Ο φεμινισμός στην Ελλάδα στο πέρασμα των αιώνων

Η μοίρα των γυναικών αλλάζει, όταν αποφάσισαν να υπερβούν τα στενά όρια της ιδιωτικής ζωής και να γίνουν ορατές στον δημόσιο βίο με την διεκδίκηση δικαιωμάτων υπέρ της ισότητας των φύλων.

Η φεμινιστική συνείδηση κάνει την εμφάνιση της στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1880, από μια ομάδα γυναικών των μεσαίων στρωμάτων, ενός ρεύματος για την ισότητα των φύλλων με αλλαγές στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Γράφει η *Πόπη Στεφανίδη

Οι γυναίκες άρχισαν να κατανοούν τις ανισότητες του κοινωνικού συστήματος και να συνειδητοποιούν την αναγκαιότητα της συλλογικής παρέμβασης τους για την μετατροπή του, πιστεύοντας σε μια αυτό- χειραφέτηση, χωρίς ιεραρχικές σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, εξαιτίας των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων.
Ουσιαστικά ο φεμινισμός στην Ελλάδα άρχισε στις 8 Μαρτίου 1887 με την κυκλοφορία του εβδομαδιαίου φεμινιστικού περιοδικού «Η Εφημερίς των Κυριών».

Το πρώτο γυναικείο έντυπο στην Ελλάδα που συντάσσεται από γυναίκες και απευθύνεται σε γυναίκες, αποτελεί χώρο συνάντησης και έκφρασης των γυναικών, ένα προπαγανδιστικό όργανο για τη χειραφέτηση τους, μιας νέας συλλογικής ταυτότητας και μέσο υπεράσπισης των συμφερόντων τους ως κοινωνική ομάδα.

Διευθύντρια και εκδότρια του περιοδικού η άγνωστη μέχρι τότε στους λογοτεχνικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους Καλλιρόη Παρρέν, δασκάλα, δημοσιογράφος και συγγραφέας που με την προσωπική της ακτινοβολία γίνεται μια από τις προσωπικότητες της καμπής του αιώνα.

Συντακτική της ομάδα, γνωστές παιδαγωγοί και συγγραφείς της εποχής, γνώριμες από την διδασκαλική της σταδιοδρομία στη διασπορά, ενήμερες για τα δικαιώματα των γυναικών στην Ευρώπη και Αμερική : Σαπφώ Λεοντιάς, Αγαθονίκη Αντωνιάδου, Μαριέττα Μπέτσου και άλλες που έρχονται σε επαφή με την εφημερίδα, στέλνουν συνεργασίες και προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στην διάδοση της με την εγγραφή συνδρομητών. Το δίκτυο αυτό θα στηρίξει την εξαιρετικά μακροχρόνια διάρκεια του περιοδικού: εβδομαδιαία από το 1887 έως το 1907 και δεκαπενθήμερο από το 1907 έως το 1917.

Η «Εφημερίς των Κυριών», αναδεικνύεται σε όργανο συσπείρωσης και συντονισμού της συλλογικής γυναικείας δράσης, για τη διάδοση των ιδεών για την ισότητα των φύλων, συνδεδεμένη άμεσα με την γυναικεία χειραφέτηση. Επίσης λειτουργεί ως οργανωτικός πόλος της φιλανθρωπικής γυναικείας δραστηριότητας, όπως στην περίπτωση της ίδρυσης του «Κυριακάτικο σχολείου» για τη μόρφωση των «γυναικών του λαού».

Τέλος υποστηρίζει και συμμετέχει ενεργά στους εθνικούς αγώνες, όπως στην περίπτωση της μεγάλης διεθνούς καμπάνιας που οργάνωσε μαζί με την «Ένωσιν των Ελλήνων» στον πόλεμο του 1897. Με την κινητοποίηση μεγάλου αριθμού γυναικών σε όλη την Ελλάδα και αποτέλεσε την πρώτη μαζική έξοδο γυναικών των μεσαίων στρωμάτων στον δημόσιο χώρο.

Το μέχρι τότε νέο γυναικείο ιδεώδες που θεωρούσε ως μέγιστη αρετή των γυναικών την μητρότητα, θα συμπορευτεί εξίσου με τους άντρες στο όραμα της Μεγάλης Ιδέας και τον πόθο της αναγέννησης του ελληνικού έθνους, με τις δασκάλες να πρωτοπορούν, καθώς μεταλαμπαδεύουν την ελληνική παιδεία στους ξενόφωνους πληθυσμούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Οι πρώτες φεμινίστριες μέχρι και τον 20οαιώνα αρκούνται στα αστικά δικαιώματα, να μπορούν να διαχειρίζονται οι ίδιες την περιουσία τους, να έχουν συμμετοχή στα οικογενειακά συμβούλια και να αναλαμβάνουν την κηδεμονία των παιδιών τους.

Η αφύπνιση των γυναικών την περίοδο του μεσοπολέμου δημιούργησε νέες δυνατότητες για ισότιμη κοινωνική ένταξη, μέσω της μισθωτής εργασίας. Η βιομηχανοποίηση παρότρυνε τη μαζική έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, όπως οι μικρές βιοτεχνίες, στα εργοστάσια, οι δημόσιες υπηρεσίες, τους επιτρέπει να αποκτήσουν οικονομική ανεξαρτησία και συνείδηση των μεγάλων κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και των ιδιαίτερων συνθηκών που έχουν να αντιμετωπίσουν.

Η έλλειψη όμως επαγγελματικής εκπαίδευσης και παιδείας των γυναικών, δημιουργούν ανισότητες στο χώρο εργασίας με την εκμετάλλευση τους, έναντι των αντρών σε κατώτερα επαγγέλματα. Η ανάγκη αυτή θα τις ωθήσει να επιδιώξουν καλύτερη μόρφωση, ευρύτερη παιδεία, απαραίτητο εφόδιο για την πνευματική και ηθική ανύψωση του φύλου τους. Ακολουθούν οι πρώτες μεταρρυθμίσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα και την γυναικεία εργασία με την απαγόρευση με νόμο της νυχτερινής εργασίας των γυναικών και τη συμμετοχή τους στα βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα. Επίσης εφαρμόζονται οι άδειες τοκετού, ορισμένες εβδομάδες πριν και μετά.

Στον χώρο της εκπαίδευσης δημιουργούνται σχολεία, διδασκαλεία, Γυμνάσια Θηλέων και αυξάνεται ο αριθμός των φοιτητριών. Η παρουσία των γυναικών είναι αισθητή στις δημόσιες υπηρεσίες και τα ελεύθερα επαγγέλματα, όπως, δασκάλες, καθηγήτριες, τηλεφωνήτριες, δακτυλογράφοι, ταμίες, νοσοκόμες, μαίες, γιατρίνες-παιδίατροι, δημοσιογράφοι.

Οι φεμινίστριες συσπειρώνονται σε κοινό αγώνα για την διεκδίκηση ψήφου και το 1920 ιδρύεται η φεμινιστική οργάνωση για την προώθηση των γυναικείων διεκδικήσεων ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της Γυναίκας».
Οι ηγετικές φυσιογνωμίες του Συνδέσμου είναι η Αύρα Θεοδωροπούλου, σύζυγος του νομικού και συνεργάτη του Ελ. Βενιζέλου Σπύρου Θεοδωρόπουλου και η Μαρία Δεσύπρη, μετέπειτα σύζυγος του Αλέξανδρου Σβώλου, η οποία είναι μια από τις πρώτες επιθεωρήτριες Εργασίας.

Τις θέσεις του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της γυναίκας και τις διεκδικήσεις του αποτυπώνει το έντυπο «Ο Αγώνας της Γυναίκας» που γράφεται στην δημοτική.

Το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες παραχωρείται τον Φεβρουάριο του 1930, στις δημοτικές εκλογές με τις προϋποθέσεις να έχουν ηλικία άνω των 30 ετών και να είναι εγγράμματες. Τελικά όμως οι γυναίκες θα ψηφίσουν το 1934 στις επόμενες δημοτικές εκλογές.

Εκλογικά δικαιώματα αποκτούν οι γυναίκες στις 7 Ιουνίου 1952. Όμως δεν ψηφίζουν στις εκλογές που διεξάγονται τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, γιατί δεν έχουν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Σε επαναληπτική ψηφοφορία που έγινε το 1953, εκλέγεται η Ελένη Σκούρα, η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής.

Οι γυναικείες οργανώσεις παύουν την λειτουργία τους κατά την επτάχρονη δικτατορία του 1967 και καταστρέφονται πολλά από τα αρχεία τους. Η συμμετοχή των γυναικών σε αντιστασιακές οργανώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό είναι μεγάλη.

Η ενεργοποίηση των γυναικείων οργανώσεων στη Μεταπολίτευση, δημιουργεί ένα νέο ριζοσπαστικό κίνημα, τον «νεοφεμινισμό», που θέτει στο επίκεντρο των κατακτήσεών του θέματα του ιδιωτικού βίου: ενδοοικογενειακή βία, νομιμοποίηση των εκτρώσεων, σεξουαλικότητα, οικογένεια και εργασία.

Το θεμέλιο της ισότητας των φύλλων τέθηκε στο Σύνταγμα του 1975, στο άρθρο 4, παρ. 1 και 2, όπου διατυπώνεται ότι: οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.

*Η Πόπη Στεφανίδη είναι δημοσιογράφος