Kλείσιμο των Στενών του Ορμούζ: Παγκόσμιος κίνδυνος ή στρατηγικός ελιγμός;

Η Μέση Ανατολή εισέρχεται σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη και ενδεχομένως καταστροφική φάση, καθώς η πρόσφατη αεροπορική επίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών σε τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν έχει κλιμακώσει δραματικά την ένταση στην περιοχή. Η Τεχεράνη, σε αναζήτηση αντίμετρων, εξετάζει πλέον σοβαρά το ενδεχόμενο να κλείσει ή να παρεμποδίσει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά του Ορμούζ — ένα από τα πλέον στρατηγικά σημεία του πλανήτη για το παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας.

Ο θαλάσσιος διάδρομος των Στενών του Ορμούζ, που συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό, αποτελεί ζωτική αρτηρία για την παγκόσμια διακίνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Βρίσκεται ανάμεσα στο Ιράν (βόρεια) και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με το Ομάν (νότια), και έχει μήκος περίπου 150 χλμ. και πλάτος μόλις 35 χλμ., με τα εμπορικά πλοία να διέρχονται από διαύλους πλάτους μόλις δύο ναυτικών μιλίων.

Το 2024, μέσω των Στενών μεταφέρονταν καθημερινά περίπου 16,5 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου και συμπυκνωμάτων από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράκ, το Κουβέιτ, τα ΗΑΕ και το ίδιο το Ιράν. Επιπλέον, πάνω από το 20% του παγκόσμιου LNG (υγροποιημένο φυσικό αέριο) περνά από εκεί, καθιστώντας το σημείο αυτό κομβικό για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.

Αν το Ιράν προχωρήσει σε αποκλεισμό των Στενών, εμποδίζοντας τη διέλευση των τεράστιων δεξαμενόπλοιων που μεταφέρουν ενέργεια προς Ασία, Ευρώπη και άλλες κρίσιμες αγορές, τότε η τιμή του πετρελαίου θα μπορούσε να εκτοξευθεί στα ύψη. Όπως επισημαίνεται από έγκυρους διεθνείς αναλυτές, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και σοβαρούς τριγμούς στην παγκόσμια οικονομία.

Τυπικά, το Ιράν δεν έχει νομικό δικαίωμα να κλείσει μονομερώς τα Στενά. Εάν επιδιώξει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να το πράξει μέσω στρατιωτικής ισχύος ή με την απειλή αυτής. Όμως ακόμη και χωρίς τη χρήση μεγάλων μονάδων του πολεμικού του ναυτικού, η Τεχεράνη έχει τη δυνατότητα να διαταράξει σοβαρά τη ναυσιπλοΐα.

Αυτό μπορεί να γίνει με μικρά και ευέλικτα περιπολικά σκάφη, με επιθέσεις από drones ή πυραύλους που εκτοξεύονται από την ακτή ή από κινητές πλατφόρμες στο εσωτερικό της χώρας. Το γεωγραφικό πλεονέκτημα του Ιράν —η εγγύτητα στις ναυτιλιακές διαδρομές— καθιστά αυτά τα σενάρια απολύτως ρεαλιστικά.

Αν συμβεί κάτι τέτοιο, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει έντονη αντίδραση από τον 5ο Στόλο των ΗΠΑ και άλλες δυτικές ναυτικές δυνάμεις που περιπολούν στην περιοχή.

Έχει υπάρξει στο παρελθόν παρόμοια απειλή;

Το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν παρενοχλήσεις πλοίων για να εκφράσει δυσαρέσκεια ή να ασκήσει πίεση, κυρίως στο πλαίσιο των διεθνών κυρώσεων. Ένα χαρακτηριστικό περιστατικό σημειώθηκε το 2022, όταν η Τεχεράνη κατέσχεσε δύο ελληνικά δεξαμενόπλοια, ως αντίδραση στην κατάσχεση ιρανικού φορτίου πετρελαίου από ελληνικές και αμερικανικές αρχές.

Ωστόσο, ουδέποτε μέχρι σήμερα το Ιράν έχει προχωρήσει σε πλήρες κλείσιμο του διαδρόμου. Κατά τον πόλεμο Ιράν–Ιράκ (1980–1988), σημειώθηκαν εκατέρωθεν επιθέσεις σε πλοία στην περιοχή, με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους ασφάλισης και των τιμών του πετρελαίου. Το 2011, η Τεχεράνη απείλησε ξανά να κλείσει τα Στενά ως απάντηση σε κυρώσεις, χωρίς όμως να υλοποιήσει την απειλή.

Ποιοι εξαρτώνται περισσότερο από τα Στενά του Ορμούζ;

-Σαουδική Αραβία: Παρότι εξάγει το μεγαλύτερο μέρος του πετρελαίου της μέσω των Στενών, έχει εναλλακτική διαδρομή μέσω αγωγού προς την Ερυθρά Θάλασσα.

-Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: Μπορούν να μεταφέρουν περίπου 1,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως μέσω αγωγού προς τη Φουτζάιρα, στον Κόλπο του Ομάν.

-Ιράκ, Κουβέιτ, Κατάρ και Μπαχρέιν: Δεν διαθέτουν εναλλακτικές και εξαρτώνται πλήρως από τη θαλάσσια οδό.

-Ιράν: Αν και διατηρεί τερματικό σταθμό στο ανατολικό άκρο του στενού, η πλειονότητα των εξαγωγών του εξακολουθεί να διέρχεται από τα Στενά.

Το μεγαλύτερο μέρος των φορτίων αυτών κατευθύνεται προς την Ασία, καθιστώντας την περιοχή ιδιαίτερα ευάλωτη σε ενεργειακές κρίσεις, σε περίπτωση διαταραχών στη ναυσιπλοΐα.

Τέλος, η απειλή του Ιράν να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ δεν είναι απλώς μία τοπική στρατιωτική πρόκληση. Είναι μια γεωστρατηγική απειλή με παγκόσμιες προεκτάσεις — στην ενέργεια, στο εμπόριο και στη γεωπολιτική σταθερότητα. Ενώ η πιθανότητα άμεσης σύρραξης παραμένει ανοικτή, η διεθνής κοινότητα οφείλει να λάβει υπόψη τις αλυσιδωτές επιπτώσεις που θα έχει ακόμη και μια προσωρινή διακοπή της κυκλοφορίας από αυτόν τον κρίσιμο θαλάσσιο δίαυλο.