Τα πέντε λάθη του Ματέο Ρέντσι που πρέπει να μελετήσει ο Μακρόν

(*)  Τζουλιάνο Ντα Έμπολι

Μερικά χρόνια πριν από τον Εμανουέλ Μακρόν, η Ευρώπη γνώρισε έναν άλλο πολιτικό ηγέτη, νέο και χαρισματικό, προερχόμενο από τη μετριοπαθή Αριστερά, που είχε υποσχεθεί να μετατρέψει τη χώρα του σε «start-up nation». Λεγόταν Ματέο Ρέντσι και κυβέρνησε την Ιταλία επί τρία χρόνια, εισάγοντας πρωτοφανείς μεταρρυθμίσεις στον χώρο της εργασίας και της δημόσιας διοίκησης, προτού σαρωθεί από ένα επίσης πρωτοφανές εθνικολαϊκιστικό κύμα.

Σήμερα, η Ιταλία κυβερνάται από μια ασταθή συμμαχία Πέντε Αστέρων-Δημοκρατικού Κόμματος, ο πιο δημοφιλής Ματέο της πολιτικής σκηνής λέγεται Σαλβίνι και το νέο κόμμα του Ρέντσι δεν ξεπερνά στις δημοσκοπήσεις το 5%.

Η ιταλική περίπτωση έχει τις ιδιαιτερότητές της, αλλά οι αναλογίες ανάμεσα στις διαδρομές του Ρέντσι και του Μακρόν είναι αρκετά ισχυρές ώστε να μπορεί να συστήσει κανείς στον γάλλο πρόεδρο να προβληματιστεί από την εμπειρία του πρώην πρωθυπουργού της Ιταλίας. Κατά τη γνώμη μου, πέντε λάθη πρέπει να αποφύγει.

Το πρώτο είναι η υπερβολή, που επιτρέπει στους δυσαρεστημένους της Δεξιάς και της Αριστεράς να ενωθούν εναντίον της κυβέρνησης. Ο Μακρόν προσπάθησε να ικανοποιήσει το αίτημα για ανανέωση, προωθώντας με επιτυχία ορισμένες μεταρρυθμίσεις στο πρώτο μισό της θητείας του. Όπως συνέβη όμως με τη μεταρρύθμιση του Συντάγματος που προκάλεσε την πτώση του Ρέντσι, έτσι και η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού μπορεί να αποδειχθεί η μεταρρύθμιση που θα ενώσει τα άκρα εναντίον του αρχηγού του κράτους.

Το δεύτερο μάθημα από την ιταλική εμπειρία είναι ότι δεν αρκεί να μιλάς για αξιοκρατία και ευκαιρίες. Όπως και ο Ρέντσι, ο Μακρόν είναι ένας φιλόδοξος άνθρωπος που έφτασε από νεαρή ηλικία σε κορυφαία αξιώματα χάρις στις ικανότητές του και στα ρίσκα που ανέλαβε. Για τον λόγο αυτό πιστεύει στην ανάγκη να προσφερθούν σε όλους οι ίδιες ευκαιρίες, ξεχνά όμως μερικές φορές να μιλήσει για όλους εκείνους που ζητούν απλώς σεβασμό γι’αυτό που είναι.

Το τρίτο μάθημα είναι ότι όταν τα πράγματα δυσκολεύουν η οπισθοφυλακή είναι χρήσιμη. Ο Ρέντσι απέφυγε να ασχοληθεί με το κόμμα του και να το εμπλέξει στην κυβερνητική εμπειρία. Οσο τα πράγματα πήγαιναν καλά, η στρατηγική αυτή λειτουργούσε. Όταν όμως ο Ρέντσι βρέθηκε μόνος του απέναντι σε αξεπέραστα εμπόδια, μετάνιωσε γι’αυτή την επιλογή. Η εκλογή του Εμανουέλ Μακρόν επιβεβαίωσε τον θάνατο των παλιών κομμάτων, αλλά μια μορφή οργάνωσης είναι πάντα αναγκαία στην πολιτική και καμιά διαρκής επιτυχία δεν είναι δυνατή χωρίς μια προσπάθεια ανασυγκρότησης μορφών συλλογικής δράσης.

Τέταρτον: οι ψηφοφόροι δεν ψηφίζουν υπέρ ή κατά ενός προϋπολογισμού. Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του 2018, ο Ρέντσι διέτρεχε την Ιταλία επαναλαμβάνοντας τις κυβερνητικές επιδόσεις για την απασχόληση και την οικονομική ανάκαμψη. Τα στοιχεία ήταν ακριβή, αλλά οι εκλογές δεν κερδίζονται με αριθμούς. Το 2022, περισσότερο κι από τα αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων, οι γάλλοι ψηφοφόροι θα κάνουν την επιλογή τους με βάση την ιδέα που θα έχουν σχηματίσει για την ανταπόκριση ενός ηγέτη μπροστά στην πίεση των γεγονότων. Καλή η αλήθεια, αλλά καλύτερη η αγάπη.

Τέλος, υπάρχει πάντα μια εναλλακτική λύση. Θεωρητικά, δεν υπάρχει σήμερα αξιόπιστη εναλλακτική λύση στη διακυβέρνηση Μακρόν, αλλά η πολιτική απεχθάνεται το κενό και όταν η δυσαρέσκεια ξεπερνά το κρίσιμο σημείο μπορεί να συμβεί το αδιανόητο. Μια στρατηγική επανεκλογής βασισμένη στο δίλημμα «Μακρόν ή Λεπέν» θα είχε σημαντικό κίνδυνο για τον γάλλο πρόεδρο, γιατί το ιταλικό παράδειγμα δείχνει πως όταν το κέντρο αποδυναμώνεται υπερβολικά, τα άκρα μπορεί ξαφνικά να γίνουν το κέντρο: μπορεί να προκύψουν νέοι ηγέτες ή παλιοί ηγέτες που είχαν άλλοτε κριθεί ακραίοι να γίνουν ξαφνικά αποδεκτοί.

Με λίγα λόγια, για να μη γνωρίσει ο Μακρόν την τύχη του Ρέντσι θα πρέπει να ξεπεράσει ένα από τα θεμελιώδη παράδοξα της εξουσίας. Σε μια δημοκρατία, για να κερδίσεις την εξουσία, πρέπει πάνω απ’όλα να έχεις την ικανότητα να καταλάβεις τους άλλους και να συντονιστείς μαζί τους. Όταν την έχεις κερδίσει, όμως, αυτή η ίδια εξουσία αποδυναμώνει την ικανότητα κατανόησης.

Όπως και ο Ρέντσι, ο Μακρόν έφτασε στην εξουσία χάρις στην εξαιρετική του ικανότητα να συλλάβει τη στιγμή και να γίνει ο φορέας των προσδοκιών και των φόβων της εποχής. Σήμερα, η επιτυχία του εξαρτάται από την ικανότητά του να συνεχίσει να επικοινωνεί με το εκλογικό σώμα, αντί να εγκλωβιστεί σε ένα προδιαγεγραμμένο σχήμα δράσης.

(*) Ο Τζουλιάνο Ντα Έμπολι είναι πρώην πολιτικός σύμβουλος του Ματέο Ρέντσι και συγγραφέας