Πριν την απόλυτη καταιγίδα, η ΕΕ αναζητά διάλογο με την Πολωνία

Στην τελευταία πράξη του πολωνικού δράματος, ο πρωθυπουργός της χώρας κατηγόρησε την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι απαιτεί «βάζοντας το πιστόλι στον κρόταφο».

Μιλώντας στους Financial Times για τη διαμάχη μεταξύ Βαρσοβίας και Βρυξελλών σχετικά με την απόφαση του πολωνικού δικαστηρίου που χαρακτηρίζει «ασύμβατα» βασικά στοιχεία του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το σύνταγμα της Πολωνίας, ο Ματέους Μοραβιέτσκι έκανε λόγο χθες για «τρίτο παγκόσμιο πόλεμο», διαβεβαιώνοντας πως εφόσον η Κομισιόν στερήσει ευρωπαϊκά κεφάλαια από την Πολωνία, η χώρα θα απαντήσει με όσα «όπλα» έχει στη διάθεσή της.

Η ρήξη αυτή έχει δημιουργήσει ανησυχίες για την έξοδο της Πολωνίας από την ΕΕ, με την Βαρσοβία να διαψεύδει κατηγορηματικά. Ενέχει όμως άλλο ένα κίνδυνο, τις νομικές επιπτώσεις αυτής της διαφοροποίησης του πολωνικού κράτους δικαίου.

Με μια σειρά αμφισβητούμενων δικαστικών μεταρρυθμίσεων και μια δικαστική απόφαση που αμφισβητεί τη νομική βάση της ΕΕ, η πολωνική κυβέρνηση μπορεί να έχει ενεργοποιήσει μια διαδικασία που ουσιαστικά αποσυνδέει το νομικό σύστημα της χώρας από την υπόλοιπη ΕΕ, αναφέρει το Politico, προειδοποιώντας ότι υπάρχουν φόβοι ότι θα ακολουθήσουν και άλλοι το «μονοπάτι» της Βαρσοβίας.

Οι επιπτώσεις της πολωνικής εξαίρεσης

Τι σημαίνει όμως αυτή η αποσύνδεση; Θα μπορούσε να σημαίνει την αποσύνθεση του κοινού νομικού συστήματος της ΕΕ, επισημαίνει το Politico, αναφέροντας παραδείγματα: δικαστές που αρνούνται να εκδώσουν κατηγορούμενους στην Πολωνία, προκλήσεις σε διασυνοριακές διαφορές για τα πάντα- από διαζύγια μέχρι εμπορικές συμφωνίες-, τιμωρία πολωνών δικαστών για την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ.

Οι επιπτώσεις για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις μπορεί να είναι τεράστιες, σημειώνει.

1. Όσον αφορά την κοινωνία, η πρώτη συνέπεια πιθανότατα θα αφορά τα ευρωπαϊκά εντάλματα σύλληψης, εκτιμά ο καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Middlesex, Λοράν Πεκ, αναφέροντας πως ήδη δικαστήριο του Άμστερνταμ φέτος απέρριψε την έκδοση ενός Πολωνού υπόπτου για διακίνηση ναρκωτικών, επικαλούμενο ανησυχίες για το κράτος δικαίου και τον «πραγματικό κίνδυνο» ο κατηγορούμενος να μην έχει δίκαιη δίκη στην Πολωνία.

Ουσιαστικά, οι ευρωπαίοι δικαστές μπορεί να αμφισβητήσουν το κατά πόσο μπορούν να συνεργαστούν με τους Πολωνούς.

2. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, υπάρχει ο κίνδυνος να ανοίξει ένα «νόμιμο κουτί της Πανδώρας», αναφέρει το Politico. Η ευρωπαϊκή οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εγγυήσεις της ΕΕ ότι εάν οι επιχειρήσεις προσφύγουν σε ένα δικαστήριο στη Λισαβόνα, τη Βαρσοβία ή το Βερολίνο, οι δικαστές εφαρμόζουν τα ίδια ευρωπαϊκά πρότυπα. Εάν όμως οι επιχειρήσεις δεν μπορούν πλέον να υποθέσουν ότι η Πολωνία θα ακολουθήσει επίσης αυτούς τους κανόνες, το πράγμα ξεφεύγει δημιουργώντας νομική αβεβαιότητα- πέρα από το γεγονός ότι καθιστά αμφίβολο το αν η Πολωνία θα λάβει τα κεφάλαιά της για την ανάκαμψη της πανδημία.

«Μόλις αρχίσουμε να μην εφαρμόζουμε πρώτα το δίκαιο της ΕΕ, θα έχουμε πρόβλημα — θα έχουμε χάος», είπε η Έντιθ Ζέλερ, αυστριακή δικαστής που υπηρετεί ως πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Διοικητικών Δικαστών. «Κάθε πολιτεία ή κάθε δικαστής θα εφαρμόσει τότε αυτό που πιστεύει ότι είναι καλύτερο», προειδοποίησε.

3. Παράλληλα, υπάρχει η ανησυχία ότι η στάση αυτή της Πολωνίας ενδέχεται να είναι «μεταδοτική», δείχνοντας ουσιαστικά το δρόμο και σε άλλες χώρες που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στα ευρωπαϊκά κοστούμια. Η ΕΕ έχει ήδη εντάσεις με άλλα μέλη της για την τήρηση ορισμένων προτύπων και αιτημάτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Ουγγαρία και η Σλοβενία.

Χωρίς ενιαία στάση αλλά με συμφιλιωτικό τόνο

Στους ευρωπαϊκούς κόλπους εν τω μεταξύ, δεν υπάρχει μία ενιαία γραμμή απέναντι στην Πολωνία. Άλλοι χρησιμοποιούν αιχμηρή γλώσσα πιέζοντας για κυρώσεις, με τους ευρωβουλευτές να ασκούν πίεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις στη Βαρσοβία. Άλλοι θέλουν δράση αλλά διστάζουν σκεπτόμενοι τα αντίποινα με τη μορφή του βέτο. Και άλλοι έχουν μια πιο ήπια προσέγγιση προωθώντας πάνω από όλα το διάλογο.

Φοβούμενοι τις ρωγμές εντός της ΕΕ, τη στιγμή μάλιστα που η Ευρώπη προσπαθεί από τη μία να ανακάμψει από την πανδημία και από την άλλη να προωθήσει μια φιλόδοξη ατζέντα για το κλίμα, οι ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν την περασμένη εβδομάδα να κατευνάσουν την ένταση.

Ο συμφιλιωτικός, ωστόσο, τόνος της ΕΕ έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη δέσμευσή της στην επιβολή των προτύπων κράτους δικαίου, σχολιάζει το Politico. Και κατ’ επέκταση, κατά πόσο είναι δυνατός ένας συμβιβασμός όταν μιλάμε για τις βασικές αρχές του νομικού συστήματος της ΕΕ.

Η Πολωνία, από την άλλη, επιδεικνύει άκαμπτη στάση. «Δεν πρόκειται να παραδοθούμε, δεν πρόκειται να εγκαταλείψουμε την κυριαρχία μας εξαιτίας αυτής της πίεσης», είπε χαρακτηριστικά ο Μοραβιέτσκι.

Κάπως έτσι φτάνουμε σε μια διελκυστίνδα, με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δικαστικών Συμβουλίων Φίλιπο Ντονάτι να χαρακτηρίζει την κατάσταση «μεγάλο κίνδυνο για την Ευρωπαϊκή Ένωση». Η ενιαία αγορά της ΕΕ, «όλο το σύστημά της», σημείωσε ο Ντονάτι, βασίζεται στην υπόθεση ότι κάθε χώρα θα εφαρμόζει εξίσου το δίκαιο της ΕΕ.

Αν αυτό απορριφθεί, η ΕΕ δεν μπορεί να λειτουργήσει, υποστήριξε, συνοψίζοντας τις δύο εναλλακτικές που ο ίδιος βλέπει: είτε η Πολωνία αποδέχεται «τις αρχές του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης» είτε ενορχηστρώνει μια «έξοδο» από την ΕΕ.