Νέα έρευνα αποκαλύπτει τις 14 παγίδες που θα μπορούσαν να αφανίσουν την ανθρωπότητα

Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν την έννοια των «παγίδων» στην εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Σε νέα μελέτη ανακάλυψαν ότι η ανθρωπότητα κινδυνεύει να «κολλήσει» σε 14 εξελικτικά αδιέξοδα, που αφορούν την κλιματική αλλαγή, την τεχνητή νοημοσύνη, τα πυρηνικά όπλα και τις πανδημίες.

Μέχρι τώρα η εξέλιξη της ανθρωπότητας υπήρξε μια εξαιρετική ιστορία επιτυχίας. Αλλά Ανθρωπόκαινος εποχή, δηλαδή η προτεινόμενη γεωλογική εποχή που διαμορφώθηκε από εμάς τους ανθρώπους, παρουσιάζει όλο και περισσότερες ρωγμές.

Πολλαπλές παγκόσμιες κρίσεις, όπως η πανδημία COVID-19, η κλιματική αλλαγή, η επισιτιστική ανασφάλεια, οι οικονομικές κρίσεις και οι συγκρούσεις έχουν αρχίσει να συμβαίνουν ταυτόχρονα σε κάτι που οι επιστήμονες αναφέρουν ως μία περίοδο πολυκρίσεων.

Οι 14 παγίδες που θα μπορούσαν να αφανίσουν την ανθρωπότητα

• Απλοποίηση: Η αυξανόμενη εξειδίκευση στα παραγωγικά συστήματα παράγει υποσυστήματα που είναι ευάλωτα σε σοκ.
• Ανάπτυξη: Τα θεσμικά lock-ins οδηγούν την επιδίωξη της ανάπτυξης σε βάρος της ευημερίας
• Υπέρβαση: Η συνεχής ανάπτυξη σε υλικό επίπεδο οδηγεί σε υπέρβαση των σημείων αντοχής του συστήματος της Γης
• Διαίρεση: Η ασταθής επιλογή για συνεργασία των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνει τον κίνδυνο διεθνών συγκρούσεων
• Μόλυνση: Η παγκόσμια συνδεσιμότητα αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης σε μεγάλη κλίμακα, π.χ. των μολυσματικών ασθενειών
• Υποδομή: Σύνθετες υλικές υποδομές γίνονται δυσπροσαρμοστικές, π.χ. λόγω δαπανών
• Χημική μόλυνση: Ικανότητα παραγωγής σύνθετων ή ανθεκτικών ενώσεων που μπορούν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμη βλάβη στους ανθρώπους και στα οικοσυστήματα
• Τεχνολογία όπλων: Οι κούρσες εξοπλισμών οδηγούν στην εξέλιξη της υπαρξιακής τεχνολογίας, όπως τα όπλα μαζικής καταστροφής
• Τεχνολογία/ρομποτική/τεχνητή νοημοσύνη: Η εξάρτηση από τον αυτοματισμό μπορεί να αποτύχει εάν τα συστήματα δεν ευθυγραμμιστούν σωστά με τις ανθρώπινες ανάγκες
• Παραπληροφόρηση: Η ψηφιοποίηση μπορεί να ενισχύσει την διάδοση ψευδών ή κατασκευασμένων πληροφοριών, και να οδηγήσει πχ σε αποσταθεροποίηση των Δημοκρατιών.
• Προτίμηση βραχυπρόθεσμων λύσεων: Η εύνοια των βραχυπρόθεσμων έναντι των μακροπρόθεσμων οφελών ενισχύει άλλες παγίδες και προωθεί τις συγκρούσεις.
• Υπερκατανάλωση: Ο διαχωρισμός παραγωγής και κατανάλωσης διευκολύνει την υπερκατανάλωση
• Βιοσφαίρα: Ο διαχωρισμός των ανθρώπινων κοινωνιών και των οικοσυστημάτων μειώνει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα οφέλη τους
• Απώλεια κοινωνικού κεφαλαίου: Η ψηφιοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου μέσω της μείωσης της διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης και των echo chambers (αντίλαλοι ειδήσεων: το γεγονός της ενίσχυσης ιδεών, πεποιθήσεων και πληροφοριών όταν αυτές επαναλαμβάνονται πολύ συχνά μέσα σε ένα κλειστό σύστημα, όπως ένας ήχος πολλαπλασιάζεται μέσα σε ένα δωμάτιο που ευνοεί τον αντίλαλο)

«Οι άνθρωποι είναι απίστευτα δημιουργικοί ως είδος. Είμαστε σε θέση να καινοτομούμε και να προσαρμοστούμε σε πολλές περιστάσεις και μπορούμε να συνεργαστούμε σε εκπληκτικά μεγάλη κλίμακα. Αλλά αυτές οι ικανότητες αποδεικνύονται ότι έχουν ακούσιες συνέπειες. Με απλά λόγια, θα μπορούσατε να πείτε ότι το ανθρώπινο είδος ήταν πάρα πολύ επιτυχημένο και, κατά κάποιο τρόπο, πολύ έξυπνο για το μελλοντικό του καλό», λέει ο Peter Søgaard Jørgensen, ερευνητής στο Stockholm Resilience Center στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και στο πρόγραμμα Global Economic Dynamics and the Biosphere and Anthropocene της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών.

Είναι ο κύριος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύτηκε ως μέρος μιας ευρύτερης αξιολόγησης στο περιοδικό Philosophical Transactions of the Royal Society B. Η αξιολόγηση συγκεντρώνει πληροφορίες από ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών επιστημονικών κλάδων στις φυσικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, για να κατανοήσει πώς εξελίχθηκε η Ανθρωπόκαινος εποχή και πώς η παγκόσμια βιωσιμότητα μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται στο μέλλον.

Η μελέτη δείχνει πώς η ανθρωπότητα θα μπορούσε να κολλήσει σε «εξελικτικές παγίδες», δηλαδή αδιέξοδα που προκύπτουν από αρχικά επιτυχημένες καινοτομίες. Σε μια πρώτη προσπάθεια οριοθέτησης, εντοπίζουν 14 από αυτές τις παγίδες, συμπεριλαμβανομένης της απλοποίησης της γεωργίας, της οικονομικής ανάπτυξης που δεν αποφέρει οφέλη για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον, την αστάθεια της παγκόσμιας συνεργασίας, την κλιματική αλλαγή και την τεχνητή νοημοσύνη.

«Οι εξελικτικές παγίδες είναι μια πολύ γνωστή έννοια στον κόσμο των ζώων. Όπως πολλά έντομα έλκονται από το φως, ένα εξελικτικό αντανακλαστικό που μπορεί να τα σκοτώσει στον σύγχρονο κόσμο, η ανθρωπότητα κινδυνεύει να ανταποκριθεί σε νέα φαινόμενα με επιβλαβείς τρόπους», εξηγεί ο Peter Søgaard Jørgensen.

Η απλοποίηση των γεωργικών συστημάτων είναι ένα παράδειγμα τέτοιας παγίδας. Το να βασίζεσαι σε μερικές πολύ παραγωγικές καλλιέργειες, όπως το σιτάρι, το ρύζι, ο αραβόσιτος και η σόγια, σημαίνει ότι οι θερμίδες που παράγονται έχουν εκτοξευθεί στα ύψη τον περασμένο αιώνα. Επίσης σημαίνει ότι το σύστημα τροφίμων έχει γίνει πολύ ευάλωτο σε περιβαλλοντικές αλλαγές, όπως ακραίες καιρικές συνθήκες ή νέες ασθένειες.

Από τις 14 εξελικτικές παγίδες, οι 12 βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο, γεγονός που σημαίνει ότι η ανθρωπότητα είναι στα πρόθυρα να υποστεί σοβαρό πρόβλημα. Επιπλέον, οι κοινωνίες συνεχίζουν να κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση σε 10 από αυτές τις 14 παγίδες.

Το ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι αυτές οι εξελικτικές παγίδες τείνουν να αλληλοενισχύονται. Εάν οι κοινωνίες κολλήσουν σε ένα αδιέξοδο, είναι πιο πιθανό να κολλήσουν και σε άλλα αδιέξοδα ταυτόχρονα. Τα δύο αδιέξοδα που επί του παρόντος δεν έχουν αναπτυχθεί τόσο είναι η αυτονομία της τεχνολογίας, με την τεχνητή νοημοσύνη και την ρομποτική και η απώλεια κοινωνικού κεφαλαίου μέσω της ψηφιοποίησης.

Η νέα αξιολόγηση εξετάζει επίσης γιατί οι κοινωνίες πρέπει να αγωνίζονται τόσο σκληρά για να ξεφύγουν από αυτές τις παγίδες. «Οι εξελικτικές δυνάμεις που δημιούργησαν την Ανθρωπόκαινο εποχή δεν λειτουργούν καλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Στα σημερινά παγκόσμια συστήματα, τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα αναπτύσσονται σε μέρη που φαίνονται μακρινά για τις κοινωνίες που θα μπορούσαν να τα αποτρέψουν. Επίσης, η αντιμετώπισή τους απαιτεί συχνά συνεργασία σε παγκόσμια κλίμακα με την οποία πολλές εξελικτικές δυνάμεις συχνά δεν ευθυγραμμίζονται καλά», λέει ο Lan Wang-Erlandsson, ερευνητής στο Stockholm Resilience Center στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και στο εργαστήριο Anthropocene της Βασιλικής Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να αποτύχει, υποστηρίζουν οι ερευνητές. Αλλά πρέπει να αρχίσουμε να μεταμορφώνουμε τις κοινωνίες μας ενεργά. Μέχρι στιγμής, η Ανθρωπόκαινος εποχή ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα ασυνείδητο υποπροϊόν άλλων εξελικτικών διαδικασιών.

«Είναι καιρός οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουν τη νέα πραγματικότητα και να κινηθούν συλλογικά όπου θέλουμε ως είδος. Έχουμε την ικανότητα να το κάνουμε αυτό και ήδη βλέπουμε σημάδια τέτοιων κινήσεων. Η δημιουργικότητά μας και η δύναμή μας να καινοτομούμε και να συνεργαζόμαστε μας εξοπλίζει με τα τέλεια εργαλεία για να σχεδιάσουμε ενεργά το μέλλον μας. Μπορούμε να ξεφύγουμε από αδιέξοδα αλλά για αυτό, πρέπει να καλλιεργήσουμε την ικανότητα για συλλογική ανθρώπινη δράση και να σχεδιάσουμε πλαίσια όπου μπορεί να ανθίσει», εξηγεί ο Peter. Søgaard Jørgensen.

Και συνεχίζει: «Ένα πολύ απλό πράγμα που μπορεί να κάνει ο καθένας είναι να ασχοληθεί περισσότερο με τη φύση και την κοινωνία, ενώ παράλληλα μαθαίνει για τις θετικές και αρνητικές παγκόσμιες συνέπειες των δικών μας τοπικών ενεργειών. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να εκτίθεσαι σε αυτό που χρειάζεται προστασία».