Τι προβλέπει το άρθρο 4 του ΝΑΤΟ – Ποιες χώρες το έχουν επικαλεστεί

Όλες οι αποφάσεις του ΝΑΤΟ λαμβάνονται με συναίνεση, μετά από συζήτηση και διαβούλευση μεταξύ των χωρών μελών. Η διαβούλευση μεταξύ των κρατών μελών βρίσκεται επομένως στο επίκεντρο του ΝΑΤΟ, καθώς οι Σύμμαχοι είναι σε θέση να ανταλλάσσουν απόψεις και πληροφορίες και να συζητούν θέματα πριν καταλήξουν σε συμφωνία και αναλάβουν δράση.

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ, τα κράτη μέλη μπορούν να φέρουν ένα θέμα υπόψη του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου (Συμβούλιο ή NAC – το κύριο όργανο λήψης πολιτικών αποφάσεων του ΝΑΤΟ) και να το συζητήσουν με τους Συμμάχους. Το κύριο φόρουμ για πολιτικές διαβουλεύσεις είναι το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο. Το NAC είναι η κύρια επιτροπή λήψης πολιτικών αποφάσεων του ΝΑΤΟ. Ο Γενικός Γραμματέας, λόγω της προεδρίας του, διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Οι διαβουλεύσεις πραγματοποιούνται επίσης σε τακτική βάση σε άλλα φόρουμ, συμπεριλαμβανομένων των επιτροπών και των ομάδων εργασίας του ΝΑΤΟ. Όλα αυτά τα όργανα αντλούν την εξουσία τους από το Συμβούλιο.

Το άρθρο 4 αναφέρει: “Τα Μέρη θα διαβουλεύονται από κοινού όποτε, κατά τη γνώμη οποιουδήποτε από αυτά, απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα μέρη”.

Οποιαδήποτε χώρα μέλος μπορεί να επικαλεστεί επίσημα το Άρθρο 4 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού. Μόλις γίνει επίκληση, το θέμα συζητείται και μπορεί ενδεχομένως να οδηγήσει σε κάποια μορφή κοινής απόφασης ή δράσης εκ μέρους της Συμμαχίας. Όποιο και αν είναι το σενάριο, οι συνάδελφοι που κάθονται γύρω από το τραπέζι του Συμβουλίου ενθαρρύνονται να αντιδράσουν σε μια κατάσταση που τους γνωστοποίησε μια χώρα μέλος.

Από τη δημιουργία της Συμμαχίας το 1949, το Άρθρο 4 έχει επικληθεί επτά φορές. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία ζήτησαν να πραγματοποιήσουν διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου 4 μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Στις 26 Ιουλίου 2015, η Τουρκία υπέβαλε το ίδιο αίτημα λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις και να ενημερώσει τους Συμμάχους για τα μέτρα που λάμβανε. Η Πολωνία επικαλέστηκε το άρθρο 4 στις 3 Μαρτίου 2014 μετά την αύξηση των εντάσεων στη γειτονική Ουκρανία, ως αποτέλεσμα των επιθετικών ενεργειών της Ρωσίας. Σε δύο περιπτώσεις το 2012, η ​​Τουρκία ζήτησε συνεδρίαση του Συυμβουλίου του ΝΑΤΟ σύμφωνα με το Άρθρο 4: μία φορά στις 22 Ιουνίου μετά την κατάρριψη ενός από τα μαχητικά της από τις δυνάμεις αεράμυνας της Συρίας και τη δεύτερη φορά στις 3 Οκτωβρίου όταν πέντε Τούρκοι άμαχοι σκοτώθηκαν από συριακές οβίδες. Μετά από αυτά τα περιστατικά, στις 21 Νοεμβρίου, η Τουρκία ζήτησε την ανάπτυξη πυραύλων Patriot. Το ΝΑΤΟ συμφώνησε σε αυτό το αμυντικό μέτρο για να βοηθήσει την Τουρκία να υπερασπιστεί τον πληθυσμό και το έδαφός της και να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση της κρίσης κατά μήκος των συνόρων.

Προηγουμένως, στις 10 Φεβρουαρίου 2003, η Τουρκία επικαλέστηκε επίσημα το Άρθρο 4, ζητώντας διαβουλεύσεις στο NAC για αμυντική βοήθεια από το ΝΑΤΟ σε περίπτωση απειλής για τον πληθυσμό ή την επικράτειά της ως αποτέλεσμα ένοπλης σύγκρουσης στο γειτονικό Ιράκ. Το ΝΑΤΟ συμφώνησε ένα πακέτο αμυντικών μέτρων και διεξήγαγε την Επιχείρηση “Εμφάνιση Αποτροπής” από τα τέλη Φεβρουαρίου έως τις αρχές Μαΐου 2003.

Η διαβούλευση και η συναίνεση έγιναν αποδεκτές ως βάση για όλες τις αποφάσεις του ΝΑΤΟ όταν δημιουργήθηκε η Συμμαχία το 1949. Ωστόσο, μόνο σταδιακά το ΝΑΤΟ δημιούργησε ένα σύστημα διαβουλεύσεων. Σε γενικές γραμμές, αυτό έγινε σε τρία στάδια:

1949-1952: κατά την υπογραφή της Συνθήκης, το ΝΑΤΟ εισήγαγε τη διαδικασία διαβούλευσης ως βασική αρχή στους μηχανισμούς λειτουργίας του. Αυτό ενισχύθηκε στη Διάσκεψη της Λισαβόνας (1952) όπου τέθηκαν σε εφαρμογή τα περιγράμματα του σημερινού ΝΑΤΟ: το NAC μονιμοποιήθηκε και δημιουργήθηκε η θέση του Γενικού Γραμματέα, μαζί με ένα διεθνές επιτελείο που θα υποστήριζε τις αποφάσεις του Συμβουλίου σε μόνιμη βάση.

1952-1956: μεταξύ του 1952 και της δημοσίευσης της έκθεσης της Επιτροπής των Τριών για τη μη στρατιωτική συνεργασία, είχαν γίνει προσπάθειες να ενθαρρυνθεί η πολιτική διαβούλευση πέρα ​​από τους γεωγραφικούς περιορισμούς που ορίζονται στην ιδρυτική συνθήκη, δηλαδή πέρα ​​από την καθορισμένη περιοχή του ΝΑΤΟ.

Από το 1956 και έπειτα: οι αρχές της Έκθεσης της Επιτροπής των Τριών αναπτύχθηκαν περαιτέρω και εφαρμόστηκαν περαιτέρω. Η επιτροπή συνέστησε μέτρα στον τομέα της πολιτικής συνεργασίας στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών μεταξύ των μελών, της οικονομικής συνεργασίας, της επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας, της πολιτιστικής συνεργασίας και της συνεργασίας στον τομέα της πληροφόρησης.