Ο άγνωστος παράγοντας που «γονάτισε» τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία -Τι είναι η LALIA

Επιστήμονες αποκάλυψαν νέα γεωλογικά ευρήματα που ενισχύουν τη θεωρία ότι μία έντονη περίοδος ψύχους, γνωστή ως «Η Μικρή Εποχή των Παγετώνων της Ύστερης Αρχαιαότητας» (Late Antique Little Ice Age, ή LALIA), συνέβαλε καθοριστικά στην κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Η έρευνα υποδεικνύει ότι η LALIA, η οποία ξεκίνησε περίπου το 540 μ.Χ., είχε πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο απ’ όσο πίστευαν μέχρι τώρα οι επιστήμονες, και επηρέασε σοβαρά την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, πρώτου οι στρατιωτικές και πολιτικές αλλαγές, των επόμενων 1000 ετών, οδηγήσουν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης από τα χέρια των Οθωμανών.

Έκρηξη ηφαιστείων και απότομη ψύξη

Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεωεπιστημών Thomas Gernon του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, η LALIA πυροδοτήθηκε από τρεις τεράστιες ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες εκτόξευσαν μεγάλες ποσότητες τέφρας στην ατμόσφαιρα, αποκλείοντας την ηλιακή ακτινοβολία. Η περίοδος ψύχους διήρκεσε 200 έως 300 χρόνια και συνοδεύτηκε από σοβαρές γεωπολιτικές αναταραχές, με μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών.

Οι μέσες θερμοκρασίες στην Ευρώπη μειώθηκαν κατά 1 έως 2 βαθμούς Κελσίου, επηρεάζοντας δραματικά την αγροτική παραγωγή. Η πτώση της θερμοκρασίας είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική αποτυχία σοδειών, την αυξημένη θνησιμότητα των ζώων, ραγδαία άνοδο των τιμών των τροφίμων και, τελικά, λιμό και εκτεταμένη ασθένεια στον πληθυσμό.

Η πανδημία του Ιουστινιανού και πολιτική αστάθεια

Η LALIA συνέπεσε χρονικά με την επιδημία της Πανούκλας του Ιουστινιανού (541 μ.Χ.), η οποία εξολόθρευσε 30 έως 50 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, περίπου το μισό, δηλαδή, του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Μάλιστα, μιλάμε για μια περίοδο όπου η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε συνεχείς πολέμους λόγω των επεκτατικών εκστρατειών του Ιουστινιανού καθώς και έντονες εσωτερικές θρησκευτικές διαμάχες.

«Αυτά τα γεγονότα συνέπεσαν με μια ταραγμένη περίοδο στην Ανατολική Αυτοκρατορία, η οποία βρισκόταν σε σχεδόν συνεχείς πολέμους, εδαφική επέκταση υπό τον [Αυτοκράτορα] Ιουστινιανό και εσωτερικές θρησκευτικές συγκρούσεις » είπε ο καθηγητής Gernon.

Ο Gernon τονίζει, επίσης, πως η LALIA περιόρισε σημαντικά την ικανότητα της αυτοκρατορίας να ανακάμψει από τις κρίσεις αυτές και συνέβαλε στη μακροπρόθεσμη φθορά της.

«Φαίνεται πιθανό ότι η LALIA έγειρε την πλάστιγγα σε μια στιγμή που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρισκόταν ήδη στα όρια των αντοχών της», δήλωσε.

Τα γεωλογικά ευρήματα που επιβεβαιώνουν τη θεωρεία

Η ερευνητική ομάδα εντόπισε ασυνήθιστα πετρώματα σε υπερυψωμένο θαλάσσιο ανάχωμα στα βορειοδυτικά της Ισλανδίας. Για να διαπιστωθεί η προέλευση αυτών των πετρωμάτων, οι επιστήμονες τα κονιορτοποίησαν, απομόνωσαν εκατοντάδες μικροσκοπικούς κρυστάλλους ζιρκονίου και ανέλυσαν τη χημική και χρονολογική τους σύσταση.

«Οι ζιρκόνες λειτουργούν ως χρονοκάψουλες, αποθηκεύοντας πληροφορίες για τη χημική τους σύσταση και τη στιγμή της κρυστάλλωσής τους», εξηγεί ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Dr Christopher Spencer, αναπληρωτής καθηγητής τεκτονοχημείας στο Πανεπιστήμιο Queen’s.

Η ανάλυση αποκάλυψε ότι τα πετρώματα προήλθαν από τη Γροιλανδία και μεταφέρθηκαν στην Ισλανδία μέσω παγόβουνων, κατά τη διάρκεια της LALIA.

Τα ευρήματα επισημαίνουν δύο κρίσιμα σημεία, κατά τον Gernon: πρώτον, ότι το γροιλανδικό παγοκάλυμμα υπέστη σημαντική διακύμανση εκείνη την περίοδο και δεύτερον, ότι το κλίμα ήταν τόσο ψυχρό, ώστε οι παγετώνες μπορούσαν να κατέβουν μέχρι την Ισλανδία και να επηρεάσουν τη γεωλογία της.

Παρότι η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δεν σημειώθηκε παρά πολλούς αιώνες αργότερα, το σύνολο των δεδομένων ενισχύει τη θέση ότι η LALIA υπήρξε καταλυτικός παράγοντας μακροπρόθεσμης φθοράς.

«Για να είμαστε σαφείς», τονίζει ο Gernon, «η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήδη βρισκόταν σε παρακμή όταν ξεκίνησε η LALIA. Ωστόσο, τα δεδομένα μας δείχνουν ότι η κλιματική αλλαγή ήταν πιο έντονη από όσο νομίζαμε και πιθανότατα αποτέλεσε βασικό μοχλό των κοινωνικών αλλαγών και όχι απλώς μία από τις πολλές αιτίες».