Ολλανδία: Ένα μουσείο επιστρέφει στη Νιγηρία 113 «χάλκινα του Μπενίν» που κλάπηκαν τον 18ο αιώνα

Φορώντας γαλάζια χειρουργικά γάντια, ένας υπάλληλος του  «Παγκόσμιου Μουσείου», στην Ολλανδία,  ξεκρεμάει με προσοχή μια διακοσμητική μπρούτζινη μάσκα και την τοποθετεί απαλά σε ένα μαξιλαράκι, προτού να την τυλίξει σε δεκάδες κομμάτια χαρτί.

Η μάσκα είναι ένα από τα «χάλκινα του Μπενίν», ένα αντικείμενο ανεκτίμητης αξίας που κλάπηκε από τη σημερινή Νιγηρία πριν από 120 χρόνια. Σήμερα, απομακρύνθηκε από αυτό το μουσείο του Λέιντεν για να επιστραφεί στον νόμιμο ιδιοκτήτη της. Τα χάλκινα θα σταλούν στο Λάγκος στα μέσα Ιουνίου και το μουσείο θα αντικαταστήσει τη συλλογή αυτή με μια έκθεση σύγχρονης τέχνης.

Το Wereldmuseum παραδίδει 113 από αυτά τα γλυπτά, την ώρα που εντείνονται οι πιέσεις σε δυτικές κυβερνήσεις και ιδρύματα να επιστρέψουν όσα κλάπηκαν κατά την αποικιοκρατική περίοδο.

«Τα γλυπτά αυτά δεν έχουν καμία δουλειά εδώ. Τα άρπαξαν δια της βίας και πρέπει να επιστρέψουν στο σπίτι τους», είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο η Μαριέκε φαν Μπόμελ, η διευθύντρια του μουσείου. «Πρόκειται για ένα κλασικό δείγμα λεηλατημένης τέχνης», πρόσθεσε.

Η τραγική και βίαιη ιστορία των χάλκινων του Μπενίν

Το 1897 εννέα Βρετανοί αξιωματικοί σκοτώθηκαν ενώ εκτελούσαν μια εμπορική αποστολή στο βασίλειο του Μπενίν (τότε ανεξάρτητο, σήμερα ανήκει στη Νιγηρία). Η αντίδραση της Βρετανίας ήταν άγρια. Ξεκίνησε μια αιματηρή εκστρατεία αντιποίνων για να εκδικηθεί για τον θάνατο των αξιωματικών. Οι στρατιώτες σκότωσαν πολλές χιλιάδες κατοίκους και πυρπόλησαν την πρωτεύουσα του Μπενίν. Λεηλάτησαν το ανάκτορο και έκλεψαν εκατοντάδες έργα τέχνης – μεταξύ αυτών ήταν και τα χάλκινα γλυπτά.

Τα περισσότερα από τα χάλκινα χρησιμοποιήθηκαν για να χρηματοδοτηθεί η αποστολή, πουλήθηκαν σε δημοπρασίες ή σε μουσεία στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Εκατόν είκοσι οκτώ χρόνια αργότερα, η Νιγηρία διαπραγματεύεται ακόμη την επιστροφή των γλυπτών, απ’ όλον τον κόσμο. Τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα τα επιθυμητά.

Η Ολλανδία δέχτηκε να επιστρέψει συνολικά 119 χάλκινα, έξι από τα οποία βρίσκονταν στο Ρότερνταμ. Η Γερμανία άρχισε επίσης να στέλνει στη Νιγηρία όσα είχε στην κατοχή της.

Το «όχι» του Βρετανικού Μουσείου

Αντιθέτως, το Βρετανικό Μουσείο αρνήθηκε να επιστρέψει ένα μέρος της διάσημης συλλογής του, επικαλούμενο τον νόμο του 1963 ο οποίος του απαγορεύει ουσιαστικά να αποχωρίζεται τους θησαυρούς του.

Η Μαριέκε φαν Μπόμελ εξέφρασε την ελπίδα να ακολουθήσουν και άλλες χώρες το παράδειγμα της Ολλανδίας.

«Πιστεύω ότι όλοι συμφωνούμε πως αυτή η συλλογή δεν έχει θέση στα ευρωπαϊκά μουσεία. Ελπίζουμε και άλλες χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμά μας». Όσον αφορά την αξία της συλλογής, είπε ότι τα θεωρεί «ανεκτίμητα» λόγω της «πολιτιστικής αξίας» τους και ουδέποτε τα αποτίμησε σε χρήμα.

Το μουσείο του Λέιντεν επέστρεψε επίσης εκατοντάδες αντικείμενα στην Ινδονησία (πρώην αποικία της Ολλανδίας) στο Μεξικό και σε μια κοινότητα στις ΗΠΑ. Με τη Νιγηρία κατέληξε σε συμφωνία ώστε τέσσερα από τα χάλκινα να παραμείνουν στο μουσείο ως δάνειο, για να μην ξεχαστεί η ιστορία τους. «Θέλουμε να μιλάμε για την έκθεση αλλά και για την επιστροφή τους», είπε η φαν Μπόμελ.

Ο πρώην πρόεδρος της Νιγηρίας Μουχαμαντού Μπουχάρι είχε δηλώσει το 2023 ότι τα έργα θα δοθούν στον Όμπα του Μπενίν, τον παραδοσιακό ηγέτη και θεματοφύλακα του πολιτισμού της περιοχής και όχι στο νιγηριανό κράτος. Σχεδίαζε επίσης να χτίσει ένα μουσείο στην πόλη Μπενίν, στην Πολιτεία του Έντο, για να εκτεθούν τα γλυπτά.