Προειδοποίηση ΔΝΤ για μεταρρυθμίσεις, πληθωρισμό και επιτόκια

Πολλαπλές προειδοποιήσεις για την πορεία της οικονομίας στέλνει το ΔΝΤ εστιάζοντας στις προκλήσεις που θέτει η πράσινη μετάβαση, ο πληθωρισμός αλλά και το θέμα των μεταρρυθμίσεων.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, με αφορμή την ολοκλήρωση της επίσκεψης του κλιμακίου του στην Αθήνα, ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έχει μειωθεί κάτω από το προ πανδημίας σημείο, με τους κινδύνους χρηματοδότησης του χρέους να περιορίζονται μεσοπρόθεσμα λόγω της ευνοϊκής διάρθρωσης του χρέους. Το τραπεζικό σύστημα παρέμεινε ανθεκτικό με τη βελτίωση των ισολογισμών.

Ωστόσο, η οικονομία αντιμετωπίζει μακροοικονομικές προκλήσεις εν μέσω της σημαντικής σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής, του επίμονου δομικού πληθωρισμού και της αύξησης των τιμών των ακινήτων. Οι διαρθρωτικές ανισορροπίες που προκύπτουν από τις χαμηλές αποταμιεύσεις των νοικοκυριών και το ακόμη χαμηλό επίπεδο επενδύσεων, καθώς και μια διαρθρωτική μετατόπιση από την κλιματική αλλαγή, επιβαρύνουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης.

Η επίτευξη υψηλότερης και πιο «πράσινης» ανάπτυξης και η διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας με παράλληλη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας απαιτεί το σωστό μείγμα πολιτικών με στόχο τη συνέχιση της δημοσιονομικής εξυγίανσης με τρόπο φιλικό προς την ανάπτυξη, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων που προωθούν την ανάπτυξη.

1. Οικονομία ισχυρή και το 2023
Όπως αναφέρεται, το πραγματικό ΑΕΠ συνέχισε να αυξάνεται με σταθερό ρυθμό το α’ εξάμηνο του 2023 κατά 2½ τοις εκατό (εποχικά προσαρμοσμένο σε ετήσια βάση). Η ιδιωτική κατανάλωση ενισχύθηκε λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών και της σταδιακής μείωσης των υπερβολικών αποταμιεύσεων των νοικοκυριών που προκλήθηκαν από την πανδημία. Η αύξηση των σταθερών επενδύσεων παρέμεινε ισχυρή λόγω των συνεχιζόμενων επενδύσεων που χρηματοδοτούνται από το Next Generation EU (NGEU). Τα δεδομένα υψηλής συχνότητας υποδηλώνουν ότι η συνολική οικονομική δυναμική παρέμεινε ισχυρή το γ’ τρίμηνο παρά μια σειρά από φυσικές καταστροφές (καύσωνες, πυρκαγιές και πλημμύρες). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 10% τον Σεπτέμβριο, που αποτελεί χαμηλό δεκαετίας. Ο βασικός και ο δομικός πληθωρισμός επιβραδύνθηκαν στο 3,8% και 3,6% (ετησίως), αντίστοιχα, τον Οκτώβριο λόγω της εξομάλυνσης των τιμών της ενέργειας και των επιπτώσεων της βάσης, αλλά τα ποσοστά παραμένουν υψηλά εν μέσω της σύσφιξης της αγοράς εργασίας. Οι τιμές των οικιστικών ακινήτων έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 50% από το κατώτατο σημείο το 2017, αλλά εξακολουθούν να παραμένουν κάτω από τα επίπεδα πριν από την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση.

2. Ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις – Βελτίωση στις επενδύσεις και την αύξηση της παραγωγικότητας
Έχει σημειωθεί, όπως τονίζεται, ικανοποιητική πρόοδος στον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης διαφόρων κρατικών υπηρεσιών. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, όπως ο εκσυγχρονισμός της εργατικής νομοθεσίας και των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, διευκόλυναν την προσαρμογή της αγοράς μετά την πανδημία. Οι ενέργειες της ενισχυμένης αρχής ανταγωνισμού συνέβαλαν στην αύξηση του ανταγωνισμού στην αγορά. Με βάση αυτή την πρόοδο, η δυνητική ανάπτυξη της Ελλάδας εκτιμάται ότι έχει γίνει θετική το 2022, για πρώτη φορά μετά την κρίση δημόσιου χρέους.

3. Το τραπεζικό σύστημα παρέμεινε ανθεκτικό
Η ποιότητα του ενεργητικού βελτιώθηκε περαιτέρω, με τον δείκτη Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ – NPL) να μειώνεται κάτω από το 5% το β’ τρίμηνο του 2023 στις συστημικές τράπεζες, με τη στήριξη των συνεχιζόμενων τιτλοποιήσεων στο πλαίσιο του προγράμματος Ηρακλής. Ο χαμηλότερος δείκτης NPL, σε συνδυασμό με τα υψηλότερα καθαρά περιθώρια επιτοκίου, συνέβαλε σε ισχυρή ανάκαμψη των τραπεζικών κερδών, ενισχύοντας την κεφαλαιακή επάρκεια. Εν μέσω των συνεχιζόμενων εισροών καταθέσεων λόγω ισχυρής ανάπτυξης, το τραπεζικό σύστημα διατήρησε επίσης σημαντικά αποθέματα ρευστότητας παρά τις αποπληρωμές των στοχευμένων πράξεων μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ (TLTRO).

4. Το πραγματικό ΑΕΠ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 2,5 και 2% το 2023 και το 2024, αντίστοιχα, πριν μετριαστεί μεσοπρόθεσμα
Η ιδιωτική κατανάλωση θα υποστηριχθεί από τη θετική αύξηση των πραγματικών μισθών, ενώ η επενδυτική δραστηριότητα θα συνεχίσει να επεκτείνεται με την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (NRRP). Ωστόσο, στο πλαίσιο των δημογραφικών αντίξοων συνθηκών, της λήξης της χρηματοδότησης του NGEU το 2026 και της ακόμη χαμηλής δυνητικής ανάπτυξης, η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να συγκρατηθεί σε περίπου 1¼ τοις εκατό μεσοπρόθεσμα. Ο πληθωρισμός προβλέπεται ότι θα φτάσει στο 2% έως το τέλος του 2025, καθώς οι πιέσεις στον δομικό πληθωρισμό θα εκτονωθούν μόνο σταδιακά παρά τη συνεχιζόμενη ομαλοποίηση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων.

5. Ρίσκα από τον πληθωρισμό
Μια πιθανή κλιμάκωση του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, όπως σημειώνει το ΔΝΤ, θα μπορούσαν να διαταράξουν το εμπόριο και να πυροδοτήσουν νέες πιέσεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη. Η υψηλότερη από την αναμενόμενη διατήρηση του πληθωρισμού της ευρωζώνης και τα υψηλά επιτόκια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα θα επιβάρυναν την περιφερειακή και εγχώρια ζήτηση. Τα πιο συχνά ακραία κλιματικά φαινόμενα θα μπορούσαν να διαταράξουν τον τουρισμό και τις συνολικές δραστηριότητες. Αντίθετα, η επιτάχυνση των φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, σε συνδυασμό με τις ισχυρότερες από τις αναμενόμενες αντιδράσεις της αγοράς στην αναβάθμιση της επενδυτικής βαθμίδας, θα μπορούσαν να βελτιώσουν περαιτέρω τις προοπτικές ανάπτυξης. Ο πληθωρισμός θα μπορούσε να παραμείνει υψηλός ως αποτέλεσμα των κλυδωνισμών που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες, καθώς και των εγχώριων πιέσεων από τις πρόσφατες και αναμενόμενες αυξήσεις μισθών και συντάξεων.

6. Αναγκαία η δημοσιονομική εξυγίανση για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους
Με ακόμη πολύ υψηλό χρέος, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η συνεχιζόμενη δημοσιονομική εξυγίανση με το πρωτογενές πλεόνασμα να αυξάνεται στο 2,1% του ΑΕΠ το 2024, από το προβλεπόμενο 1,1% το 2023, θα συμβάλει στην περαιτέρω μείωση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, περιορίζοντας ταυτόχρονα την πρόσθετη πίεση στον πληθωρισμό. Εν μέσω ισχυρής αύξησης των εσόδων, η διατήρηση πρωτογενούς πλεονάσματος περίπου 2% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα θα βελτιώσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, παρέχοντας πρόσθετο χώρο για εγχώρια χρηματοδοτούμενες δημόσιες επενδύσεις και κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες. Αυτό θα συνέβαλε στη μείωση του μεγάλου επενδυτικού χάσματος της Ελλάδας, διατηρώντας σταθερά τον δείκτη δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ σε πτωτική πορεία.

7. Δημοσιονομικός χώρις και κοινωνικές και κεφαλαιουχικές δαπάνες
Οι πιέσεις των δαπανών θα πρέπει να αντισταθούν σε μη διακριτικούς τομείς, όπως οι μισθοί και οι συντάξεις του δημόσιου τομέα, οι οποίοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Αντίθετα, οι επενδυτικές ανάγκες είναι μεγάλες, συμπεριλαμβανομένης της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Οι κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες, όπως οι στοχευμένες κοινωνικές μεταβιβάσεις, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση θα πρέπει να προστατεύονται ή να επεκταθούν για μεγαλύτερη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Οι συνεχείς προσπάθειες για την ενίσχυση του δικτύου κοινωνικής ασφάλειας, μεταξύ άλλων μέσω μιας ενιαίας πύλης για παροχές, θα προστατεύσουν καλύτερα τους ευάλωτους.

8. Προώθηση των δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων
Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες των αρχών για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, συμπεριλαμβανομένων των στοχευμένων μεταρρυθμίσεων για τους αυτοαπασχολούμενους, είναι σημαντικές και ευπρόσδεκτες. Οι συνεχείς προσπάθειες για την προώθηση των ψηφιακών συναλλαγών και τον εξορθολογισμό των φορολογικών κινήτρων θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα της συλλογής εσόδων. Δεδομένης της προγραμματισμένης μεγάλης επένδυσης στο πλαίσιο του NRRP, η διαχείριση των δημοσίων επενδύσεων θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω.

9. Επαγρύπνηση για τη διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με τα επιτόκια
Σε ένα περιβάλλον, όπως αναφέρεται, με υψηλότερα επιτόκια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ο κίνδυνος επιτοκίου των τραπεζών και η καταλληλότητα των στρατηγικών διαχείρισης κινδύνων πρέπει να παρακολουθούνται στενά. Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να παρακολουθούν και να ελέγχουν ακραίες καταστάσεις με τη χρηματοδότηση των τραπεζών και τις συνθήκες ρευστότητας, καθώς η αντικατάσταση του TLTRO με πιο ακριβή χρηματοδότηση της αγοράς μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα. Η προληπτική διαχείριση των πιστωτικών κινδύνων εγγυάται ότι οι τράπεζες διατηρούν άνετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας. Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι οι τράπεζες προσαρμόζουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα για να εξασφαλίσουν βιώσιμη κερδοφορία, ενώ τα προσωρινά αυξημένα κέρδη θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας και την αποκατάσταση της ποιότητας του κεφαλαίου.

10. H εργαλειοθήκη της μακροπροληπτικής πολιτικής και η ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα
Συμπληρώνοντας τη συσσώρευση και τις εκδόσεις οργανικών τραπεζικών κεφαλαίων, η ενεργοποίηση ενός θετικού ουδέτερου αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος θα βοηθούσε στην προστασία των τραπεζών από πιθανούς συστημικούς κλυδωνισμούς. Τα μέτρα για τους δανειολήπτες στεγαστικών δανείων —όπως τα ανώτατα όρια του λόγου δανείου προς την αξία και τα ανώτατα όρια του δείκτη εξυπηρέτησης του χρέους προς το εισόδημα— θα ενίσχυαν την ανθεκτικότητα των νοικοκυριών και κατά συνέπεια θα περιείχαν τρωτά σημεία στο τραπεζικό σύστημα έναντι της πιθανής άνθησης των στεγαστικών κατοικιών.

11. Ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις και πληθωρισμος
Με βάση επίσης το ΔΝΤ θα πρέπει να πρωθηθεί:

Επιτάχυνση των κανονιστικών μεταρρυθμίσεων για τη στήριξη των επιχειρήσεων. Οι κανονισμοί θα πρέπει να εξορθολογιστούν για να διευκολυνθεί η είσοδος και η έξοδος των επιχειρήσεων, καθώς και η μετάβαση σε θέσεις εργασίας σε όλους τους τομείς, κάτι που θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού και της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Οι τρέχουσες προσπάθειες των αρχών για την ψηφιοποίηση θα μπορούσαν να επικεντρώσουν την προσοχή στην εξυπηρέτηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων για τη μεγιστοποίηση των οικονομικών οφελών και της απασχόλησης.
Εξασφάλιση μεγαλύτερης συμμετοχής στην εργασία και καλύτερου ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Η κλιμάκωση του δια βίου μάθησης συστήματος, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών και «πράσινων» δεξιοτήτων, θα μπορούσε να μειώσει τις ελλείψεις δεξιοτήτων και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των σημείων συμφόρησης για την απασχόληση των νέων και των γυναικών. Πιο στοχευμένη πολιτική υποστήριξη, όπως η βελτίωση της διαθεσιμότητας και της οικονομικής προσιτότητας της παιδικής μέριμνας και η μείωση του οριακού φόρου εισοδήματος των δευτερευόντων εισοδημάτων, θα βοηθούσε στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό.
Ενίσχυση των μεταρρυθμίσεων στο δικαστικό σύστημα και των εξωδικαστικών διαδικασιών. Περαιτέρω πρόοδος για την επιτάχυνση της διευθέτησης του χρέους μέσω αναδιαρθρώσεων στο πλαίσιο της εξωδικαστικής πλατφόρμας και μέσω των επίσημων διαδικασιών βάσει του νέου κώδικα αφερεγγυότητας θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού των επιχειρήσεων. Θα συμβάλει στην αύξηση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, καθώς και στην περαιτέρω μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων των τραπεζών και του προβληματικού χρέους που ανακτάται από τους πιστωτικούς φορείς.
12. Προσπάθεια για την “πράσινη” μετάβαση
Δεδομένης της κυριαρχίας των ορυκτών καυσίμων στην ενέργεια, μια ισχυρή εφαρμογή του πλαισίου πολιτικής των αρχών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τον εξορθολογισμό του πλαισίου αδειοδότησης για νέες επενδύσεις και την καλύτερη ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, θα επιτάχυνε την πρόοδο ενώ θα ενίσχυε την ενεργειακή ασφάλεια. Οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο αύξησης του φόρου άνθρακα (συμπεριλαμβανομένων των ειδικών φόρων κατανάλωσης και των τελών) για να δώσουν περαιτέρω κίνητρα για την ταχεία και αποτελεσματική «πράσινη» μετάβαση καθώς η τιμή της ενέργειας συνεχίζει να ομαλοποιείται.