Ελλάδα – Ισραήλ: Oι εμπορικές σχέσεις που είχαν από την εποχή του χαλκού

Τα λιμάνια στο σημερινό Ισραήλ και τον Λίβανο πιθανόν να είχαν εκτοπίσει τη σπουδαία πόλη της Ουγκαρίτ από τη θέση του κύριου εμπορικού εταίρου του Αιγαίου ακόμη και πριν την κατάρρευση του πολιτισμού το 1200 π.Χ.

Η πτώση της σπουδαίας πόλης της Ουγκαρίτ και η άνοδος των πόλεων κατά μήκος των ακτών του σημερινού Ισραήλ και του Λιβάνου είχε εκτιμηθεί ότι χρονολογούνταν μετά την κατάρρευση των αυτοκρατοριών γύρω από την περιοχή της Μεσογείου πριν από 3.200 χρόνια. Σήμερα, ωστόσο, η ανακάλυψη ενός σημαντικού αριθμού χαναανιτικών αγγείων στη Μυκηναϊκή πόλη της Τίρυνθας, τα οποία χρονολογούνται πολύ πριν από την κατάρρευση αυτή, υποδηλώνει κάτι διαφορετικό.

Oι αρχαίοι πολιτισμοί που αναδύονταν γύρω από την περιοχή της Μεσογείου δεν πολεμούσαν μόνο μεταξύ τους, αλλά συναλλάσσονταν και εμπορικά. Έως την ανεξήγητη ακόμη και σήμερα ευρεία κατάρρευση πολιτισμών γύρω από τη Μεσόγειο τον 13ο αιώνα π.Χ., η Ουγκαρίτ της σημερινής Συρίας θεωρούνταν ο κύριος εμπορικός εταίρος στη θάλασσα για τα βασίλεια του Αιγαίου της Τίρυνθας και των Μυκηνών.

Ήταν γνωστό ότι τα βασίλεια του Αιγαίου συναλλάσσονταν εμπορικά και με πόλεις νοτιότερα της Ουγκαρίτ, αλλά όχι σε μεγάλη κλίμακα.

Σήμερα όμως οι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι πόλεις όπως η Τύρος, η Σιδώνα, η Βύβλος και το αγκυροβόλιο του Τελ Αμπού-Χαουάμ στον κόλπο της Χάιφα ίσως και να είχαν πάρει τη θέση της Ουγκαρίτ – ένα υποτελές βασίλειο-πόλη της Αυτοκρατορίας των Χετταίων – ακόμη και πριν την κατάρρευσή της.

Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο μυκηναϊκό παλάτι της Τίρυνθας, οι αρχαιολόγοι εντόπισαν 45 αγγεία ενός συγκεκριμένου τύπου που κατασκευαζόταν στη Χαναάν κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, πριν από περίπου 3.300 χρόνια. Η προέλευσή τους βρέθηκε μέσω πετρολογικής και χημικής ανάλυσης.

Η μελέτη των αγγείων αυτών, τα οποία χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά προϊόντων όπως λάδι, κρασί και ξηρούς καρπούς, παρουσιάστηκε στο γερμανικό Jahrbuch des Deutschen Archäologischen.

“Παρατηρούμε μια στενή αλληλεπίδραση (άμεση ή έμμεση) μεταξύ των ηπειρωτικών ανακτόρων της περιοχής του Αιγαίου, και συγκεκριμένα της Τίρυνθας, και των περιοχών του Βασιλείου του Αμούρρου”, επισημαίνει η Δρ. Ελευθερία Καρδαμάκη του Ινστιτούτου Ανατολικής και Ευρωπαϊκής Αρχαιολογίας στην Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών – αναφερόμενη σε ένα βασίλειο των Αμοριττών το οποίο ιδρύθηκε πριν από 4.000 χρόνια σε περιοχές του Λιβάνου και της Συρίας.

Το Βασίλειο του Αμούρρου, μαζί με τις αρχαίες αυτοκρατορίες των Χετταίων, την αρχαία Αίγυπτο, την Ουγκαρίτ και πολλά άλλα, καταστράφηκε κατά την κατάρρευση του 1.200 π.Χ.

Τι είναι όμως αυτό που συνέβη στην Ουγκαρίτ πριν από την κατάρρευση που άλλαξε το τοπίο των εμπορίου, εάν αυτό πράγματι συνέβη; Αυτό δεν το γνωρίζουμε. «Ανάμεσα στις αρχές και τα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ., πρέπει να είχε συμβεί μια σημαντική αλλαγή στα μοτίβα αλληλεπίδρασης μεταξύ των εμπορικών κέντρων που έφερναν πλοία στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα κάπως απροσδόκητο συμπέρασμα», αναφέρει ο καθηγητής Joseph Maran του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης.

Ένα από τα αγκυροβόλια που είχαν αποκτήσει μεγάλη σημασία πριν από την κατάρρευση ήταν το Τελ Αμπού-Χαουάμ, το οποίο βρίσκεται πλέον στους πρόποδες της σύγχρονης πόλης της Χάιφα. Στο Αμπού-Χαουάμ βρίσκεται η μεγαλύτερη γνωστή συλλογή μυκηναϊκών κεραμικών που βρέθηκε ποτέ στο Ισραήλ. Αυτό είναι ένα ακόμα γεγονός που ενισχύει περαιτέρω την υπόθεση των σημαντικών εμπορικών σχέσεων με το Αιγαίο πριν από την κατάρρευση.

Επίσης, τα αγγεία που βρέθηκαν στο Τελ Αμπού-Χαουάμ προέρχονταν από τις Μυκήνες της Εποχής του Χαλκού, επιβεβαιώνει η ειδική των κεραμικών Δρ. Paula Waiman-Barak, του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ.

Μία ακόμη απόδειξη αποτελεί το ναυάγιο του Ουλουμπουρούν, το οποίο χρονολογείται στον 14ο αιώνα π.Χ. και σε γενικές γραμμές συγχρόνως με τα ευρήματα της Τίρυνθας. Βρέθηκε το 1982 στα ανοικτά των ακτών της νότιας Τουρκίας και περιείχε 149 χαναανιτικά αγγεία, καθώς και χαναανιτικά κοσμήματα, μεταξύ άλλων. Μερικά από τα αγγεία περιείχαν ρητίνη του δέντρου τερεβίνθου, η οποία χρησιμοποιούνταν ως συντηρητικό στο κρασί, καθώς και για ιατρικούς σκοπούς. Ο προορισμός προς τον οποίο κατευθυνόταν το πλοίο δεν μας είναι φυσικά γνωστός, αλλά μας παρέχει μία απόδειξη της ύπαρξης σημαντικών εμπορικών συναλλαγών μεταξύ της αρχαίας Ελλάδας και του βασιλείου του Αμούρρου.

Επίσης, οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει ξένα κεραμικά στο Τελ Αμπού-Χαουάμ από τον 14ο και 13ο αιώνα π.Χ., υποστηρίζοντας περαιτέρω την παραπάνω υπόθεση. Κάποια από τα χαναανιτικά αγγεία που βρέθηκαν τώρα στην Τίρυνθα πιθανόν να προέρχονταν από τη Χάιφα, την κοιλάδα Γιζρεέλ, την Άκρα, την Τύρο και τον βόρειο Λίβανο, όπως εκτιμάται από τον Peter Day του Πανεπιστημίου του Σέφιλντ της Βρετανίας και του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας της Αθήνας.

Εισβολή ή εμπόριο

Μερικοί υποστηρίζουν ότι τα μυκηναϊκά κεραμικά που βρέθηκαν σε αρχαίες πόλεις κατά μήκος των βόρειων ακτών του Ισραήλ αποτελούν ισχυρή απόδειξη της μυκηναϊκής παρουσίας. Ωστόσο, η Waiman-Barak πιστεύει ότι τα κεραμικά μπορεί να αποτελούν απόδειξη της ύπαρξης εμπορίου αλλά όχι απαραίτητα και εισβολής.

«Τα μυκηναϊκά κεραμικά που βρέθηκαν κατά μήκος των ακτών της θάλασσας του Λεβάντε ήταν πράγματι απόρροια των ενεργών θαλάσσιων σχέσεων της εποχής. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνεπάγεται μια οργανωμένη άφιξη Μυκηναίων και μισθοφόρων», υποστηρίζει.

Η Ουγκαρίτ βρισκόταν απέναντι από το βορειοανατολικό άκρο του νησιού της Κύπρου, το οποίο αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κέντρο κατά την εποχή του Χαλκού. Απόδειξη της θέσης που κατείχε η Ουγκαρίτ στο διεθνές εμπόριο εκείνη την εποχή αποτελεί μια επιστολή από τον «Ουγκαρίτη» έμπορο Sinaranu, η οποία αναφέρει ότι δεν χρειάστηκε να πληρώσει εισαγωγικό δασμό στον βασιλιά όταν τα πλοία του επέστρεψαν από την Κρήτη. «Από σήμερα ο Ammistamru, γιος του Niqmepa, Βασιλιά της Ουγκαρίτ, εξαιρεί τον Sinaranu, γιο του Siginu… Δεν θα παραδώσει το σιτάρι του, την μπύρα του, το ελαιόλαδό του στο παλάτι. Το πλοίο του απαλλάσσεται με το που καταφθάνει από την Κρήτη.” – Πλάκες της Ρας Σαμρά 16.238 + 254. Προφανώς δεν πρόκειται και για κάτι νέο, κάτι που ισχύει και για τις φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πολύ πλούσιους.

Ωστόσο, παρόλο τον υλικό της πλούτο, η Ουγκαρίτ από την αρχή έως το τέλος της ήταν ένα υποτελές βασίλειο. Από τις προϊστορικές αρχές, είχε γίνει το βορειότερο φυλάκιο της Αιγυπτιακής αυτοκρατορίας. Αργότερα, τον 14ο αιώνα π.Χ., ενσωματώθηκε στην Αυτοκρατορία των Χετταίων στη Μικρά Ασία. Έπειτα, στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ., ολόκληρη η περιοχή υπέστη αναταραχές. Οι ισχυρές αυτοκρατορίες της Αιγύπτου, των Χετταίων και άλλων κατέρρευσαν και στο κενό που άφησαν πίσω τους εισχώρησαν οι λεγόμενοι Λαοί της Θάλασσας.

Προερχόμενοι από κάπου στο Αιγαίο, προσπάθησαν να εισβάλουν στην Αίγυπτο αλλά απέτυχαν∙ έκαναν ωστόσο επιδρομές αλλού. Οι άτυχοι Χετταίοι στη νότια Τουρκία επίταξαν τα στρατεύματα και τον στόλο της υποτελούς Ουγκαρίτ, αφήνοντας την πόλη ευάλωτη.

Και αυτή, ανυπεράσπιστη όπως ήταν, τελικά καταστράφηκε ολοσχερώς το 1200 π.Χ.

Ωστόσο, οι αναλύσεις της ομάδας της Τίρυνθας υποδηλώνουν ότι ήδη μια γενιά πριν από αυτόν τον κατακλυσμό, η κυκλοφορία των θαλάσσιων εμπορευματοκιβωτίων μεταφοράς προερχόμενων από την περιοχή της Ουγκαρίτ φαίνεται να συνέβαινε σπανιότερα στο Αιγαίο.

Ο λόγος ίσως να έγκειται στη σχέση και την αντιπαλότητα μεταξύ των Χετταίων της Μικράς Ασίας και των Ασσυρίων της Μεσοποταμίας. Πράγματι διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις∙ μάλιστα, οι Χετταίοι φαίνεται ότι είχαν μάθει γραφή από τους Ασσύριους, αυτό όμως δεν τους εμπόδιζε από το να πολεμούν ο ένας τον άλλον.

Η αυτοκρατορία των Χετταίων ξεκίνησε την πορεία της πριν από περίπου 3.700 χρόνια και στην εποχή της ακμής της περιελάμβανε όλη τη Μικρά Ασία, καθώς και τμήματα του βόρειου Λεβάντε και της Άνω Μεσοποταμίας. Η Ασσυριακή αυτοκρατορία ήταν ακόμη παλαιότερη και βρισκόταν στα ανατολικά των Χετταίων στη Μεσοποταμία.

«Ορισμένα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι οι Χετταίοι ώθησαν τους ηγεμόνες του βόρειου Λεβάντε (Βασίλειο του Αμούρρου) να απαγορεύσουν την πρόσβαση στα λιμάνια τους σε πλοία που προέρχονταν από το Αιγαίο. Επρόκειτο δηλαδή για ένα είδος εμπάργκο την Εποχή του Χαλκού, προκειμένου να εμποδίσουν το εμπόριο μεταξύ των Μυκηναίων και των Ασσυρίων, αναφέρει ο Day. Όμως, πιθανότατα, αυτό το «εμπάργκο» κατέληξε να κοστίσει στην Ουγκαρίτ τη ζωογόνο δύναμή της: την εμπορική δραστηριότητα.

Άρθρο του *Philippe Bohström

*Σουηδός Αρχαιολόγος στο Ισραήλ, επιστημονικός σύμβουλος του Διεθνούς Ιδρύματος Σαλαμίς και συνεργάτης του Προέδρου της Ελληνοϊσραηλινής Ένωσης, Κυριάκου Μαριδάκη

Πηγή: haaretz.com / Mετάφραση – Επιμέλεια: Indicator.gr