώματα των τριών ατόμων είναι συνήθως εξαιρετικά έμπειροι πρώην αξιωματικοί του Ναυτικού που υποβάλλονται σε εκπαίδευση εξίσου αυστηρή με αυτή των κοσμοναυτών.

Σε τέτοια βάθη, είναι εξαιρετικά δύσκολο, ακόμα και για το Ναυτικό των ΗΠΑ, να γνωρίζει ακριβώς τι τοποθετείται στον πυθμένα της θάλασσας ή τι ακριβώς κάνουν αυτά τα υποβρύχια βαθέων υδάτων.

Τελικά, η ενδεχόμενη ζημιά σε καλώδια πρέπει να θεωρηθεί «όχι απλώς ως ένα απομονωμένο φαινόμενο», αλλά ως μέρος του «πολύ πιο ολοκληρωμένου προγράμματος της Ρωσίας για στοχοποίηση της επικοινωνιακής υποδομής και των κρίσιμων υποδομών συνολικά», σύμφωνα με τον Κίρ Γκίλς, ειδικό για τη Ρωσία στο Chatham House και συγγραφέα του βιβλίου «Who Will Defend Europe?».

Η επικέντρωση της Ρωσίας στα υποθαλάσσια καλώδια και τις τηλεπικοινωνίες «είναι μέρος της στρατηγικής του Κρεμλίνου για την εξασφάλιση της υπεροχής στις πληροφορίες, που μπορεί επίσης να περιλαμβάνει και την παρεμπόδιση τους». Αν η Ρωσία θέλει να απομονώσει κοινότητες σε μια συγκεκριμένη περιοχή από πληροφορίες εκτός από αυτές που προέρχονται από την ίδια, «θεωρείται πολύ σημαντικός στόχος, λόγω της σημασίας που είχε στην κατάληψη της Κριμαίας».

Παραμονή πάνω από τις υποδομές
Οι φινλανδικές αρχές δεν είναι οι μόνες που έχουν υποψίες σχετικά με τη Ρωσία και τις υποθαλάσσιες υποδομές καλωδίων.

Τον Νοέμβριο του 2024, το ρωσικό πλοίο επιτήρησης Yantar εντοπίστηκε να «παραμονεύει» πάνω από κρίσιμες υποθαλάσσιες υποδομές του Ηνωμένου Βασιλείου, σύμφωνα με τον Υπουργό Άμυνας, Τζον Χίλι.

Τον Ιανουάριο του 2025, το περιστατικό επαναλήφθηκε, με το Βασιλικό Ναυτικό να παρακολουθεί το Yantar, το οποίο, σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας, χρησιμοποιούνταν «για συλλογή πληροφοριών και χαρτογράφηση της υποθαλάσσιας υποδομής του Ηνωμένου Βασιλείου». Ο Χίλι χαρακτήρισε αυτό το περιστατικό ως «ένα ακόμη παράδειγμα αυξανόμενης ρωσικής επιθετικότητας».

Το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει περίπου 60 υποθαλάσσια καλώδια που καταλήγουν στην ξηρά σε διάφορα σημεία της ακτογραμμής του, με ιδιαίτερες συγκεντρώσεις στην Ανατολική Αγγλία και τη Νοτιοδυτική Αγγλία.

Αν γινόταν μια επίθεση οποιουδήποτε μεγέθους στις υποθαλάσσιες υποδομές του Ηνωμένου Βασιλείου, πιθανότατα θα συνοδευόταν και από άλλες προκλήσεις για τα συστήματα της χώρας..

Η Ρωσική Πρεσβεία στο Λονδίνο χαρακτήρισε τους ισχυρισμούς του Ηνωμένου Βασιλείου για το Yantar ως «εντελώς αβάσιμους».

Υποστήριξε συγκεκριμένα ότι υπάρχει «έκρηξη αντιρωσικής υστερίας», η οποία, όπως δήλωσε, χρησιμοποιείται από το Ηνωμένο Βασίλειο και τους συμμάχους του «για να κλιμακώσουν σκόπιμα τις εντάσεις στις περιοχές της Βαλτικής και της Βόρειας Θάλασσας».

Αφελής εμπιστοσύνη
Φέτος, η επιτροπή Joint Committee on the National Security Strategy του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία εξετάζει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της κυβέρνησης σχετικά με την εθνική ασφάλεια, ξεκίνησε έρευνα για την ευαλωτότητα του Ηνωμένου Βασιλείου σε επιθέσεις υποθαλάσσιων καλωδίων.

«Οι Ρώσοι», λέει ο συγγραφέας και ειδικός σε θέματα Ρωσίας, Έντουαρντ Λούκας, «πιθανότατα έχουν ήδη τοποθετήσει τα υποβρύχια drones τους στον βυθό της θάλασσας, περιμένοντας εντολές που μπορεί να έρθουν ή όχι, για να επιτεθούν σε καλώδια και αγωγούς. Το πλοίο παρακολούθησης τους, το Yantar, κάνει ποιος ξέρει τι στον βυθό για χρόνια».

Ολόκληρο το παγκόσμιο δίκτυο υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών, προσθέτει ο Λούκας, χτίστηκε με μια αφελή βάση εμπιστοσύνης.

«Ποτέ δεν σκεφτήκαμε ότι θα γινόταν στόχος μιας εχθρικής χώρας, αλλά τώρα θερίζουμε τους καρπούς δεκαετιών αδιαφορίας. Η μόνη μας ελπίδα είναι η αποτροπή: να δείξουμε στους Ρώσους ότι το κόστος για αυτούς από την καταστροφή των υποθαλάσσιων υποδομών μας θα είναι εξαιρετικά επώδυνο.»

Η Δρ. Κάβανα αναφέρει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει κάποια ανθεκτικότητα στις υποδομές του, καθώς «οι επισκευές μπορούν να γίνουν πολύ γρήγορα». Επίσης, ο σχεδιασμός των υποθαλάσσιων καλωδίων, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, βασίζεται στην παραδοχή «ότι θα σπάσουν κάποια στιγμή, οπότε πρέπει να προετοιμαστείς».

«Είναι πραγματικά ανακούφιση να βλέπεις ότι πολλές χώρες πλέον επικεντρώνονται στην κατανόηση των ευάλωτων σημείων τους και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους, συνεργαζόμενες πιο στενά με τη βιομηχανία», συμπληρώνει η δρ. Κάβανα.

Συναγερμός
Αυτά τα περιστατικά, παρά τις ρωσικές διαψεύσεις περί εμπλοκής, λειτούργησαν ως ένα ηχηρό καμπανάκι για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που συνειδητοποιούν ότι αυτές οι κρίσιμες υποδομές είναι ανεπαρκώς προστατευμένες, ακόμη και αν είναι φυσικά αδύνατο να προστατευτούν πλήρως σε κάθε βάθος.

«Η απειλή υπήρχε πάντα. Απλώς, στο τρέχον περιβάλλον, οι δράστες αισθάνονται πιο ενδυναμωμένοι να δοκιμάσουν, να ελέγξουν και να δουν τι θα λειτουργήσει»…