Τι αλλαγές θα φέρει μια ανατροπή καθεστώτος στο Ιράν

Στη μορφή την οποία θα μπορούσε να λάβει μια αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, εν μέσω της πολεμικής σύγκρουσης με το Ισραήλ και – ίσως σύντομα- με τις ΗΠΑ στέκεται, σε ανάλυσή του, ο βρετανικός Guardian, σημειώνοντας και τις αποκλίνουσες απόψεις που υπάρχουν εντός των δυτικών ηγεσιών για το μέλλον της ασιατικής χώρας στην περίπτωση κατάρρευσης της θεοκρατικής Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της G7 στον Καναδά, αυτές οι διαφορές εντός Ευρώπης σχετικά με την πολιτική αλλαγή στο Ιράν έγιναν ιδιαίτερα εμφανείς.

Ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, προειδοποίησε κατά της ανατροπής μιας κυβέρνησης “όταν δεν ξέρεις τι ακολουθεί”. Ενώ τόνισε ότι δεν έχει καμία συμπάθεια για το ιρανικό καθεστώς, υποστήριξε ότι είναι δουλειά του ιρανικού λαού να επιλέξει τους ηγέτες του.

“Το μεγαλύτερο λάθος σήμερα είναι να επιδιώξουμε, μέσω στρατιωτικών μέσων, την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, γιατί αυτό θα οδηγήσει σε χάος”, δήλωσε, προσθέτοντας ότι κανείς δεν πιστεύει πια ότι η επέμβαση του 2003 στο Ιράκ ή η ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη το 2011 ήταν σωστές αποφάσεις.

Ο Μακρόν επισήμανε ότι μια αλλαγή καθεστώτος χωρίς σχέδιο είναι στρατηγικό λάθος.

Σε άλλο μήκος κύματος ο Μερτς

Αντίθετα, ο καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς, τόνισε ότι η ιρανική κυβέρνηση είναι “τρομοκρατικό καθεστώς, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά”, προσθέτοντας ότι “θα ήταν καλό αν αυτό το καθεστώς έφτανε στο τέλος του”.

Αν και παραδέχτηκε ότι οι αλλαγές καθεστώτος δεν είχαν πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα, έφερε ως παράδειγμα τη Συρία, όπου, μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, υπήρξε μια νέα κυβέρνηση που προσπαθεί να φέρει “ειρήνη” στη χώρα. Ωστόσο, απέφυγε να αναφέρει ότι η αλλαγή αυτή ακολούθησε 13 χρόνια σφοδρού εμφυλίου πολέμου, κάτι που δεν αποτελεί ακριβώς παράδειγμα ομαλής μετάβασης σε μια δημοκρατία (αν μπορεί να υποτεθεί ότι η κυβέρνηση του προέδρου Αλ Σάρα θα οδηγήσει τη Συρία σε ένα δημοκρατικό καθεστώς).

Όπως είχαν προειδοποιήσει τον Τόνι Μπλέρ το 2002 ειδικοί επί του Ιράκ, τους οποίους και ο τελευταίος αγνόησε, η απομάκρυνση μιας αυταρχικής κυβέρνησης δεκαετιών μπορεί να αποδεσμεύσει απρόβλεπτες, καταπιεσμένες δυνάμεις.

Ποικιλομορφία και το άγνωστο μέλλον

Στην περίπτωση του Ιράν, μιας χώρας με τεράστια εθνοτική, θρησκευτική, πολιτική και οικονομική ποικιλομορφία, δεν έχει υπάρξει κανένας σχεδιασμός από τη Δύση για την επόμενη ημέρα μιας πιθανής κατάρρευσης του καθεστώτος.

Η βαλκανοποίηση της χώρας αποτελεί μια ρεαλιστική πιθανότητα, καθώς οι Πέρσες αποτελούν μόνο το 50% του πληθυσμού. Περίπου το 25% είναι Αζέροι ή άλλοι τουρκογενείς λαοί, ενώ υπάρχουν και άλλες εθνοτικές ομάδες όπως οι Μπαλόχοι, οι Κούρδοι, οι Άραβες και μικρότερες εθνοτικές ομάδες, όπως οι εβραίοι, οι Ασσύριοι και οι Αρμένιοι.

Σε περίπτωση κατάρρευσης του καθεστώτος, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν και οι Κούρδοι αντάρτες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να αποσπάσουν εδάφη από το Ιράν. Μάλιστα, η εφημερίδα Jerusalem Post κάλεσε τον Μπενιαμίν Νετανιάχου να προωθήσει την ιδέα μιας ομοσπονδιοποίησης του Ιράν, υποστηρίζοντας ότι η χώρα δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.

Επιπλέον, δεν υπάρχει κανένα οργανωμένο εσωτερικό σχέδιο για την αντικατάσταση της κυβέρνησης. Τα πολιτικά κόμματα είναι πρακτικά απαγορευμένα και πολλές από τις πιο αξιόλογες φωνές βρίσκονται είτε στη φυλακή, είτε εξόριστες, είτε υπό κατ’ οίκον περιορισμό ή περιθωριοποιημένες.

Το κίνημα “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” το 2022 υπήρξε ενδεικτικό της έλλειψης ηγεσίας στο Ιράν και άφησε περισσότερο μια πολιτιστική κληρονομιά, παρά ένα θεσμικό ή ηγετικό μπλοκ εναλλαγής στην εξουσία.

Η επακόλουθη κατάρρευση του δικτύου υποστήριξης του κινήματος έδειξε πόσο γρήγορα οι διαιρέσεις μπορούν να υπερνικήσουν έναν κοινό στόχο.

Ο προσδιορισμός ενός διαδόχου καθεστώτος στην περίπτωση του Ιράν θα εξαρτηθεί επίσης από το αν θα υπάρξει επανάσταση ή μετάβαση. Αυτό θα εξαρτηθεί από το ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για μια στρατιωτική ήττα – και πόσο πλήρης θα είναι αυτή η ήττα. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση της Τεχεράνης δίνει έμφαση στην άμυνα του Ιράν και στην υπεράσπιση του καθεστώτος της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Μια επανάσταση πιθανότατα θα οδηγήσει στην κατάρρευση της θρησκευτικής διοίκησης του Ιράν, επικεφαλής της οποίας είναι ο ανώτατος ηγέτης, μια θρησκευτική φιγούρα. Εάν είναι ξεκάθαρο ότι ο 86χρονος ανώτατος ηγέτης αρνείται όλες τις παραχωρήσεις στο πυρηνικό του πρόγραμμα και θεωρηθεί ότι έχει χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα, μπορεί να απομακρυνθεί είτε από τον λαό στους δρόμους είτε με έναν πιο οργανωμένο τρόπο από φατρίες στον στρατό.

Είναι αλήθεια ότι μεγάλο μέρος της ηγεσίας των Φρουρών της Επανάστασης έχει εξοντωθεί. Ενδέχεται ωστόσο να υπάρχουν νεότεροι αξιωματικοί, επικριτικοί για τη διαφθορά του καθεστώτος και τη διείσδυση της Μοσάντ, που θα μπορούσαν να ηγηθούν ενός εσωτερικού πραξικοπήματος, εν μέρει για να αποτρέψουν μια πλήρη επανάσταση. Μπορεί να προσφέρουν ένα πιο κοσμικό, μη ιδεολογικό, κλειστό καθεστώς – αλλά όχι πιο φιλελεύθερο. Ένα τέτοιο καθεστώς θα αποδεχόταν ότι η στρατηγική ασφαλείας του Ιράν δεν εξαρτάται πλέον από στρατούς παρακρατικών ομάδων σε όλη τη Μέση Ανατολή. Με άλλα λόγια, το Ιράν θα γινόταν μια χώρα, όχι μια σταυροφορία, τονίζει στην ανάλυσή του ο Guardian.

Είναι επίσης αλήθεια ότι μέσα στον στρατό – όπου υπάρχει και μεγαλύτερη γνώση για την αληθινή στρατιωτική ισχύ της χώρας – κάποιοι αξιωματικοί γνωρίζουν ότι η παράταση του πολέμου θα προκαλέσει χάος. Κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν – Ιράκ μεταξύ 1980 και 1988, το Ιράν υπέστη αφάνταστες απώλειες στις δυνάμεις του στο έδαφος, ωστόσο αυτή είναι μια αεροπορική σύγκρουση την οποία έχει ήδη χάσει.

Διάδοχοι

Εάν υπάρξει κατάρρευση, το άτομο που θα ήθελε περισσότερο να επιστρέψει θριαμβευτικά είναι ο Ρεζά Παχλαβί, εξόριστος γιος του τελευταίου Σάχη (Αυτοκράτορα) του Ιράν, Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, ο οποίος ανατράπηκε κατά την επανάσταση του 1979. Ο διάδοχος έχει αναγνωρισιμότητα και ορισμένοι παλαιότεροι μοναρχικοί θυμούνται την εποχή του Σάχη με ροζ γυαλιά. Έχει περιοδεύσει στα τηλεοπτικά στούντιο των ΗΠΑ λέγοντας ότι το καθεστώς είναι στα πρόθυρα κατάρρευσης και προσφέροντας τον εαυτό του ως επικεφαλής μιας δημοκρατικής μετάβασης.

Φαινόταν σίγουρος αυτήν την εβδομάδα, λέγοντας ότι ορισμένα στοιχεία του καθεστώτος συζητούν ήδη για αποστασία: “Βλέπουμε έναν ηγέτη που κρύβεται σε καταφύγιο σαν ποντίκι ενώ πολλά υψηλόβαθμα στελέχη φεύγουν από το Ιράν. Παρενέβην για να ηγηθώ αυτής της εκστρατείας κατόπιν αιτήματος των συμπατριωτών μου. Έχω ένα σχέδιο για το μέλλον και την ανασυγκρότηση του Ιράν”.

Ωστόσο, υπάρχουν αμφιβολίες για την κατανόησή του για το σύγχρονο Ιράν, μια χώρα την οποία εγκατέλειψε σε ηλικία 17 ετών. Η στενή του σχέση με την ισραηλινή κυβέρνηση, και τα μηνύματά “ευτυχίας” του τη στιγμή που αθώοι πολίτες έχαναν τη ζωή τους από τα πλήγματα του Ισραήλ, έχουν προκαλέσει σφοδρή κριτική. Η φυλακισμένη δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Νασρίν Σοτουδέχ δήλωσε: “Πρέπει να υπερασπιστούμε το έδαφος του Ιράν – όχι τα λάθη των κυβερνώντων του”.

Δημοσιεύθηκαν φήμες για μια κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης, με φήμες ότι δύο από τους πιο “διανοούμενους” ηγέτες του Ιράν, ο πρώην πρόεδρος Χασάν Ρουχανί και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Τζαβάντ Ζαρίφ, θα μπορούσαν να σχηματίσουν ένα δίδυμο – πιθανώς μαζί με τον πρώην πρόεδρο του κοινοβουλίου, Αλί Λαριτζανί.

Ένα ακόμα σημάδι αλλαγής θα ήταν η αποφυλάκιση από τον κατ’ οίκον περιορισμό του πρώην πρωθυπουργού Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και της συζύγου του Ζαχρά Ραχνάβαρντ, οι οποίοι βρίσκονται υπό περιορισμό από το 2011.

Η Ραχνάβαρντ επιτέθηκε στο “εγκληματικό χέρι και στην επιθετική φύση του Νετανιάχου, της φανερής παραβίασης όλων των διεθνών κανόνων”, αλλά πρόσθεσε ως “πατριώτισσα γυναίκα, προειδοποιώ τους κυβερνώντες να μην επιτρέψουν τον πόλεμο να παραταθεί και να καταστρέψει τη γη και τους ανθρώπους μέσα σε φλόγες”.

Σε περίπτωση πλήρους πολιτικής κατάρρευσης, η νέα ηγεσία του Ιράν ενδέχεται να αναδυθεί από τους πολιτικούς κρατούμενους στην φυλακή Εβίν. Σε δηλώσεις του από τη φυλακή, ο Μοσταφά Τατζαζντέχ, αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Χαταμί (1997-2005), έχει επιτεθεί επανειλημμένα στον ανώτατο ηγέτη για το ότι “κλείνει τα μάτια του στη καταστροφική κατάσταση”.

Τις τελευταίες μέρες έγραψε: “Ξέρω ότι ορισμένα τμήματα του λαού χαίρονται με τις [ισραηλινές] επιθέσεις, επειδή τις βλέπουν ως τη μοναδική λύση για να αλλάξει η αποτυχημένη κληρικαλιστική κυβέρνηση”.

Πρόσθεσε: “Αλλά ακόμα και αν υποθέσουμε ότι ο πόλεμος οδηγεί σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα, το Ιράν θα έχει μετατραπεί σε ερείπια όπου, το πιο πιθανό, θα επικρατήσει χάος – εάν η χώρα δεν κατακερματιστεί”.

Ο Τατζαζντέχ πρόσθεσε: “Πιστεύω ότι για μια ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία, μπορούμε να επιμείνουμε στη δημιουργία μιας Συντακτικής Συνέλευσης για την τροποποίηση/αλλαγή του συντάγματος και να πιέσουμε την κυβέρνηση να την δημιουργήσει”.

Το Συντονιστικό Συμβούλιο Σωματείων Δασκάλων του Ιράν – μια άλλη ενδεχόμενη πηγή εναλλακτικής εξουσίας – δήλωσε: “Αποκηρύσσουμε κάθε πολιτική πολεμοχαρούς στάσης, είτε από την ιρανική κυβέρνηση είτε από άλλες περιφερειακές κυβερνήσεις και δηλώνουμε ότι ο πόλεμος δεν είναι ούτε ευλογία, ούτε ευκαιρία, αλλά μια καταστροφή”.

Αντιπολεμικό ρεύμα

Το αντιπολεμικό μήνυμα προέρχεται επίσης από γυναίκες στην Εβίν.

Η Άνισα Ασαντολάχι, η Νάχιντ Χοντατζού και η Νασρίν Χαζρατζαβάντι, σε κοινή τους επιστολή αυτή την εβδομάδα ανέφεραν: “Ούτε ο ιρανικός λαός, ούτε άλλοι λαοί θέλουν τον πόλεμο. Καταστροφικοί και επιζήμιοι πόλεμοι, που επιβάλλονται από την κυβέρνηση, οδηγούν την ύπαρξη χιλιάδων ανυπεράσπιστων ανθρώπων σε κατάρρευση, τροφοδοτώντας τη βία και την σύγκρουση”.

Η Ναργκές Μοχαμαντί, κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης του 2022, υπέφερε για την αντίθεσή της στο καθεστώς, αλλά χλεύασε την έκκληση του Τραμπ για την εκκένωση 10 εκατομμυρίων ανθρώπων από την Τεχεράνη. Δήλωσε στην BBC: “Πιστεύω βαθιά ότι η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία δεν μπορούν να επιτευχθούν μέσω βίας και πολέμου”.

Τελικά, το εάν οι δομές καταπίεσης καταρρεύσουν, θα εξαρτηθεί από τους ίδιους τους Ιρανούς. Πολλοί Ιρανοί μισούν το καθεστώς – για διάφορους λόγους – αλλά μισούν εξίσου και ό,τι κάνει το Ισραήλ.

Οι Ιρανοί λένε ότι αισθάνονται παγιδευμένοι σε έναν πόλεμο που δεν τους αφορά, περιμένοντας τον θάνατο εκείνων που τους έφεραν μόνο σιωπή, βασανιστήρια και φτώχεια.

Αλλά οι Ιρανοί λένε επίσης ότι έχουν δει τι έχει κάνει το Ισραήλ στη Γάζα και δεν θέλουν η Τεχεράνη να γίνει μια νέα παλαιστινιακή λωρίδα.