ΣΕΒ: Η 4η βιομηχανική επανάσταση σύνθετη πρόκληση και κρίσιμη ευκαιρία

Στόχος του ΣΕΒ είναι η γρήγορη και επιτυχημένη μετάβαση της οικονομίας στην εποχή της ψηφιακής και της τεχνολογικής επανάστασης, μέσα από ένα σύγχρονο επενδυτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, αναβάθμιση των δεξιοτήτων, δημιουργία κατάλληλων υποδομών και ενδυνάμωση των επιχειρήσεων.

Η πρωτοβουλία του ΣΕΒ περιλαμβάνει:

• Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού. Ο ΣΕΒ σύστησε το Παρατηρητήριο ως ένα μόνιμο μηχανισμό, για τη συνεχή παρακολούθηση του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού οικονομίας και επιχειρήσεων. Το παρατηρητήριο έρχεται να καλύψει ένα διαχρονικό κενό τεκμηρίωσης και παρακολούθησης της τεχνολογικής ετοιμότητας και πολιτικών στην Ελλάδα και λειτουργεί με την υποστήριξη της Deloitte.
• Συμπράξεις για το σχεδιασμό και την υλοποίηση εθνικής στρατηγικής για το Industry 4.0. Ο ΣΕΒ έχει ήδη καλέσει την Πολιτεία σε συνεργασία, ώστε από κοινού με την παραγωγική βάση να ολοκληρωθεί και να υλοποιηθεί ένα εθνικό πρόγραμμα για το Industry 4.0. Ο ΣΕΒ έχει ήδη σχεδιάσει μια ολοκληρωμένη πρόταση στρατηγικής την οποία θα θέσει σε δημόσια διαβούλευση. Η εμπειρία της ΕΕ δείχνει ότι κανένας μετασχηματισμός αυτής της έκτασης δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη σύνθεση γνώσεων και δυνάμεων της δημόσιας διοίκησης και του ιδιωτικού τομέα.
• Θεματικές εξειδικεύσεις. Ο ΣΕΒ εξειδικεύει την εθνική στρατηγική σε θέματα όπως το έξυπνο εργοστάσιο, το διασυνδεδεμένο δίκτυο εφοδιασμού, το ψηφιοποιημένο οικοσύστημα υγείας, ο κλάδος του λιανικού εμπορίου, η ψηφιακή εμπειρία του πελάτη, τα δίκτυα 5G, το μέλλον της εργασίας στην ψηφιακή εποχή, οι ανάγκες σε ψηφιακές δεξιότητες, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης, κλπ.
• Συνεχή ενημέρωση των επιχειρήσεων. Ο ΣΕΒ έχει ήδη ξεκινήσει τη συστηματική τεχνική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των επιχειρήσεων για τις προκλήσεις της 4^ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Σε συνεργασία με το Συμβούλιο Περιφερειακών και Τοπικών Οργανώσεων που λειτουργεί υπό την αιγίδα μας, αυτή η ενημέρωση, μεταφέρεται και στην περιφέρεια.

Μια σύνθετη πρόκληση και μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί

Όπως η 1^η βιομηχανική επανάσταση μηχανοποίησε την παραγωγή με την ατμομηχανή, η 2^η την μαζικοποίησε με την ηλεκτρική ενέργεια και η 3^η την αυτοματοποίησε με την πληροφορική, η 4^η διασυνδέει ανθρώπους και μηχανές με ευφυείς τεχνολογίες. Όλοι συμφωνούν για ολοκληρωμένες προσεγγίσεις με ενεργό συμμετοχή δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, μέχρι και το εκπαιδευτικό σύστημα. Ήδη, από το 2017 και το Συνέδριο για την Ψηφιακή Ελλάδα το 2017, ο ΣΕΒ ανέδειξε επιτακτικά τις προϋποθέσεις για μετασχηματισμό της οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης.

Ο ψηφιακός και τεχνολογικός μετασχηματισμός αυξάνει την παραγωγική ευελιξία αλλά, δημιουργεί έντονες ανταγωνιστικές πιέσεις για τις επιχειρήσεις και τις χώρες που δεν ακολουθούν. Συνεπώς, εκτός από προϋπόθεση ενός νέου παραγωγικού προτύπου που συμβάλει στη βιομηχανική αναζωογόνηση και στη δημιουργία περισσότερων διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, ο μετασχηματισμός, μπορεί να εξελιχθεί σε παράγοντα επιβίωσης για πολλές επιχειρήσεις. Τη στιγμή που ο διεθνής ανταγωνισμός απολαμβάνει σημαντικά οφέλη από σύγχρονες τεχνολογίες, η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να καλύψει σε όρους ψηφιακής ετοιμότητας και δεξιοτήτων.

Το σημείο εκκίνησης για τη χώρα σήμερα 

H πρώτη έκδοση του Παρατηρητηρίου χαρτογραφεί λεπτομερώς την ωριμότητα της οικονομίας με χρήση 100 δεικτών που δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα. Οι επί μέρους παρατηρούμενες επιδόσεις δείχνουν την κατεύθυνση των αναγκαίων παρεμβάσεων, τόσο της πολιτείας, όσο και των επιχειρήσεων. Είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε ως ευκαιρία τις προκλήσεις της 4^ης βιομηχανικής επανάστασης. Έτσι, θα μπορέσουν οι επιχειρήσεις όχι μόνο να ανταποκριθούν στον δυναμισμό μιας οικονομίας που εξέρχεται από την κρίση, αλλά και να αναβαθμίσουν τη συμμετοχή τους στις διεθνείς αλυσίδες αξίας, που δημιουργούνται στη ψηφιακή εποχή. Μερικά βασικά και χρήσιμα στοιχεία:

• Αν και οι επενδύσεις σε ΤΠΕ είναι διαρκείς (11^η στην ΕΕ), η τεχνολογική ωριμότητα των επιχειρήσεων στην Ελλάδα παραμένει χαμηλά (26^η), με τεχνολογίες που εστιάζουν στην εσωτερική υποστήριξη (12^η) και όχι σε λύσεις όπως Cloud (28^η), RFID (26^η), ηλεκτρονική τιμολόγηση (27^η), ηλεκτρονικό εμπόριο (28^η), συναλλαγές EDI (27^η).
• Παρά τα έργα σε εξέλιξη και το μεγάλο αριθμό ΤΠΕ (7^η), οι ΤΠΕ της δημόσιας διοίκησης χρήζουν άμεσης αναβάθμισης ή/και αντικατάστασης ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα τις λειτουργίες του δημόσιου τομέα (25^η). Προτεραιότητα, λόγω των χαμηλών επιδόσεων, είναι η επικοινωνία με επιχειρήσεις και πολίτες με λύσεις ηλεκτρονικής ταυτοποίησης (28^η), διασυνδεδεμένα ηλεκτρονικά μητρώα (27^η) και χρηστικές υπηρεσίες (27^η) όπως η B2B και B2G ηλεκτρονική τιμολόγηση που παραμένει ανενεργή παρά τις συνεχείς εξαγγελίες της.
• Το πρόγραμμα αναβάθμισης υποδομών πρέπει να ενταθεί ώστε να αναβαθμίσει τον (ήδη ικανοποιητικό) αριθμό σταθερών ευρυζωνικών συνδέσεων (14^η) και να βελτιώσει ταχύτερα τη σημερινή υστέρηση (28^η).
• Είναι αναγκαία η βελτίωση της ψηφιακής διακυβέρνησης, με άμεση προσαρμογή της νομοθεσίας στις ψηφιακές λύσεις (21^η). Οι πρόσφατες αλλαγές στη νομοθεσία (πχ. επιτελικό κράτος, αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο, κλπ.) είναι μεν φιλόδοξες αλλά η ταχύτητα υλοποίησης τους θα κρίνει τυχόν βελτίωση από την 27^η θέση που βρισκόμαστε σήμερα σε ό,τι αφορά το ρυθμιστικό πλαίσιο.
• Οι ψηφιακές δεξιότητες πρέπει να ενισχυθούν καθώς η χώρα βρίσκεται χαμηλά (25^η), παρά τον ικανοποιητικό αριθμό πτυχιούχων σε θετικές και τεχνολογικές επιστήμες (13^η).

Οι ελληνικές επιχειρήσεις: Έλλειψη πυξίδας

Το Παρατηρητήριο επίσης πραγματοποιεί πρωτογενείς έρευνες για την πορεία του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων. Η πρώτη ανέδειξε ως κεντρικό συμπέρασμα την έλλειψη πυξίδας ψηφιακού μετασχηματισμού. Ενώ το 90% των επιχειρήσεων θεωρεί το μετασχηματισμό ως στρατηγικής σημασίας, μόνο το 48% έχει ψηφιακή στρατηγική, ενώ μόλις το 50% διαθέτει αρμόδιο διευθυντικό στέλεχος. Η ψηφιοποίηση υποστηρικτών λειτουργιών – back office (17.2%), και η αναβάθμιση εφαρμογών τύπου ERP (16.5%) είναι οι πρώτες προτεραιότητες. Μόλις 11,1% επιδιώκει ψηφιακές λύσεις για αύξηση των εσόδων, στοιχείο αρκετά αποθαρρυντικό, 10% επιδιώκει λύσεις Data Analytics για τη βελτίωση της εξυπηρέτησης των πελατών και μόλις 9.5% ανταλλάσσει δεδομένα με συνεργάτες και προμηθευτές. Tην τελευταία τριετία, μία στις δύο ΜμΕ (53.5%) με κύκλο εργασιών μέχρι €30εκ. είτε δεν επένδυσε καθόλου σε ψηφιακές λύσεις, είτε επένδυσε κάτω από €100.000. Ωστόσο, είναι ενθαρρυντικό πως το 86% έχει πρόθεση επένδυσης σε σύγχρονες λύσεις στα επόμενα τρία χρόνια.

Χαρτογράφηση ψηφιακής και τεχνολογικής ωριμότητας

Συνεχίζοντας τις παρεμβάσεις του για τη ψηφιακή οικονομία (ενδεικτικά εδώ), ο ΣΕΒ συνεισφέρει στο δημόσιο διάλογο με την πρώτη ανάλυση που δημοσιοποιεί το «Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού», σε στρατηγική συνεργασία με τη Deloitte.

Το Παρατηρητήριο έρχεται να καλύψει το σημαντικό κενό τεκμηρίωσης και συστηματικής παρακολούθησης της ψηφιακής και τεχνολογικής ωριμότητας στις επιχειρήσεις και στην οικονομία. Ο ΣΕΒ μέσω του Παρατηρητηρίου θα θέτει τακτικά υπόψη του δημοσίου διαλόγου αναλύσεις και προτάσεις πολιτικής για ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό.

Η Deloitte ανέπτυξε το σύνθετο δείκτη Digital Maturity Index (DMI) με στόχο τη διαχρονική παρακολούθηση των επιδόσεων της χώρας, όσο και τη σύγκριση με την ΕΕ-28. Ο DMI συνθέτει 100 επιμέρους δείκτες από έγκριτες διεθνείς πηγές (πχ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, DESI Eurostat, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα, WEF, κλπ.) οι οποίοι κατηγοριοποιούνται σε επτά διαστάσεις.

Οι επιδόσεις στις επτά επί μέρους διαστάσεις του Παρατηρητηρίου επιβεβαιώνουν την απόσταση που πρέπει να καλυφθεί ώστε η χώρα να κεφαλαιοποιήσει τα οφέλη της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Τα βασικά συμπεράσματα της χαρτογράφησης και η σύγκριση με την ΕΕ-28 συνοψίζονται ως εξής, με τις επί μέρους (εξίσου αδύναμες) επιδόσεις να δείχνουν την κατεύθυνση προσαρμογής.

1. Επιχειρήσεις. Οι επενδύσεις σε ΤΠΕ είναι διαρκείς (19^η), καλύπτοντας όμως ανάγκες σε συστήματα ERP εσωτερικής υποστήριξης (12^η). Η επενδυτική κινητοποίηση πρέπει να εστιάσει περισσότερο σε λύσεις cloud (28^η), RFID (26^η), ηλεκτρονικής τιμολόγησης (27^η), ηλεκτρονικού εμπορίου (28^η), συναλλαγών EDI (27^η), χρήσης φορητών συσκευών και εφαρμογών από εργαζόμενους (26^η), κλπ. Σε ικανοποιητικό βαθμό η διαφήμιση στο διαδίκτυο (9^η) η χρήση κοινωνικής δικτύωσης (11^η) και η χρήση λύσεων big data analytics (12^η). Συνολικά, όμως η Ελλάδα είναι 26^η στην ψηφιακή και τεχνολογική ωριμότητα των επιχειρήσεων.
2. Δημόσια διοίκηση. Παρά τα έργα σε εξέλιξη και το μεγάλο αριθμό εγκατεστημένων ΤΠΕ (7^η), οι ΤΠΕ της δημόσιας διοίκησης χρήζουν άμεσης αναβάθμισης ή/και αντικατάστασης ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα οι λειτουργίες της (25^η). Προτεραιότητα είναι η επικοινωνία με επιχειρήσεις και πολίτες με λύσεις ηλεκτρονικής ταυτοποίησης (28η θέση), διασύνδεση ηλεκτρονικών μητρώων σε ΓΕΜΗ, TaxisNet, Τελωνεία, Τράπεζες, ΕΦΚΑ, ΕΡΓΑΝΗ (27^η), αλλά και χρηστικές υπηρεσίες (27^η) όπως η B2B / B2G ηλεκτρονική τιμολόγηση που παραμένει ανενεργή παρά τις συνεχείς εξαγγελίες. Έτσι, η Ελλάδα είναι 26^η στην ωριμότητα της δημόσιας διοίκησης.
3. Ρυθμιστικό περιβάλλον. Επιτακτική παραμένει η βελτίωση της ψηφιακής διακυβέρνησης. Αποσπασματικές παραμένουν οι συνεργασίες δημοσίου – ιδιωτικού τομέα (21^η), αλλά και η προσαρμογή της νομοθεσίας στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών (21^η). Πρόσφατες νομοθετήσεις (πχ. επιτελικό κράτος, αναπτυξιακό πολυνομοσχέδιο, κλπ.) είναι μεν φιλόδοξες αλλά η ταχύτητα υλοποίησης τους θα κρίνει την ταχύτητα αναβάθμισης της χώρας από την 27^η θέση στο ρυθμιστικό πλαίσιο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
4. Κλάδος ΤΠΕ. Ενώ ο κλάδος παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλή παραγωγικότητα (11^η θέση), μεγάλο βαθμό νέων επιχειρήσεων (5^η), συνεχείς επενδύσεις σε R&D (13^η) με εξειδικευμένα στελέχη σε R&D (10^η), η συνεισφορά στο ΑΕΠ, στην απασχόληση και στην εξωστρέφεια είναι πολύ χαμηλά (28^η). Ομοίως χαμηλή η καταχώρηση καινοτομίας (22^η). Συνολικά, η Ελλάδα είναι 28^η στην ψηφιακή και τεχνολογική ωριμότητα του κλάδου ΤΠΕ.
5. Υποδομές. Η διείσδυση σταθερής ευρυζωνικής σύνδεσης είναι ικανοποιητική (14^η) με την Ελλάδα να συνεχίζει το φιλόδοξο πρόγραμμα βελτίωσης των υποδομών της. Ολοκληρώνονται επενδύσεις ευρυζωνικών συνδέσεων υπερ-υψηλής ταχύτητας, ενισχύεται η ζήτηση και προωθούνται έργα ΣΔΙΤ που αναμένεται σύντομα να βελτιώσουν τη συνολική υστέρηση (28^η).
6. Δεξιότητες. Παρά τον ικανοποιητικό αριθμό πτυχιούχων σε θετικές και τεχνολογικές επιστήμες (13^η), οι ψηφιακές δεξιότητες πρέπει να ενισχυθούν για τη βελτίωση της 25^ης θέσης σήμερα. Η ανάγκη ψηφιακών δεξιοτήτων στην παραγωγή (28^η), αλλά και η ανάγκη αναβάθμισης της ενδο-επιχειρησιακής κατάρτισης σε ΤΠΕ (23^η) συμβαδίζουν με πρόσφατη εξειδικευμένη έρευνα του ΣΕΒ.
7. Κοινωνία. Η Ελλάδα παρουσιάζει χαμηλά επίπεδα ψηφιακής ωριμότητας στο σύνολο της κοινωνικής (ιδιωτικής) ζωής (26^η) αν και η χρήση του διαδικτύου για ενημέρωση (8^η ), κοινωνική δικτύωση (12^η), δημοσίευση περιεχομένου (15^η), είναι κοντά ή/και πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι πολιτικές μπορούν να εστιάσουν στη συχνότερη χρήση του διαδικτύου για εμπορικές πράξεις (πχ. τραπεζικές συναλλαγές και συναλλαγές με το δημόσιο) και ηλεκτρονικό εμπόριο (27^η). Τέλος, κρίσιμο είναι να ανατραπεί η πολύ μικρή χρήση του διαδικτύου από τους πολίτες (5% πληθυσμού, στην 26^η).

Η άποψη των επιχειρήσεων

Το Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού διενήργησε πρωτογενή έρευνα για την ανάλυση του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού των ελληνικών επιχειρήσεων. Κεντρικό συμπέρασμα είναι το έλλειμα πυξίδας μετασχηματισμού.

Τα πλέον ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας για τον ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό συνοψίζονται στα ακόλουθα:

1. Αναζήτηση πυξίδας. Αν και 9/10 επιχειρήσεις αναγνωρίζουν τη στρατηγική σημασία του ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού, λιγότερες από τις μισές (48%) έχουν κάποια συγκεκριμένη ψηφιακή στρατηγική. Επιπλέον, μόλις το 23,5% χρησιμοποιεί σύστημα μέτρησης και παρακολούθησης της απόδοσης των ψηφιακών και τεχνολογικών επενδύσεων τους, ενώ οι μισές (50%) δεν διαθέτουν διευθυντικό στέλεχος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
2. Ανάγκη μεγαλύτερης προτεραιότητας. Μόνο το 7% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι πρωταρχικός στόχος των επενδύσεων ψηφιοποίησης είναι ο μετασχηματισμός τους παρότι ο διεθνής ανταγωνισμός υιοθετεί ταχύτατα νέα μοντέλα λειτουργίας. Αντιθέτως, οι ψηφιακές επενδύσεις στην Ελλάδα εστιάζουν σε μείωση κόστους (23,6%), αυτοματοποίηση υποστηρικτικών (back office) λειτουργιών (17,2%) και αναβάθμιση εφαρμογών τύπου ERP (16,5%). Ενθαρρυντική ένδειξη είναι η στροφή προς τη βελτίωση της ψηφιακής εμπειρίας του πελάτη (17,2%). Εντελώς αποθαρρυντική ένδειξη παραμένει το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις δεν επιδιώκουν ψηφιακές λύσεις που μπορούν να αυξήσουν τα έσοδα (11,1%), να ενισχύσουν, με data analytics την πληροφόρηση για τη λειτουργία της επιχειρήσεις και των πελατών (10,1%), ή να βελτιώσουν την ανταλλαγή δεδομένων με συνεργάτες και προμηθευτές (9,5%).
3. Ανάγκη εξοικείωσης με νέες διαδικασίες και οργάνωση. Η απουσία κουλτούρας καινοτομίας και η αντίσταση στην αλλαγή (21,3%) είναι τα σημαντικότερα εσωτερικά εμπόδια.
4. Ανάγκη επενδύσεων σε υποδομές και δεξιότητες. Η δυσκολία χρηματοδότησης και η απουσία επενδυτικών κινήτρων (12.7%) εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική τροχοπέδη για την ανάπτυξη επενδυτικών προγραμμάτων των επιχειρήσεων με επίκεντρο τον ψηφιακό τους μετασχηματισμό. Οι δυσκολίες συμπληρώνονται από περιορισμούς στις υφιστάμενες υποδομές τεχνολογίας (12,5%) και την έλλειψη ψηφιακών δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας στα στελέχη (12%)
5. Ανάγκη επενδύσεων σε σύγχρονες λύσεις. Ενώ οι μεγάλες επιχειρήσεις επενδύουν συνεχώς σε νέες τεχνολογίες τα 3 τελευταία χρόνια, οι μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις το πραγματοποιούν σε πολύ μικρότερο βαθμό. Προβληματίζει το γεγονός ότι το 53,5% των επιχειρήσεων με κύκλο εργασιών κάτω των €30 εκ. είτε δεν επένδυσαν καθόλου την τελευταία 3ετία σε ψηφιακές λύσεις, είτε επένδυσαν κάτω από €100.000. Ενθαρρυντική είναι η πρόθεση του 86,0% για επενδύσεις σε νέες ψηφιακές και τεχνολογικές λύσεις τα επόμενα τρία χρόνια.

Ανάγκη εθνικής σύμπραξης για το μετασχηματισμό της οικονομίας

Το έλλειμα εθνικού πλάνου για τον ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό πρέπει να καλυφθεί άμεσα. Ξεκινώντας από τη βιομηχανία, ο ΣΕΒ θεωρεί ζήτημα ζωτικής σημασίας την έναρξη διαλόγου μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, για την ταχεία υλοποίηση ενός εθνικού προγράμματος προσαρμογής στο Industry 4.0. Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ υλοποιούν ήδη ανάλογες στρατηγικές. Στην Ελλάδα η προσαρμογή κράτους και επιχειρήσεων παραμένει, στην καλύτερη περίπτωση, αποσπασματική. Όμως, ο ψηφιακός και τεχνολογικός μετασχηματισμός πρέπει να αποτελέσει εθνική προτεραιότητα στη βάση μιας εθνικά συμφωνημένης στρατηγικής για την οποία επιχειρήσεις και πολιτεία οφείλουν να συνεργαστούν. Τέλος, η αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων πρέπει να εξελιχθεί σε παράγοντα επιτυχίας του μετασχηματισμού.

Επόμενα βήματα

Επόμενες παρεμβάσεις του ΣΕΒ περιλαμβάνουν εξειδικευμένες θεματικές και κλαδικές αναλύσεις, συγκριτική αξιολόγηση πολιτικών χωρών της ΕΕ για την ψηφιακή και τεχνολογική αναβάθμιση της οικονομίας, πρόταση για ένα εθνικό πρόγραμμα  «βιομηχανία 4.0», εξειδικευμένες στρατηγικές για άλλους κρίσιμους κλάδους της οικονομίας, προτάσεις για την αναβάθμιση ψηφιακών δεξιοτήτων, κλπ..