Με το προσφυγικό στο επίκεντρο της συζήτησης-συνέντευξης στο indicator.gr, ο Άλκης Ρήγος,μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ και ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου,σχολιάζει τις αντιθετικές δυνάμεις που διέπουν το εσωτερικό της Ευρώπης,αλλά και τις θετικές προοπτικές που μπορεί να γεννήσουν αυτές οι “συγκρούσεις” τόσο σε πολιτικό,όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Παρατηρούμε τον τελευταίο καιρό τεράστιες προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη και φυσικά προς την Ελλάδα.Γνωρίζουμε πως μια από τις γενεσιουργές αιτίες είναι η πολιτική της δύσης .Βλέπουμε εδώ ότι η σημερινή κυβέρνηση έχει τελείως διαφορετική αντιμετώπιση του θέματος σε σχέση με τις προηγούμενες.Ωστόσο συντηρητικές φωνές σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αναφέρουν ότι δεν διαχειρίζεται σωστά την κατάσταση.Παράλληλα, εμφανίζονται διάφορα ακραία συνομοσιολογικά σενάρια τα οποία,παρατηρώντας κι άλλες χώρες στην Ευρώπη, σε έναν βαθμό βρίσκουν σταδιακά ολοένα και μεγαλύτερο ακροατήριο.Πως όλο αυτό μπορεί να επηρεάσει την Ευρώπη;
Πρωταρχικά είμαστε μπροστά σε μια κατάσταση που δεν υπήρχε πριν μια δεκαετία.Εδώ έχουμε ένα τεράστιο προσφυγικό και μεταναστευτικό ρεύμα,όπου για τις αιτίες του σε μεγάλο βαθμό είναι συνυπεύθυνη η Ευρωπαϊκή Ένωση,όπως και οι υπόλοιπες “μεγάλες δυνάμεις”.
Έχουμε λοιπόν ένα πολύ μεγάλο προσφυγικό ρεύμα, όπου όποιος κι αν ήταν δεν θα μπορούσε να το αντιμετωπίσει εν ηρεμία.Βλέπουμε και τις αναπτυγμένες χώρες που δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν,πόσο μάλλον μια χώρα σε κρίση.Επομένως, έχουμε ένα τεράστιο πρόβλημα το οποίο σίγουρα οι παλιές συντηρητικές απόψεις το αντιμετώπιζαν με έναν άλλον τρόπο.Δείτε πως έχει αλλάξει ακόμα και η ορολογία,ο όρος “λαθρομετανάστης” είναι πια όρος που χρησιμοποιείται από την Χρυσή Αυγή.
Ναι,μπορεί στον δημόσιο λόγο ο όρος “λαθρομετανάστης” να συνδέεται καθαρά με τη ρητορική της Χρυσής Αυγής, αλλά σε επίπεδο κοινωνίας,μπορεί,δυστυχώς,ακόμα να την ακούμε.
Προφανώς και την ακούμε,αλλά δεν είναι πλέον η κυρίαρχη ορολογία.Τίποτα δεν σβήνει,σε νομοθετικό επίπεδο μπορείς να αλλάξεις τα πάντα,τις νοοτροπίες όμως όχι.Οι νοοτροπίες αλλάζουν αργά.Δεν είναι τυχαίο ότι η αλληλεγγύη που πρωτόγνωρα δείχνεται στα νησιά,προέρχεται κυρίως από στρώματα δεύτερης γενιάς προσφύγων.Δηλαδή από ανθρώπους που έχουνε στη μνήμη τους βιωμένη την προσφυγιά,πού όταν ήρθαν αντιμετωπίστηκαν κι αυτοί ως “τουρκόσποροι”.Έχουν δηλαδή βιώσει μια πραγματικότητα είτε οι ίδιοι ή κυρίως οι γονείς τους και οι παππούδες τους και για αυτό βγαίνει αυτή η μεγάλη αλληλεγγύη.Φυσικά υπάρχουν και αρνητικά φαινόμενα με κάποιους που προσπαθούν να βγάλουν και χρήματα.
Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης,όπως και της ιταλικής, έχουν σαν στόχο να σώσουν ανθρώπους.Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν μια ανθρωποκεντρική αντίληψη.Όμως,ο βορειοευρωπαίος που είναι μακριά από το πρόβλημα,αναρωτιέται για το τι θα γίνει.Εσύ του λες ότι πρέπει οι άνθρωποι να επιμεριστούν,και εκεί αρχίζει μια ολόκληρη ιστορία που μπορεί να φτάσει μέχρι τη χυδαιότητα του υφυπουργού του Βελγίου,δηλαδή στο “πνίξτε τους”.
Η αλήθεια είναι ότι δεν ήμασταν έτοιμοι να το αντιμετωπίσουμε το θέμα,αλλά γίναμε.Και μάλιστα γίναμε το μοντέλο αυτού του ανθρωποκεντρικού τρόπου αντιμετώπισης.Είναι ανθρώπινο πρόβλημα,τους σώζω αλλά θα πρέπει και να τους μοιράσω,δεν μπορείς να προτείνεις τη δημιουργία ενός στρατοπέδου 400.000 ανθρώπων στην Αθήνα.
Βλέπουμε ότι στην Ευρώπη υπάρχουν αντίρροπες δυνάμεις αναφορικά με το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα, ποια κατά την εκτίμησή σας θα υπερισχύσει;
Εκείνο που φαίνεται είναι ότι υπάρχουν δύο συγκρουόμενα ρεύματα.Όμως πριν απ’όλα φαίνεται ότι οι πάντες στην Ευρώπη συνειδητοποιούν το πρόβλημα.Επομένως,εφόσον το πρόβλημα είναι συνειδητοποιημένο,λύσεις θα υπάρξουν.Δεν έχω την αίσθηση ότι οι λύσεις θα είναι σε αυταρχική βάση.Παρόλο που δίνουν τροφή στα ακροδεξιά και συντηρητικά σχήματα που επανεμφανίζονται έντονα στον Ευρωπαϊκό χώρο.
Παράλληλα όμως,εμφανίζονται και τα φαινόμενα ρωγμής απέναντι σε τέτοια σχήματα,ειδικά από τις κυβερνήσεις του νότου και από τη συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος έβαλε στην ημερήσια διάταξη θέματα αξιακά. Τα αξιακά αυτά διευρύνονται,βλέπουμε τις αλλαγές άλλωστε στην Ιβηρική,βλέπουμε την αλλαγή στο Εργατικό κόμμα της Αγγλίας ,αλλά και ανθρώπους τις διανόησης που εκφράζονται εντονότερα τελευταία.
Είναι μια πάλη,μια συνεχής σύγκρουση.Απλά όσο πιο δημοκρατικοφανής είναι μια κοινωνία τόσο αυτή η σύγκρουση γίνεται σε συνθήκες διαλόγου,έστω και πολεμικού,και όχι σε συνθήκες βίας.Αυτό είναι ένα κέρδος της Ευρωπαϊκής Ένωσης,διότι εάν δούμε την ιστορία της Ευρωπαϊκής ηπείρου και εξαιρέσουμε τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία την δεκαετία του 90′,δεν έχουμε κανέναν πόλεμο στην Ευρώπη.
Η δική μου αίσθηση είναι ότι θα βρεθεί μια σύνθετη λύση στην Ευρώπη η οποία αναγκαστικά θα βάλει στοιχεία αξιακά.
Αυτές όλες οι αντίρροπες δυναμικές που έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη,μπορεί να αλλάξουν την φυσιογνωμία της,καταρχάς σε επίπεδο θεσμικό;Βλέπουμε για παράδειγμα την συζήτηση που έχει προκύψει γύρω από την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Καταρχάς,να πούμε ότι το κυρίαρχο στοιχείο αυτής της συζήτησης δεν σχετίζεται τόσο με το προσφυγικό,όσο με την ειδική σχέση που θέλει να έχει το Ην.Βασίλειο απέναντι σε δύο βασικά στοιχεία του.Το ένα είναι η κοινοπολιτεία,δηλαδή η δική της σχέσης με μια σειρά τέως αποικίες,και το άλλο είναι η προνομιακή της σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Άλλα βλέπουμε και εκεί μια εθνικιστική τάση να γίνεται εντονότερη,για παράδειγμα με τους Ουαλούς να λένε ότι αυτοί είναι ο αρχαιότερος λαός της περιοχής.Από εκεί και πέρα όμως η άνοδος του Τζέρεμι Κόρμπιν δημιουργεί μια άλλη ρωγμή ενάντια στην αναπαραγωγή του ίδιου συντηρητικού πλέγματος.
Και επειδή μιλάμε για τη φυσιογνωμία της Ευρώπης βάσει των αντίρροπων δυνάμεων που υπάρχουν,εδώ πρέπει να πούμε ότι έχουμε ζητήματα ακόμα και στο εσωτερικό της Γερμανίας.Η Βαυαρία είναι μια μεγάλη περιοχή και το σενάριο ανεξαρτητοποίησης της,για κάποιους θεωρείται ανοιχτό.Έχουμε αντίρροπα πράγματα στο σύνολο,δηλαδή οι ρωγμές δεν είναι όπως ήταν πριν κάποια χρόνια.
Όπως και στην Ελλάδα με την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ,που αναρρωτιόντουσαν για το πώς προέκυψε μια αριστερή κυβέρνηση και γι’αυτό έσπευσαν και να την κάνουν παρένθεση όσο το δυνατόν νωρίτερα.Τον πολιτικό χρόνο τον κέρδισε η Ελλάδα και ο ΣΥΡΙΖΑ.Το θέμα είναι εάν θα χαθεί μέσα σε αυτόν ή θα τον υπερβεί.Διότι δεν είναι μόνο ο χρόνος και η “παρένθεση”,υπάρχει και ο κίνδυνος να σε αφομοιώσουν.Αυτό είναι το στοίχημα, το οποίο φαίνεται ότι μέχρι τώρα το διαχειρίζεται.Το αύριο θα δώσει την απάντηση.
Αναγνωρίζοντας τις αντιθετικές δυνάμεις και τις συγκρούσεις που προκύπτουν από αυτές, και βάσει της δικής μου λογικής η οποία λέει ότι από μία σύγκρουση αναπόφευκτα διαμορφώνεται και γεννιέται μια νέα κατάσταση,θεωρείτε ότι βαίνουμε προς μια τέτοια κατεύθυνση,δηλαδή τη γέννηση μιας νέας πραγματικότητας;
Βάσει της κλασσικότερης μαρξιστικής ανάλυσης θα σας έλεγα ότι η ταξική πάλη είναι μια συνεχής διαδικασία,σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι ένα διευρυμένο πεδίο ταξικής πάλης.Το τι βγάζει η κάθε σύγκρουση είναι ζήτημα συσχετισμού δυνάμεων και αντίληψης μέσα σε αυτό το παιχνίδι.Αυτό είναι το ανοιχτό στοίχημα που έλεγα πριν.Το καινούργιο δεδομένο είναι ότι δεν απομονώνεται ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά διευρύνει ρωγμές.
Όλα αυτά μαζί δημιουργούν ένα συγκρουσιακό πεδίο, στο οποίο πάντως δεν είναι πια μόνη της η αριστερή κυβέρνηση της Ελλάδας,αλλά ήδη έχει δεύτερη κυβέρνηση στην Πορτογαλία.Το αντίστοιχο “Ποτάμι” στην Ισπανία ,αν και πήγε καλύτερα απο το ελληνικό,τελικά δεν κατόρθωσε να φτιάξει μαζί με το Λαϊκό Κόμμα μία κυβέρνηση.Οι σοσιαλιστές,οι Podemos,η ενωμένη αριστερά και άλλα καταλανικά τοπικά κόμματα συγκροτούν πλειοψηφία.
Άρα,έχουμε μια νέα δυναμική,μια δυναμική που οδηγεί και τον Ρέντσι στην Ιταλία σε μια διαφορετική πολιτική.Έχουμε έτσι ρωγμές οι οποίες τώρα δημιουργούνται στο εσωτερικό της Ευρώπης.Η απόλυτη προτεσταντική ηθική του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης αν και υπάρχει,δεν θέλει να αυτοκτονήσει,άρα θα βρει συμβιβασμούς.Το θέμα είναι να μη χάσεις εσύ μέσα από τους συμβιβασμούς τον τελικό στόχο για τον οποίο πηγαίνεις.
Αναγκαστικά θα κάνεις πισωγυρίσματα,θα κάνεις πολέμους θέσεων,δεν είναι μία ρήξη που γίνεται σε μία στιγμή,άλλωστε ούτε τα χειμερινά ανάκτορα ήταν μία στιγμή.
Άρα,το βασικότερο και κυριότερο ζήτημα,όπως είπαμε και πριν,είναι να αλλάξουμε νοοτροπίες,κάτι όμως το οποίο είναι και το πιο δύσκολο.Η κυρίαρχη λογική στην Ελλάδα είναι μια μικροαστική,προσωποκεντρική,ιδεαλιστική αντίληψη.Αυτα είναι κυρίαρχα στοιχεία,τα οποία περνάνε και στην αριστερά. Άλλωστε αριστερός δεν είναι όποιος ψηφίζει αριστερό κόμμα.Μπορώ να δω αριστερές και προοδευτικές κινήσεις σε ατομικά επίπεδα.Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ότι δεν υπάρχουν πια πρωτεύουσες και δευτερεύουσες αντιθέσεις σε μια κοινωνία.Η κυρίαρχη αντίθεση στον καπιταλισμό είναι μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας.
Έλα όμως τώρα και απάντησε στο προσφυγικό. Το ίδιο αντιμετώπισε η ελληνική κοινωνία και στο μεσοπόλεμο.Μπήκε στον καπιταλισμό τότε,αλλά είχε και ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, και μιλάμε για μια χώρα που βρισκόταν και πάλι σε κρίση.
Αυτή η δευτερεύουσα αντίθεση προσδιόρισε την περίοδο του μεσοπολέμου,πολύ περισσότερο από την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας.Αυτή τη στιγμή το προσφυγικό είναι η αιχμή ενός δόρατος προβλημάτων τα οποία έρχονται.Άρα όλα είναι ανοιχτά.Οπότε, ναι μεν μπορεί η ελληνική κοινωνία να έχει συντηρητικά στοιχεία,ωστόσο την ίδια στιγμή δείχνει μια πολιτική ωριμότητα την οποία δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν τμήματα ακόμα και της ίδιας της αριστεράς.
Θεωρείτε ότι εάν αυτή τη στιγμή την πολιτική διακυβέρνηση της χώρας δεν την είχε ο ΣΥΡΙΖΑ,αλλά ένα κόμμα με έντονη την συντηρητική αντίληψη,αυτό θα είχε αντίκτυπο και στην κοινωνική πρόσληψη του προσφυγικού θέματος,θα το αντιμετώπιζε διαφορετικά;
Φυσικά,διότι δεν έχουμε μια κλασσικά φιλελεύθερη δεξιά,αυτό που λένε λαϊκή δεξιά.Είναι ένα μείγμα ακροδεξιών και νεοφιλελεύθερων απόψεων.Αυτό στην πραγματική ζωή αντανακλά μία επιθετική κοινωνική πολιτική.Η παρθενική ομιλία του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας στη Βουλή ήταν σαφέστατη ιδεολογικά.Προφανώς λοιπόν αν διαχειριζόντουσαν την στιγμή της προσφυγικής κρίσης,θα ήταν πογκρόμ,μια Αμυγδαλέζα σε τεράστια έκταση.Αυτό είναι το μοντέλο τους στο προσφυγικό.Το μοντέλο τους στο κοινωνικό είναι επίσης δεδομένο,επομένως μια κυβέρνηση αυτού του είδους θα ήταν καταστροφική ως προς το ανθρωποκεντρισμό που κουβεντιάζουμε,αλλά και ως προς το εργασιακό,όπως και το περιβαντολογικό.
Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση της κοινωνίας τη δεδομένη στιγμή;
Είμαστε σε μια συγκυρία κοινωνικού βρασμού.Ποιο είναι όμως το μεγάλο πρόβλημα;Το πρόβλημα είναι ότι σε μεγάλο βαθμό αυτή όλη η εξεγερσιακή κατάσταση δεν έχει ένα προγραμματικό μοντέλο αντίθεσης.Φοβάμαι ότι δεν δίνεται μέσα από αυτή τη διαδικασία η προοπτική μιας κοινωνίας η οποία προτείνει πράγματα,δεν υπάρχει κάποια στρατηγική.
Δηλαδή,ποια θα μπορούσε να είναι αυτή τη στιγμή η στρατηγική ή το πρόταγμα;
Εδώ υπάρχουν δύο επιλογές:Είτε να υπάρξει μια συντηρητική παλινόρθωση,είτε μια αριστερή στρατηγική η οποία θα βοηθούσε και τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ, από κριτική άποψη, στο να διορθώνει λάθη.Τώρα, κάνει το λάθος και γυρίζει και το διορθώνει μόνος του.Έχει μια κυριαρχία στο πολιτικό,δεν το έχει στο κοινωνικό,όπως το είχε,και εκεί λείπει από τα υπόλοιπα τμήματα της αριστεράς μια στρατηγική αντιμετώπιση.Ας πούμε για παράδειγμα, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί σταματάμε τον διάλογο και δεν τον συνεχίζουμε σε μία βάση με αριστερές προτάσεις υπέρβασης αυτού που προτείνεται.
Αυτό είναι το αδιέξοδο που βρισκόμαστε σήμερα,καθώς λείπει η από αριστερά κριτική με θέσεις.Και το χειρότερο είναι ότι σε αυτή τη σύγκρουση τα τμήματα που προέρχονται και ήταν και συνυπεύθυνα για την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι το καλοκαίρι, έχουν μία στείρα,υβριστική και μηδενιστική λογική.
Εκεί είναι το αδιέξοδο.Επομένως μένουμε στο αν πετύχει το στοίχημα ο ΣΥΡΙΖΑ. Διότι δεν υπάρχει εναλλακτική παρά μόνο η παλινόρθωση μιας ακροδεξιάς με νεοφιλελεύθερη λογική.
Η συνέντευξη δόθηκε στην δημοσιογράφο Ελευθερία Κοσμοπούλου
Ακολουθήστε το The Indicator στο Google news
