Το Mathesis ανοίγει πανιά: Ένα ταξίδι στην ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας

Η Ελλάδα του κόσμου –η παγκόσμια Ελλάδα– είναι παρούσα ακόμη και στις μέρες μας. Με ποιο τρόπο; Θα μας το αφηγηθεί η Τζελίνα Χαρλαύτη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, στο νέο μάθημα ελληνικής Ιστορίας με τίτλο «Στην κορυφή του παγκόσμιου στόλου: Ιστορία της ναυτιλίας των Ελλήνων, 18ος-21ος αιώνας».

Από το 1830 μέχρι σήμερα, η ναυτιλία αποτέλεσε -και αποτελεί- ιδιαίτερα σημαντική πηγή εισροής εισοδήματος στη χώρα. Το 2019 η ναυτιλία των Ελλήνων, με κέντρο τον Πειραιά, ήταν η μεγαλύτερη στον κόσμο, θέση που κρατάει εδώ και 50 χρόνια. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα Ελληνες εφοπλιστές ανέπτυξαν τον μεγαλύτερο παγκόσμιο στόλο και δημιούργησαν τους ισχυρότερους εφοπλιστικούς ομίλους πλέοντας σε όλους τους ωκεανούς και τις θάλασσες του κόσμου.

Το μάθημα εστιάζει και διερευνά δύο κεντρικά ερωτήματα: Γιατί μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα σαν την Ελλάδα να έχει τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο του κόσμου, μεγαλύτερο από εκείνο της Γερμανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών ή της Ιαπωνίας; Και ποια η σχέση της μεγάλης και διεθνούς ναυτιλίας των Ελλήνων με το ελληνικό κράτος; Ζητήσαμε από την κ. Χαρλαύτη να μας εξηγήσει τους στόχους που έθεσε σχεδιάζοντας αυτά τα πολύ επίκαιρα μαθήματα Ιστορίας:

• Η ναυτιλία είναι αναμφίβολα η πιο παραγωγική και προσοδοφόρος δραστηριότητα των Ελλήνων, κατά τους νεότερους χρόνους τουλάχιστον. Ομως, η Ιστορία της παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Αυτό το κενό θα επιχειρήσει να καλύψει ο κύκλος μαθημάτων σας στο Mathesis;

Σωστά. Η ναυτιλία είναι μακράν ο πιο επιτυχημένος κλάδος της ελληνικής οικονομίας, με εξαιρετική διεθνή επιτυχία τους τελευταίους δύο αιώνες. Σκοπός του κύκλου μαθημάτων είναι να διερευνήσει την πορεία αυτού του κλάδου, η εντυπωσιακή άνοδος του οποίου εντοπίζεται, τουλάχιστον στη νεότερη Ιστορία, από τον 18ο αιώνα και να αναδείξει τη σχέση του Ελληνα με τη θάλασσα.

Οι Ελληνες ανέπτυξαν μια τεχνογνωσία στη θάλασσα σε διεθνές επίπεδο που ξεπέρασε τα όρια του μικρού ελληνικού κράτους και είναι θαλάσσιοι μεταφορείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Αλλοι παράγουν αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, κομπιούτερ με πολυεθνικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, εμείς παράγουμε υπηρεσίες στις θαλάσσιες μεταφορές με πολυεθνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, αλλά με κέντρο την Ελλάδα.

Ο στόλος που διαχειρίζονται σήμερα πάνω από 1.000 ναυτιλιακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο. Πλέει υπό διάφορες σημαίες, οι εφοπλιστές όμως είναι Ελληνες και οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις βρίσκονται κυρίως στην Ελλάδα με υποκαταστήματα στο εξωτερικό. Για να σας δώσω μια τάξη μεγέθους οι Ελληνες εφοπλιστές κατέχουν σήμερα σχεδόν το 20% του παγκόσμιου στόλου, κάπου 5.000 πλοία των 370 εκατομμυρίων τόνων νεκρού βάρους. Ενώ ο στόλος των Ελλήνων αποτελεί το 49% του στόλου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

• Οι σύγχρονοι Ελληνες εφοπλιστές και οι πλανητικά πανίσχυρες ναυτιλιακές εταιρείες τους ποια σχέση έχουν με την ελληνική οικονομία; Εξακολουθούμε να είμαστε ένας ναυτικός λαός;

Το εισόδημα από τη ναυτιλία αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ελληνική οικονομία, από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα. Δυστυχώς ακόμα και σήμερα οι οικονομολόγοι δεν μετρούν σωστά τη σημασία του ναυτιλιακού εισοδήματος που έρχεται στην Ελλάδα, λόγω του ότι τα πλοία ταξιδεύουν και οι οικονομικές τους συναλλαγές γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο και είναι δύσκολο να τις μετρήσεις.

Το εισόδημα από τη ναυτιλία έρχεται στην Ελλάδα, πρώτον, από το εισόδημα των ναυτικών, που παραδοσιακά προέρχονταν από τα νησιά μας, και ναι, έχουμε ακόμα πολλούς ναυτικούς. Δεύτερον, από το εισόδημα εκείνων που εργάζονται σε ναυτιλιακές και παραναυτιλιακές επιχειρήσεις και έχουν υπολογιστεί σε περισσότερους από 200.000 εργαζόμενους. Και, τρίτον, από τα κεφάλαια που επενδύουν οι Ελληνες εφοπλιστές στην ελληνική οικονομία.

Από τον 19ο μέχρι και σήμερα οι κεφαλαιούχοι της ναυτιλίας έχουν επενδύσει σε τράπεζες, ασφαλιστικές επιχειρήσεις, βιομηχανία, ναυπηγεία, αερογραμμές, μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμα και σε ποδοσφαιρικές ομάδες! Απλά δεν τους ταυτίζουμε πάντα με τη ναυτιλία και επίσης το μεγαλύτερο μέρος των επιχειρηματιών δεν διαφημίζει ούτε κραυγάζει την παρουσία του στην οικονομία της χώρας.

Είναι λίγοι που βγαίνουν προς τα έξω. Η πορεία όμως των ναυτιλιακών οικογενειών από τα νησιά μας, όπως είναι η Κεφαλονιά, η Ιθάκη, η Ανδρος, η Σύρος, η Μύκονος, η Σαντορίνη, τα Ψαρά (που εξακολουθεί να είναι μια ναυτομάνα), η Χίος ή η Κάσος είναι καταπληκτική και γοητευτική. Και το πιο εξαιρετικό είναι ότι οι παλαιές και παραδοσιακές ναυτιλιακές επιχειρήσεις έχουν γεννήσει καινούργιες εταιρείες, και εκείνες καινούργιες, αφού από αυτές βγαίνουν οι νέοι εφοπλιστές -υπάλληλοι επιχειρήσεων ή πρώην ναυτικοί.

• Ποιο είναι το μυστικό της παγκόσμιας κυριαρχίας των ελληνικών εφοπλιστικών ομίλων τα τελευταία 40 χρόνια;

Το μυστικό βρίσκεται στην ιστορία του κλάδου, πίσω στον 18ο και 19ο αιώνα, στις γενιές και στους γενάρχες των ναυτιλιακών οικογενειακών ομίλων, στους αφανείς ναυτικούς από τα νησιά μας που ήταν λίκνα ναυτοσύνης. Αυτοί τόλμησαν τα μεγάλα ταξίδια πέραν της Ανατολικής Μεσογείου στη Μαύρη Θάλασσα, στη Δυτική Μεσόγειο, στη Βόρεια Θάλασσα, στη Βαλτική Θάλασσα, στον Ατλαντικό, τον Ινδικό, τον Ειρηνικό. Αυτοί ανέπτυξαν επιχειρηματικά δίκτυα, εγκατέστησαν μέλη των οικογενειών από την Οδησσό και το Ταγκανρόγκ στο Λονδίνο, το Αμστερνταμ, τη Νέα Υόρκη, το Μπουένος Αϊρες ή τη Σανγκάη. Το μάθημα θα μας ταξιδέψει σε άλλους καιρούς, σε άλλες εποχές, θα δείξει τον μόχθο, την καθημερινή μάχη με τα κύματα, με τις διεθνείς συγκυρίες, τις κρίσεις, τους πολέμους αλλά και την επιτυχία στα ελληνικά και διεθνή ύδατα.

Η Ιστορία υπηρετεί τη μνήμη και αυτό που είμαστε το οφείλουμε σε εκείνους που μας έφεραν ώς εδώ. Χωρίς τον σεβασμό στους προγόνους, τη γνώση της Ιστορίας μας δεν είμαστε άνθρωποι, δεν είμαστε Ελληνες.

Ποια είναι

H Τζελίνα Χαρλαύτη, διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας στην Κρήτη από το 2017, είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στα Πανεπιστήμια του Κέμπριτζ (M.Phil.) και της Οξφόρδης (D.Phil.). Ξεκίνησε την καριέρα της ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Πειραιά (1990-2003), το 2003 συνέχισε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και από το 2019 βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το 2009 ήταν Visiting Fellow στο All Souls College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και το 2008 Alfred D. Chandler, Jr., International Visiting Scholar στο Business History Program του Harvard Business School. Εχει δημοσιεύσει 26 επιστημονικά βιβλία σε αγγλικούς, καναδικούς και ελληνικούς εκδοτικούς οίκους και πάνω από 50 άρθρα σε πολυσυλλεκτικούς τόμους και διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Πηγή: efsyn.gr