ΗΠΑ vs Κίνα: Η γεωπολιτική μάχη για τις σπάνιες γαίες

Στον παγκόσμιο αγώνα για τεχνολογική κυριαρχία, η μάχη δεν δίνεται στα ορατά πεδία. Δίνεται στα υπόγεια κοιτάσματα, σε λίγα κιλά μετάλλων με εξωτικά ονόματα – όπως το ντισπρόσιο, το νεοδύμιο και το τερβιο. Οι λεγόμενες “σπάνιες γαίες”, 17 μεταλλικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται σχεδόν παντού – από πυραυλικά συστήματα και μαχητικά αεροσκάφη έως smartphones, ανεμογεννήτριες και μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων – έχουν γίνει ο νέος χρυσός. Και σε αυτόν τον χάρτη, η Κίνα έχει την πρωτοκαθεδρία. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν σκοπεύουν να μείνουν πίσω.

Το κινεζικό μονοπώλιο και η παγίδα της εξάρτησης

Η Κίνα ελέγχει σήμερα περίπου το 60-70% της παγκόσμιας παραγωγής και σχεδόν το 90% της επεξεργασίας σπάνιων γαιών. Το Πεκίνο κατάφερε να κυριαρχήσει σε αυτόν τον στρατηγικό τομέα με μεθοδικότητα: κρατικές επιδοτήσεις, χαμηλό εργατικό κόστος, επιθετικές εξαγορές και παραβλέψεις σε περιβαλλοντικούς κανόνες. Οι περισσότερες χώρες – και ειδικά οι ΗΠΑ – βρέθηκαν να εξαρτώνται σχεδόν πλήρως από τον κινεζικό εφοδιασμό.

Το 2024, η Κίνα ενίσχυσε τους περιορισμούς εξαγωγών σε γαίες κρίσιμες για την παραγωγή chips και drones, προκαλώντας παγκόσμιο συναγερμό. Στοχοποιήθηκαν έμμεσα οι ΗΠΑ και σύμμαχοί τους. Δεν ήταν η πρώτη φορά. Το είχε ξανακάνει το 2010, εναντίον της Ιαπωνίας. Τότε, κανείς δεν αντέδρασε ουσιαστικά. Τώρα όμως, το κλίμα είναι τελείως διαφορετικό.

ΗΠΑ: Από την εξάρτηση στην αντεπίθεση

Για δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν την τεχνογνωσία αλλά όχι το κίνητρο να κρατήσουν την παραγωγή στο έδαφός τους. Όμως η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και – πάνω απ’ όλα – η γεωοικονομική πίεση της Κίνας έφεραν τη «στροφή». Οι κυβερνήσεις Trump και Biden, αν και με διαφορετική ρητορική, κινήθηκαν με κοινό στόχο: την αποσύνδεση κρίσιμων αλυσίδων από το Πεκίνο.

• Το Mountain Pass στην Καλιφόρνια, το μοναδικό λειτουργικό ορυχείο σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ, αναβαθμίστηκε.

• Δημιουργήθηκαν νέες επενδύσεις σε τεχνολογίες καθαρής επεξεργασίας, με startups όπως η Phoenix Tailings να αναπτύσσουν μηδενικών αποβλήτων μεθόδους.

• Οι εταιρείες αμυντικής τεχνολογίας (π.χ. Lockheed Martin, Raytheon) πιέστηκαν να στραφούν σε εναλλακτικές πηγές και να επενδύσουν σε εγχώριες λύσεις.

• Νέοι νόμοι, όπως το Inflation Reduction Act, περιέχουν ρήτρες χρηματοδότησης μόνο για projects που δεν εξαρτώνται από την Κίνα.

• Το Πεντάγωνο συνεργάζεται πλέον με χώρες-συμμάχους όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Νορβηγία, για τη δημιουργία «ασφαλούς αλυσίδας εφοδιασμού» για στρατηγικά μέταλλα.

Η προσέγγιση δεν είναι «κλείνουμε την Κίνα έξω». Είναι «δεν της δίνουμε τα κλειδιά».

Το παιχνίδι τώρα αρχίζει – και οι ΗΠΑ παίζουν για να κερδίσουν

Η αναδιάρθρωση δεν είναι εύκολη. Οι σπάνιες γαίες δεν είναι τόσο σπάνιες όσο δηλώνει το όνομά τους – αλλά η εξόρυξη και κυρίως η επεξεργασία τους είναι περίπλοκη, δαπανηρή και συχνά περιβαλλοντικά επιβαρυντική. Όμως η τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ επιτρέπει ήδη την ανάπτυξη νέων “πράσινων” μεθόδων που παρακάμπτουν την εξάρτηση από Κίνα και ταυτόχρονα συμμορφώνονται με τα δυτικά standards.

Το σχέδιο είναι μακροπρόθεσμο. Δεν πρόκειται για έναν ακόμη εμπορικό καβγά. Είναι στρατηγική repositioning στον νέο κόσμο της πολυπολικότητας. Με τα δεδομένα να αλλάζουν ραγδαία, και με την τεχνητή νοημοσύνη, την άμυνα και τις ανανεώσιμες να απαιτούν όλο και περισσότερες σπάνιες γαίες, το να αφήνεις τα «καύσιμα του μέλλοντος» σε ξένα χέρια δεν είναι επιλογή.