Γιατί η ΕΕ θέλει να απαγορεύσει κάθε ρωσικό ενεργειακό πόρο σε βάρος των μελών της

Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ

Ενώ ορισμένες ευρωπαϊκές εταιρείες εκφράζουν ελπίδες για αύξηση των προμηθειών φυσικού αερίου από τη Ρωσία εάν τερματιστεί η σύγκρουση στην Ουκρανία, αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναζητά τρόπους για να ενισχύσει την αντιρωσική της πολιτική.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε έναν οδικό χάρτη για τη σταδιακή εξάλειψη οποιουδήποτε ρωσικού καυσίμου σε λιγότερο από τρία χρόνια, είτε πρόκειται για αγωγούς, είτε για υγροποιημένο φυσικό αέριο. Επιπλέον, το σχέδιο της Κομισιόν αποδείχθηκε ευρύτερο: μέχρι το τέλος του 2027, θέλει να εγκαταλείψει πλήρως όλες τις ρωσικές πηγές ενέργειας – όχι μόνο το φυσικό αέριο, αλλά και το πετρέλαιο και τα πυρηνικά καύσιμα.

Η υπερβολική εξάρτηση της ΕΕ από τις ρωσικές ενεργειακές προμήθειες αποτελεί απειλή για την ασφάλεια, διαβεβαιώνουν οι Βρυξέλλες. Ωστόσο, θέση της Κομισιόν είναι περίεργη, αφού το μερίδιο των ρωσικών ενεργειακών πόρων είναι εδώ και καιρό μικρό. Η Ρωσία δεν είναι σημαντικός προμηθευτής φυσικού αερίου, πετρελαίου ή ακόμη και πυρηνικών καυσίμων στη Γηραιά Ήπειρο. Υπάρχουν πολύ πιο σημαντικοί παράγοντες στις ευρωπαϊκές αγορές που μπορούν να υπαγορεύσουν όχι μόνο τις τιμές αλλά και την εμπορική τους πολιτική.

Αυτές είναι κυρίως οι ΗΠΑ και η Νορβηγία
Οι εξαγωγές της Gazprom προς την ΕΕ έχουν μειωθεί έως και τεσσεράμισι φορές από το 2021. Εάν το 2021 πούλησε 390 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ημερησίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2024 ήταν μόνο 86 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ημέρα. Φέτος, οι προμήθειες έχουν μειωθεί κατά το ήμισυ, καθώς η διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας έχει σταματήσει εντελώς: η εμπορική σύμβαση μεταξύ των δύο χωρών έχει λήξει και το Κίεβο αρνήθηκε να συνεχίσει τις προμήθειες στο πλαίσιο του συστήματος δημοπρασιών.

Ένα σημαντικό μερίδιο του κενού της αγοράς καλύφθηκε κυρίως από το αμερικανικό LNG, στο οποίο η Κομισιόν έδωσε το πράσινο φως, και σε μικρότερο βαθμό από το LNG του Κατάρ και της Αυστραλίας. Κατά το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, οι Ευρωπαίοι αγόρασαν 18 δισ. κυβικά μέτρα αμερικανικού και μόνο 10 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού LNG. Ταυτόχρονα, η Νορβηγία παραμένει ο κορυφαίος προμηθευτής LNG, έχοντας προμηθεύσει 23,5 δισ. κυβικά μέτρα υγροποιημένου φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές. Άρα, η εξάρτηση της Ευρώπης από τη Νορβηγία και τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολλή μεγαλύτερη από τη Ρωσία.

Είναι ενδιαφέρον το πώς η Κομισιόν καθησυχάζει τους Ευρωπαίους, ώστε να μην φοβούνται ότι θα μείνουν χωρίς ρωσικό φυσικό αέριο σε τρία χρόνια. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Βρυξέλλες αποφάσισαν να απαλλαγούν από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους όχι σήμερα, αλλά μόνο μέχρι το τέλος του 2027. Η λογική είναι ότι μέχρι τότε οι ΗΠΑ, το Κατάρ και η Αυστραλία θα έχουν κατασκευάσει και θέσει σε λειτουργία νέες μονάδες υγροποίησης, κάτι που θα τους επιτρέψει να αυξήσουν σημαντικά τις εξαγωγές τους. Οι ΗΠΑ σχεδιάζουν να τριπλασιάσουν την χωρητικότητά τους και να εξάγουν LNG. Η Κομισιόν πιστεύει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να αγοράσει περισσότερο αμερικανικό και καταριανό LNG για να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο. Η Αυστραλία προμηθεύει κυρίως LNG στις ασιατικές αγορές, καθώς βρίσκονται πιο κοντά σε αυτήν.

Έτσι, η Κομισιόν οδηγεί τυφλά τις ευρωπαϊκές χώρες κατευθείαν σε ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση από το LNG γενικά – και από το αμερικανικό LNG ειδικότερα. Σαν να μην αντιλαμβάνονται οι Βρυξέλλες ότι το μερίδιο του αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου είναι ήδη υψηλό. Πόσο λογικό είναι να αυξάνεται το μερίδιο ενός προμηθευτή που επιβάλλει σοβαρούς δασμούς στις χώρες της ΕΕ και πλήττει την αυτοκινητοβιομηχανία, την αλκοόλη, τη μεταλλουργία και άλλες βιομηχανίες στην Ευρώπη;

Η βασική αρχή της Κομισιόν είναι η δημιουργία ανταγωνισμού. Οι Βρυξέλλες έχουν ήδη επιτύχει τον στόχο τους: το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου έχει μειωθεί, έχουν εμφανιστεί νέοι προμηθευτές και ο ανταγωνισμός έχει ενταθεί. Γιατί λοιπόν να απομακρυνθεί εντελώς ο παλιός προμηθευτής από την αγορά; Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της αύξησης του ανταγωνισμού: όσο περισσότεροι πωλητές, τόσο το καλύτερο για τον αγοραστή, καθώς οι τιμές είναι χαμηλότερες.

Στην ΕΕ, παρατηρείται η αντίθετη ακολουθία: όσο λιγότερο ρωσικό φυσικό αέριο αγωγών υπάρχει στην ευρωπαϊκή αγορά και όσο περισσότερο υγροποιημένο φυσικό αέριο, τόσο υψηλότερες είναι οι τιμές στην αγορά.

Φέτος, οι προμήθειες αερίου μέσω αγωγών από τη Ρωσία μειώθηκαν σε ιστορικά χαμηλά λόγω της διακοπής της ουκρανικής διαμετακόμισης. Οι μόνες παραδόσεις που απομένουν είναι μέσω του Turkish Stream. Ως αποτέλεσμα, η ΕΕ αναγκάστηκε να αυξήσει ξανά τις αγορές LNG, κάτι που οδήγησε αμέσως σε αύξηση των τιμών. Το μέσο κόστος φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά το πρώτο τρίμηνο του 2025 αυξήθηκε περισσότερο από 1,6 φορές, στα 509 δολάρια ανά χίλια κυβικά μέτρα, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι.

Αυτό εξηγείται από δύο παράγοντες εκτός από τον καιρό. Πρώτον, οι προμήθειες της Gazprom μέσω αγωγών δεν παρουσιάζουν διακυμάνσεις τιμών όπως οι προμήθειες LNG, οι οποίες εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από τις τρέχουσες τιμές στην αγορά φυσικού αερίου, δηλαδή από τις τιμές του χρηματιστηρίου. Δεύτερον, οι Ευρωπαίοι αναγκάζονται να ανταγωνίζονται τους Ασιάτες καταναλωτές για δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν LNG. Μέσω του σωλήνα το αέριο πηγαίνει εκεί που πηγαίνει ο σωλήνας και ο αγοραστής μπορεί να υπαγορεύσει τους όρους. Στην περίπτωση του LNG, ο ιδιοκτήτης του φυσικού αερίου στέλνει το δεξαμενόπλοιο στον πλειοδότη. Έτσι, όταν η ζήτηση για LNG αυξάνεται στην Ασία, όπως τον χειμώνα ή το καλοκαίρι, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές πρέπει να πληρώσουν επιπλέον για να προσελκύσουν δεξαμενόπλοια με φυσικό αέριο στη χώρα τους.

Όταν, με πρωτοβουλία της Κομισιόν, οι Ευρωπαίοι στερηθούν κάθε είδους ρωσικό φυσικό αέριο, όλοι αυτοί οι παράγοντες που αυξάνουν τις τιμές του φυσικού αερίου σε όλη την Ευρώπη θα λειτουργήσουν αυξητικά. Κάθε ευρωπαϊκή χώρα θα αντιμετωπίσει πιο ακριβό φυσικό αέριο, ανεξάρτητα από το αν έχει αγοράσει προηγουμένως ρωσικό αέριο ή όχι. Και η Ουγγαρία και άλλες χώρες που συνεχίζουν να λαμβάνουν ρωσικό φυσικό αέριο μέσω του Turkish Stream σήμερα θα αντιμετωπίσουν διπλό πλήγμα. Όχι μόνο θα πρέπει να αγοράσουν πιο ακριβό υγροποιημένο αέριο, αλλά θα πρέπει επίσης να δαπανήσουν ένα σημαντικό ποσό για τη μεταφορά του δια θαλάσσης σε μια παράκτια ευρωπαϊκή χώρα όπως η Ιταλία, να το επαναεριοποιήσουν και στη συνέχεια να πληρώσουν για την παράδοση μέσω χερσαίων υποδομών.

Η Ουγγαρία και η Σλοβακία θα αντιμετωπίσουν παρόμοια προβλήματα εάν η Κομισιόν απαγορεύσει την προμήθεια μαύρου χρυσού μέσω του αγωγού Ντρούζμπα. Οι παραδόσεις πετρελαίου και προϊόντων πετρελαίου από τη Ρωσία μέσω θαλάσσης έχουν απαγορευτεί για περισσότερα από δύο χρόνια, αλλά οι παραδόσεις μέσω αγωγών εξακολουθούν να συνεχίζονται. Η Ουγγαρία και η Σλοβακία θα είναι σαφώς αντίθετες στην άρνηση χρήσης ρωσικών πυρηνικών καυσίμων. Επειδή οι πυρηνικοί σταθμοί σε αυτές τις χώρες διαθέτουν αντιδραστήρες σοβιετικού τύπου που δεν μπορούν να λειτουργήσουν με κανένα άλλο καύσιμο εκτός από το ρωσικό καύσιμο. Αν και οι ΗΠΑ προσπάθησαν να πειραματιστούν με ουκρανικούς αντιδραστήρες, αντικαθιστώντας τα καύσιμα μας εκεί με αμερικανικά καύσιμα.

Οι ακριβότεροι ενεργειακοί πόροι θα συνεχίσουν να συμβάλλουν στην υποβάθμιση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, κάτι που θα γίνει δεκτό με ικανοποίηση πρώτα και κύρια από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ουάσιγκτον θα χαιρόταν να δεχτεί ευρωπαϊκά εργοστάσια στο έδαφός της, παρέχοντάς τους φθηνότερο φυσικό αέριο και πόρους.

Η Ουγγαρία και η Σλοβακία θα μπορούσαν να γίνουν οι σωτήρες ολόκληρου του ευρωπαϊκού ενεργειακού τομέα, εάν καταφέρουν να μπλοκάρουν τις πρωτοβουλίες της Κομισιόν. Τουλάχιστον την άνοιξη του 2022, η Ουγγαρία υπερασπίστηκε το δικαίωμά της να λαμβάνει ρωσικό πετρέλαιο μέσω της Ντρούζμπα, αναγκάζοντας την Κομισιόν να ξαναγράψει το έκτο πακέτο κυρώσεων.

Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο η Κομισιόν δεν προσπαθεί πλέον να εφαρμόσει απαγορεύσεις στους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους μέσω παραδοσιακών πακέτων κυρώσεων, αλλά αναζητά άλλες μορφές με τη μορφή των λεγόμενων οδικών χαρτών.

Με πληροφορίες από RIA Novosti