Η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα σημαντικό δίλημμα που μπορεί να καθορίσει την πορεία της για τις επόμενες δεκαετίες. Η διαρκώς μεταβαλλόμενη παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή, οι οικονομικές προκλήσεις και οι εμπορικές εντάσεις, ειδικά μετά την επιστροφή της διοίκησης Τραμπ, επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει πολλές φορές τους Ευρωπαίους ηγέτες. Αν ήρθε δηλαδή η ώρα μίας πλήρους ενωμένης Ευρώπης, στα πλαίσια ενός ομοσπονδιακού κράτους στα πρότυπα των ΗΠΑ, μίας Euroland, με κοινή εξωτερική πολιτική, άμυνα και οικονομικό προϋπολογισμό.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και έχει πετύχει αξιοσημείωτη οικονομική ενοποίηση τις τελευταίες δεκαετίες, παραμένει ένας οργανισμός που λειτουργεί περισσότερο ως συμμαχία κρατών σε συγκεκριμένους τομείς, παρά ως ένα ενιαίο πολιτικό και στρατιωτικό μπλοκ. Οι κύριες αδυναμίες του ευρωπαϊκού εγχειρήματος μέχρι τώρα μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως:
- Η έλλειψη ενιαίας εξωτερικής πολιτικής: Χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πολωνία και η Ουγγαρία, έχουν συχνά αποκλίνουσες προσεγγίσεις απέναντι σε κρίσιμα ζητήματα, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σχέση με την Κίνα και οι κυρώσεις στη Ρωσία.
- Η αμυντική εξάρτηση από το ΝΑΤΟ: Η Ευρώπη δεν διαθέτει αυτόνομη στρατιωτική ισχύ και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της, κάτι που μπορεί να καταστεί προβληματικό ιδίως τώρα που η Ουάσινγκτον έχει αλλάξει στρατηγική.
- Η οικονομική ασυνέχεια μεταξύ των κρατών-μελών: Ενώ το ευρώ έχει ενοποιήσει τη νομισματική πολιτική μέσω της ΕΚΤ, η δημοσιονομική πολιτική παραμένει στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων, δημιουργώντας ανισορροπίες και μειώνοντας την αποτελεσματικότητα των κοινών οικονομικών πολιτικών, ενώ λείπει η προοπτική αμοιβαιοποίησης του χρέους μέσω της αγοράς ομολόγων.
Με βάση τα παραπάνω, η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας (Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης) απαιτεί συγκεκριμένες θεσμικές και πολιτικές αλλαγές που θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε παρακάτω :
- Κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα: Η Ε.Ε. πρέπει να αποκτήσει μια ενιαία στρατηγική για τη διπλωματία και την άμυνά της, που θα βασίζεται σε έναν κοινό ευρωπαϊκό στρατό, ικανό να δρα ανεξάρτητα από το ΝΑΤΟ όταν απαιτείται.
- Ομοσπονδιακός προϋπολογισμός: Η οικονομική πολιτική πρέπει να περάσει σε ένα κεντρικό όργανο, το οποίο θα διαχειρίζεται σημαντικά κονδύλια για την έρευνα, τις υποδομές, την ενέργεια και την καινοτομία, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, χωρίς την ανάγκη για ενεργοποίηση adhoc Ταμείων για συγκεκριμένες περιόδους.
- Ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης: Η μετάβαση σε ένα πιο ομοσπονδιακό μοντέλο απαιτεί έναν ισχυρότερο ρόλο για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα εξασφαλίζει μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών, με ταυτόχρονη μετάβαση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών σε ένα υπερεθνικό οργανισμό.
Μπορεί το συγκεκριμένο εγχείρημα να ακούγεται ουτοπικό, όμως πιθανότατα υπό τις παρούσες συνθήκες και τις έντονες γεωπολιτικές εξελίξεις στο προσκήνιο, αν η Ευρώπη κάνει το βήμα προς την πλήρη ενοποίηση, τα οφέλη θα είναι τεράστια όπως :
- Γεωπολιτική ισχύς: Η Ε.Ε. θα πάψει να είναι πολιτικός νάνος» και θα αποκτήσει το κύρος μιας υπερδύναμης που μπορεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
- Αυτόνομη αμυντική ικανότητα: Ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός θα εξασφαλίσει ότι η ήπειρος δεν εξαρτάται από την Ουάσινγκτον για την ασφάλειά της, αλλά διαθέτει την στρατιωτική υπεροχή να υπερασπιστεί συνολικά τα σύνορά της.
- Οικονομική σταθερότητα: Με έναν ενιαίο προϋπολογισμό και συντονισμένη οικονομική πολιτική, η Ευρώπη θα γίνει πιο ανθεκτική στις κρίσεις και πιο ελκυστική για επενδύσεις, επενδύοντας στην καινοτομία.
- Αντίμετρα στον προστατευτισμό των ΗΠΑ: Αν η διοίκηση Τραμπ επιμείνει στην λογική των δασμών με προστατευτική πολιτική, η ενωμένη Ευρώπη θα έχει τη δυνατότητα να απαντήσει ενιαία, προστατεύοντας τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.
Σε κάθε περίπτωση η δημιουργία της λεγόμενης Euroland δεν είναι απλή υπόθεση. Χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία πιθανότατα θα αντιδράσουν στην απώλεια εθνικής κυριαρχίας έχοντας σχέσεις με την Ρωσία, ενώ ακόμα και ισχυρά κράτη όπως η Γαλλία και η Γερμανία θα χρειαστεί να κάνουν θυσίες που δεν είναι βέβαιο ότι θα περάσουν κοινοβουλευτικά.
Παρόλα αυτά, αν συνεχιστεί η γεωπολιτική αστάθεια, η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη μπορεί σταδιακά να υποστηρίξει ένα πιο ενοποιημένο μοντέλο διακυβέρνησης ως τον προθάλαμο της ομοσπονδίας, μέσα από μία νέα ευρωπαϊκή συνθήκη που θα αλλάξει το status quo και θα σηματοδοτήσει την επόμενη μέρα της Ένωσης προς όφελος όλων των Ευρωπαίων πολιτών.
*Ο Μελέτης Ρεντούμης είναι οικονομολόγος τραπεζικός