Τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή της Αρκτικής: Όλα όσα πρέπει να ξέρετε

Ο τίτλος του κειμένου του αντιπροέδρου Στρατηγικής Ανάλυσης του Stratfor Rodger Baker  “Μια θερμότερη Αρκτική καθιστά θερμότερη τη γεωπολιτική στην περιοχή’’, χαρακτηρίζει με τον καλύτερο τρόπο τα δεδομένα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, αλλά κυρίως θα υπάρξουν στο μέλλον, στην Αρκτική.

Γράφει ο Γιώργος Βαρδάκης 

Ξεκινώντας, όμως, τη σύντομη ανάλυση, θα ήταν χρήσιμο να καταγραφούν τρία δεδομένα, η γνώση των οποίων είναι απαραίτητη για να γίνει κατανοητή η κατάσταση στην περιοχή: Αρχικά, θα πρέπει να σημειωθούν οι χώρες στα εδάφη των οποίων εκτείνεται η Αρκτική, οι οποίες είναι συνολικά οχτώ, η Ρωσία, οι Η.Π.Α., η Φινλανδία, η Δανία (Γροιλανδία), ο Καναδάς, η Ισλανδία, η Νορβηγία και η Σουηδία. Τα προαναφερθέντα κράτη αποτελούν και τα μόνιμα μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, ενός οργάνου που ιδρύθηκε το 1996 για να διευθετεί θέματα σχετικά με την Αρκτική. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι και αυτό που δημιουργεί τις νέες ισορροπίες, η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη και ως αποτέλεσμα αυτών, το λιώσιμο των πάγων στην περιοχή. Τέλος, το τρίτο χαρακτηριστικό είναι οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην Αρκτική καθώς το χειμώνα, η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή και μπορεί να φτάσει έως και τους μείον 45 για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Για ποιο, όμως, λόγο τα τρία αυτά χαρακτηριστικά είναι σημαντικά, και με ποιο τρόπο συνδέονται μεταξύ τους;

Η απάντηση είναι εύκολη εάν ξεκινήσει κανείς με το δεύτερο χαρακτηριστικό, ήτοι την κλιματική αλλαγή και τα νέα δεδομένα που δημιουργεί. Ποια είναι αυτά; H αύξηση της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των πάγων δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της Αρκτικής. Η Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία αναφέρει ότι βρίσκονται στη περιοχή τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου, υγρού φυσικού αερίου και πετρελαίου καθώς και άλλα  σημαντικά ορυκτά και σπάνιες γαίες όπως ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, το ουράνιο, το κοβάλτιο κα. Υπολογίζεται ότι το 20-25 % των αναξιοποίητων παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου βρίσκεται στην Αρκτική.

Επίσης, νέοι θαλάσσιοι χώροι διέλευσης δημιουργούνται με το λιώσιμο των πάγων, δημιουργώντας νέα γεωπολιτικά δεδομένα για το παγκόσμιο εμπόριο. Λέγεται ότι έως το 2040 η πολική οδός θα είναι ανοιχτή μέχρι και για δυο μήνες το χρόνο και το ταξίδι των 48 ημερών από την Ασία στην Ευρώπη μέσω της διώρυγας του Σουέζ μπορεί να μειωθεί στις 35 μέρες μέσω της Αρκτικής. Το γεγονός αυτό, όχι μόνο μπορεί να μειώσει  το κόστος των καυσίμων για τα πλοία μέχρι και 40%, αλλά μπορεί και να επηρεάσει τη γεωπολιτική αξία τόσο της διώρυγας του Σουέζ όσο και αυτής του Παναμά.

Στα νέα αυτά δεδομένα λοιπόν εμπλέκονται και τα οκτώ κράτη της Αρκτικής με σκοπό να διαφυλάξουν τα συμφέροντα τους. Η Ρωσία αποτελεί αναμφίβολα μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή της Αρκτικής καθώς στα εδάφη της εκεί βρίσκεται το 15-20% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της όπως και το 20% των εθνικών εξαγωγών. Τα τελευταία χρόνια η Ρωσία αυξάνει τα επίπεδα στρατικοποίησης της περιοχής, δημιουργώντας στρατιωτικές βάσεις, επενδύει σε παγοθραυστικά και δημιουργεί πλωτούς πυρηνικούς σταθμούς για να τροφοδοτεί με ενέργεια περιοχές της Αρκτικής. Σε αυτό το σημείο αρχίζει και ο ανταγωνισμός με τις Η.Π.Α., οι οποίες όμως υστερούν σημαντικά σε σχέση με τη Ρωσία, εξ ου και η επιθυμία του Ντόναλντ Τράμπ να αγοράσει τη Γροιλανδία (και το πλούσιο υπέδαφος της σε σπάνιες γαίες) από τη Δανία. Ο ανταγωνισμός όμως δεν υπάρχει μόνο μεταξύ Η.Π.Α. και Ρωσίας αλλά και Ρωσίας- Νορβηγίας για τα νησιά Σβάλμπαρντ, Καναδά- Η.Π.Α. και  Καναδά- Δανίας για τη νήσο Χάνς.

Ακόμα, ειδική μνεία πρέπει να γίνει και στην επιρροή της Κίνας η οποία, από το 2013, κατέχει το καθεστώς του  μόνιμου πλέον παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο. Η Κίνα λοιπόν, μέσω των επενδύσεων και της ανάπτυξης της Αρκτικής, στοχεύει στην αύξηση της επιρροής της στη περιοχή, τη δημιουργία ενός ΄΄Πολικού Δρόμου του Μεταξιού΄’’, με ανοιχτούς θαλάσσιους διαδρόμους για τις εταιρείες της, και στην εκμετάλλευση της Γροιλανδίας και των σπάνιων γαιών της. Τα παραπάνω σχέδια θέλουν να αποτρέψουν οι Η.Π.Α., καθώς θεωρούν ότι η ασφάλεια της περιοχής βρίσκεται σε κίνδυνο κυρίως από την Ασιατική υπερδύναμη και δευτερευόντως από τη Ρωσία.

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό είναι το τελευταίο από τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν στην αρχή του κειμένου, σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν στην Αρκτική τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Παγωμένες θάλασσες, σφοδροί άνεμοι, εφτά με οχτώ μήνες το χρόνο στο σκοτάδι και θερμοκρασία έως και μείον 45, συνθέτουν ένα σκηνικό το οποίο όλα τα κράτη και οι εταιρείες τους που θα δραστηριοποιηθούν εκεί πρέπει να υπολογίσουν, καθώς μπορεί να αυξήσει το κόστος μιας επένδυσης σε μη αναμενόμενα επίπεδα.

Συνολικά, είναι φανερό ότι η κλιματική αλλαγή είναι αυτή που έχει διαμορφώσει, και θα συνεχίσει να διαμορφώνει, τα δεδομένα στη περιοχή της Αρκτικής. Είναι επίσης εμφανής, η διάθεση των μεγάλων κρατών- παιχτών να διαφυλάξουν τα συμφέροντα τους έναντι των αντιπάλων τους, κυρίως όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές, τους νέους εμπορικούς διαδρόμους όπως και για το πλούσιο υπέδαφος της περιοχής. Αν και οι συγκρούσεις και οι αντιπαραθέσεις βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, με την πάροδο των ετών, είναι σίγουρο ότι αυτές θα γίνονται όλο και πιο έντονες καθώς το διακύβευμα στη περιοχή είναι κυρίως οικονομικό. Με αυτά τα δεδομένα, στις συνεδριάσεις του Αρκτικού Συμβουλίου, όπως πολύ σωστά παραθέτει ο δημοσιογράφος Tim Marshall στο βιβλίο του ΄΄Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας’’, η γεωπολιτική θα μετατρέπεται σε γεωπολαρκτική, και ως εκ τούτου ο ανταγωνισμός μπορεί να φτάσει και στα επίπεδα της ρήξης με απρόβλεπτες συνέπειες.