Στα ύψη το διπλωματικό θερμόμετρο: Συνομιλίες χωρίς Πούτιν και Ζελένσκι

Τρεις ολόκληρες χρονιές σκληρού πολέμου και αμέτρητες διπλωματικές προσπάθειες φαίνεται να οδηγούν –έστω διστακτικά– σε μία νέα απόπειρα διαλόγου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Η Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί  τις πρώτες απευθείας συνομιλίες των δύο αντιμαχόμενων πλευρών μετά από καιρό, με την παγκόσμια κοινότητα να παρακολουθεί τις εξελίξεις με συγκρατημένη αισιοδοξία. Παρότι η πρωτοβουλία ενδέχεται να μην φέρει άμεσα αποτελέσματα, εντούτοις φέρει βαρύ συμβολικό και πολιτικό φορτίο.

Η απουσία Πούτιν και το «παρών» Τραμπ – Παιχνίδι εντυπώσεων ή στρατηγική αναμονής;
Η μη συμμετοχή του Βλαντίμιρ Πούτιν στις διαπραγματεύσεις προκάλεσε κύμα σχολίων και ανέβασε τις επιφυλάξεις για την έκβαση των συνομιλιών. Αξιοσημείωτο είναι πως ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, σε δηλώσεις του από το Κατάρ τόνισε με νόημα: «Γιατί να πάει [ο Πούτιν], αν δεν πάω εγώ;», υπονοώντας πως η προσωπική του παρουσία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη συμμετοχή και του Ρώσου προέδρου.

Ο Αμερικανός ηγέτης, ενώ βρισκόταν στην περιοδεία του στον Κόλπο, υπαινίχθηκε πως εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να κάνει στάση στην Κωνσταντινούπολη, τονίζοντας: «Θα θέλαμε να δούμε τον πόλεμο να τελειώνει και νομίζω ότι έχουμε την ευκαιρία να το κάνουμε». Αν και αργότερα δήλωσε ότι πιθανόν να επιστρέψει στην Ουάσινγκτον, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο απροειδοποίητης συμμετοχής σε περίπτωση που «γίνουν εκκλήσεις».

Η επικοινωνιακή αυτή τακτική, παρότι δεν μεταφράζεται σε απτές δεσμεύσεις, αναδεικνύει τον ρόλο των ΗΠΑ ως κεντρικού μεσολαβητή και ενισχύει το διπλωματικό βάρος της συνάντησης, έστω και με ασαφές πλαίσιο.

Οι συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη και το προηγούμενο του 2022
Οι συνομιλίες αναμένεται να διεξαχθούν σε ένα περιβάλλον έντονης αβεβαιότητας. Το προηγούμενο των διαπραγματεύσεων της άνοιξης του 2022, όταν οι συζητήσεις μεταξύ των αντιπροσωπειών Ρωσίας και Ουκρανίας κατέρρευσαν, σκιάζει τις τρέχουσες εξελίξεις. Ο τότε διάλογος, που έφερε στο προσκήνιο το λεγόμενο Ανακοινωθέν της Κωνσταντινούπολης, κατέληξε άδοξα, ωστόσο αφήνει πίσω του μια πιθανή βάση για επανεκκίνηση.

Σύμφωνα με το Reuters, το προσχέδιο της συμφωνίας του 2022 πρόβλεπε την αποδοχή από την Ουκρανία ενός καθεστώτος μόνιμης ουδετερότητας με αντάλλαγμα διεθνείς εγγυήσεις ασφαλείας από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και άλλες σημαντικές χώρες, όπως ο Καναδάς, η Γερμανία, η Πολωνία και η Τουρκία.

Ρωσική προθυμία ή διπλωματική αναβλητικότητα;
Ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, τόνισε πως η Ρωσία είναι έτοιμη για εποικοδομητικές συνομιλίες, επιδιώκοντας μακροπρόθεσμη ειρήνη με το Κίεβο. Χαρακτήρισε τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις ως «συνέχεια» εκείνων του 2022 και δήλωσε ανοικτός σε «πιθανούς συμβιβασμούς».

Ωστόσο, η στάση της Μόσχας εξακολουθεί να προκαλεί επιφυλάξεις. Το γεγονός ότι ο Πούτιν κρατά αποστάσεις, καθώς και το ότι οι όροι που είχαν τεθεί στο παρελθόν θεωρήθηκαν από την Ουκρανία ως απαράδεκτοι, ενισχύουν την άποψη ότι η Ρωσία χρησιμοποιεί τις συνομιλίες περισσότερο για να κερδίσει διπλωματικό χρόνο και λιγότερο για να συνάψει ουσιαστική συμφωνία.

Η θέση της Ουκρανίας: Διαλλακτικότητα με κόκκινες γραμμές
Από πλευράς Κιέβου, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ανακοίνωσε ότι θα σταλεί αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον υπουργό Άμυνας Ρουστέμ Ουμέροφ. Ο ίδιος δεν θα παραστεί, γεγονός που ερμηνεύεται είτε ως έλλειψη εμπιστοσύνης στην προοπτική επιτυχίας είτε ως διπλωματική τακτική για να αποφευχθούν πιθανές εσωτερικές επικρίσεις.

Η Ουκρανία εξακολουθεί να θεωρεί τους ρωσικούς όρους του 2022 ως «συνθηκολόγηση», και δεν δείχνει πρόθυμη να αποδεχθεί πλαίσια που περιορίζουν την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της.

Τι κρίνεται στις συνομιλίες της Κωνσταντινούπολης;
Η ουσία των διαπραγματεύσεων εστιάζεται σε μια πιθανή κατάπαυση του πυρός διάρκειας 30 ημερών, χωρίς προϋποθέσεις, σύμφωνα με αμερικανική πρόταση που παραμένει στο τραπέζι. Παρά τις χαμηλές προσδοκίες, ακόμη και ένα προσωρινό πάγωμα των συγκρούσεων θα μπορούσε να προσφέρει ζωτικό χρόνο για ανθρωπιστική ανακούφιση και διεθνή ανασύνταξη γύρω από το ζήτημα της Ουκρανίας.

Η επιστροφή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ακόμη κι αν συνοδεύεται από αβεβαιότητα, αποτελεί μια σπάνια θετική εξέλιξη σε μια κατά τα άλλα ζοφερή γεωπολιτική συγκυρία. Η αναφορά στο Ανακοινωθέν της Κωνσταντινούπολης και οι δηλώσεις των πρωταγωνιστών αφήνουν περιθώρια για μελλοντικές εξελίξεις – όχι απαραίτητα άμεσες, αλλά ίσως σταδιακές.

Ωστόσο, χωρίς τη φυσική παρουσία των πολιτικών ηγετών και με τόσο αποκλίνουσες θέσεις μεταξύ των δύο πλευρών, είναι δύσκολο να αναμένουμε κάτι παραπάνω από μια διερευνητική επαφή. Αν κάτι έχει αξία αυτή τη στιγμή, είναι η διατήρηση των καναλιών επικοινωνίας ανοικτών – και η αναγνώριση ότι η ειρήνη είναι προϊόν υπομονής, σταθερών συμμαχιών και δύσκολων συμβιβασμών.