Με αφορμή την πολυσυζητημένη τηλεοπτική σειρά το ΗΒΟ για το Τσερνόμπλ

Παρακολούθησα με ενδιαφέρον την πολυσυζητημένη σειρά του ΗΒΟ, η οποία στηρίζεται σε πραγματικές μαρτυρίες επιζώντων και καταφέρνει να μεταφέρει στο θεατή την εντύπωση ότι βιώνει το ανθρώπινο δράμα αυτής της καταστροφής. Για μας, που επί τόσα χρόνια απέναντι σε ένα πανίσχυρο πυρηνικό λόμπι αγωνιζόμαστε να πείσουμε κυβερνήσεις και κοινό για τους κινδύνους των πυρηνικών εργοστασίων από το Τσερνόμπιλ,  το Κοζλοντούι, το Ακούγιου και τη Φουκουσίμα, αυτή η σειρά είναι μια δικαίωση, αφού ζωντάνεψε τους αριθμούς και τις ιστορίες που επί τόσα χρόνια συγκεντρώναμε και παρουσιάζαμε.

Είναι ένα μνημόσυνο σε όσους από άγνοια ή παραπληροφόρηση υπέστησαν τόσο φρικτό θάνατο και τους ήρωες που εθελοντικά έσπευσαν για να περισώσουν ότι μπορούν αν και πλέον ήξεραν τον κίνδυνο.

Είναι ένας φόρος τιμής στους επιστήμονες, που αντιστάθηκαν και εξακολουθούν να αντιστέκονται, όχι μόνο στην κρατική εξουσία, αλλά και στο πανίσχυρο πυρηνικό λόμπι και τους μισθοφόρους του, για να προστατέψουν την υγεία και την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Αν και σωστά τοποθετείται στο ιστορικό πλαίσιο της Σ. Ένωσης πρέπει να επισημάνουμε ότι τότε ΟΛΟΙ είμαστε ανέτοιμοι και κανείς (ακόμη και οι γιατροί) δεν ήξερε τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Γιαυτό και η Εταιρεία μας για να ενημερώσει τους συναδέλφους είχε εκδώσει το φυλλάδιο “Ο γιατρός μπροστά στο πυρηνικό ατύχημα”.

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη Φουκουσίμα, αν και θα έπρεπε να είμαστε πανέτοιμοι, οι υπέρμαχοι του πυρηνικού λόμπι καθησύχαζαν μέχρι που ζωντανά όλοι τηλεοπτικά γίναμε μάρτυρες της νέας έκρηξης.

Αν και στο Τσερνομπιλ κατηγορήθηκε η «σοβιετική» οπισθοδρομική τεχνολογία για την ελλιπή ασφάλεια, στη Φουκούσιμα η αμερικανική τεχνολογία και η ιαπωνική συνέπεια στην τήρηση κανόνων, αποδείχθηκαν εξ ίσου ανεπαρκείς, ενώ η στάση της Ιαπωνικής κυβέρνησης αποδείχθηκε το ίδιο ανεύθυνη και υποκριτική.

Μετά το Τσέρνομπιλ είδαμε αξιωματούχους στην Ευρώπη να τρώνε on camera φρέσκιες φράουλες και μετά τη Φουκούσιμα στην Ιαπωνία σούσι για ν’ αποδείξουν την δήθεν ανυπαρξία ρύπανσης στα τρόφιμα,  ενώ και στις δυο φορές έγινε αύξηση των επιτρεπόμενων ορίων ραδιενέργειας -ακόμη και δεκαπλασιασμός! για τις αυλές των παιδικών σταθμών!!- για να περιοριστούν οι λαϊκές αντιδράσεις.

Το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ έγινε στις 26 Απριλίου του 1986, στον αντιδραστήρα Νο. 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνόμπιλ της Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος σήμερα βρίσκεται σε εδάφη της Ουκρανίας. Το ατύχημα ήταν της τάξης του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων  και είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία.

Όπως απεικονίζεται στη σειρά το ατύχημα συνέβη στη 01:26 ώρα Μόσχας, ξημερώματα του Σαββάτου 26 Απριλίου 1986. Σημειώθηκαν δύο εκρήξεις στο κτίριο του αντιδραστήρα Νο 4.

Το αποτέλεσμα τους ήταν η διάνοιξη μιας τρύπας στην οροφή του κτιρίου και η εκτόξευση γραφίτη, σκυροδέματος και συντριμμιών έτσι ώστε ο πυρήνας του αντιδραστήρα βρέθηκε σε επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον. Ουράνιο και προϊόντα σχάσης από τον πυρήνα του αντιδραστήρα εκτοξεύθηκαν σε ύψος πάνω από ένα χιλιόμετρο ενώ πυρκαγιά ξέσπασε πάνω από τον στρόβιλο του αντιδραστήρα. Ο γραφίτης που έπαιζε το ρόλο του επιβραδυντή ανεφλέγη. Η έκρηξη και η φωτιά διέσπειραν στον αέρα όχι μόνο σωματίδια του πυρηνικού καυσίμου, αλλά και πολύ πιο επικίνδυνα ραδιενεργά στοιχεία, όπως Καίσιο-137, Ιώδιο-131,Στρόντιο-90 και άλλα ραδιοϊσότοπα.

 H κλίμακα της καταστροφής ενισχύθηκε από την έλλειψη εκπαίδευσης και εξοπλισμού του προσωπικού του εργοστασίου, η οποία οδήγησε σε σοβαρά λάθη εκτίμησης της πραγματικής κατάστασης.

Λίγο μετά το ατύχημα, έφτασαν επιτόπου πυροσβέστες οι οποίοι προσπάθησαν να σβήσουν τις φλόγες χωρίς να έχουν ενημερωθεί για το πόσο επικίνδυνα ραδιενεργοί ήταν οι καπνοί και τα συντρίμμια. Η φωτιά στην οροφή του σταθμού και στην περιοχή γύρω από τον αντιδραστήρα 4 έσβησε στις 5 πμ, όμως πολλοί πυροσβέστες δέχθηκαν υψηλές δόσεις ραδιενέργειας. Η φωτιά μέσα στον αντιδραστήρα 4 συνέχισε να καίει μέχρι που την έσβησαν ελικόπτερα τα οποία πέταξαν διάφορα υλικά μέσα στον φλεγόμενο αντιδραστήρα.

Η κυβερνητική επιτροπή που ερευνούσε το ατύχημα έφτασε στο Τσερνόμπιλ το απόγευμα της 26ης Απριλίου. Μέχρι τότε δύο άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους και 52 βρίσκονταν στο νοσοκομείο. Τη νύχτα από 26 προς 27 Απριλίου, περισσότερες από 24 ώρες μετά την έκρηξη, η επιτροπή, αναγκάστηκε να παραδεχτεί την καταστροφή του αντιδραστήρα και να δώσει την εντολή για εκκένωση της κοντινής πόλης του Πριπυάτ.

Η εκκένωση ξεκίνησε στις 2:00 μμ της 27ης Απριλίου. Για να μειωθούν οι αποσκευές, ειπώθηκε στους κατοίκους ότι η εκκένωση ήταν προσωρινή, διάρκειας περίπου τριών ημερών. Ως αποτέλεσμα, στο Πριπυάτ παραμένουν ακόμα προσωπικά αντικείμενα, τα οποία δεν θα μπορέσουν ποτέ να μετακινηθούν λόγω της ραδιενέργειας.

Το νερό που είχε εισαχθεί βιαστικά στο κτίριο του αντιδραστήρα, σε μια μάταιη προσπάθεια να σβηστεί η φωτιά, είχε γεμίσει το χώρο κάτω από το πάτωμα του αντιδραστήρα.

Παράλληλα το πυρωμένο καύσιμο και άλλα υλικά στο πάτωμα του αντιδραστήρα είχαν αρχίσει να τρυπάνε το πάτωμα και να αναμιγνύονται με λιωμένο τσιμέντο από τα τοιχώματα του αντιδραστήρα, δημιουργώντας ένα ραδιενεργό υγρό σαν λάβα. Αυτό το υλικό  σε επαφή με το νερό, θα είχε ως αποτέλεσμα μια θερμική έκρηξη, η οποία πιθανώς θα ήταν χειρότερη από την αρχική έκρηξη του αντιδραστήρα. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, στάλθηκαν από τη σοβιετική κυβέρνηση στρατιώτες και εργάτες (οι αποκαλούμενοι “ρευστοποιητές”) ως προσωπικό εκκαθάρισης.

 Τα χειρότερα ραδιενεργά κατάλοιπα συγκεντρώθηκαν μέσα στα υπολείμματα του αντιδραστήρα. Ο ίδιος ο αντιδραστήρας καλύφθηκε με σάκους που περιείχαν άμμο, μόλυβδο και βορικό οξύ, οι οποίοι πετάχθηκαν από ελικόπτερα (περίπου 5.000 τόννοι τη βδομάδα μετά το ατύχημα).

 Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1986 είχε χτιστεί μια μεγάλη τσιμεντένια σαρκοφάγος για να σφραγίσει τον αντιδραστήρα και τα περιεχόμενά του.

Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδυνεύει από κατάρρευση. Το κέλυφος, το οποίο ελπίζουν ότι θα αντέξει για 100 χρόνια, βρίσκεται από το 2013 σε τελική φάση κατασκευής έχει ήδη κοστίσει 980 εκ. ευρώ με το κόστος να καλύπτεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης και διεθνείς χορηγούς.

Αμέσως  μετά το δυστύχημα δημιουργήθηκε  ζώνη εκκένωσης με τέσσερις ομόκεντρες ζώνες ανάλογα με το βαθμό επικινδυνότητας. Κάθε οικιστική, πολιτική και επαγγελματική δραστηριότητα είναι απαγορευμένη και ποινικοποιημένη μέσα στη τέταρτη και πιο επικίνδυνη ζώνη, ακτίνας 30 χιλιομέτρων. Τα επόμενα χρόνια αποδείχθηκε ότι η χλωρίδα και η πανίδα στην περιοχή επηρεάστηκαν σημαντικά από τη ραδιενέργεια.

Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ είχε επιπτώσεις στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, με τη δυτική, ανατολική και βόρεια Ευρώπη να δέχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ραδιενεργών ισοτόπων. Η περιοχή που μολύνθηκε με πάνω από 4.000 Bq/m2 καλύπτει το 40% της επιφάνειας της Ευρώπης, ενώ το 2,3% δέχτηκε πάνω από 40.000 Bq/m2. Υπολογίζεται ότι από τη συνολική δόση ραδιενέργειας που έλαβε ο πληθυσμός της γης λόγω του ατυχήματος, το 36% αντιστοιχεί στους κατοίκους Ρωσίας, Ουκρανίας και Λευκορωσίας και το 53% στους υπόλοιπους Ευρωπαίους.

Αν και αρχικά για οικονομικούς λόγους αυξήθηκαν τα επιτρεπόμενα όρια ραδιενέργειας σε αρκετά τρόφιμα στην Ευρώπη, ακόμα και σήμερα ισχύουν οι περιορισμοί στη διακίνηση τροφίμων με τα ανεβασμένα όρια.

Μέρος του ραδιενεργού νέφους από το Τσερνόμπιλ έφτασε και στην Ελλάδα μετά από μερικές μέρες. Προκλήθηκε πανικός στον ελληνικό πληθυσμό, σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων, με τον κρατικό μηχανισμό να κάνει συστάσεις για αποφυγή του φρέσκου γάλακτος και το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών από τις 5 Μαΐου και μετά. Το ραδιενεργό νέφος επηρέασε κυρίως την Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία, όπου χρόνια αργότερα ανιχνεύονταν ποσά ραδιενέργειας υψηλότερα του κανονικού.

Η πιο αναμφισβήτητη στατιστική συνέπεια του ατυχήματος είναι το ένα εκατομμύριο λιγότερες γεννήσεις που καταγράφηκαν στην Ευρώπη μετά το Τσερνομπίλ.

Μόνο στην Ελλάδα σύμφωνα με τη μελέτη του Τριχόπουλου 23% των κυήσεων πρώτου τριμήνου τερματίστηκαν δηλαδή 2.500 επιθυμητές κυήσεις. Λέμε ευτυχώς, επειδή ενώ για τις τερατογενέσεις οι οποίες έχουν καταγραφεί σε όλη την Ευρώπη δεν υπάρχει στατιστική στην Ελλάδα, για τις Λευχαιμίες των παιδιών υπάρχει στατιστική (Ε. Πετρίδου) και αυξήθηκαν λόγω ενδομήτριας μόλυνσης κατά 2.6 φορές (σχεδόν τριπλασιάστηκαν). Οι επιπτώσεις από το Τσερνομπίλ εξακολουθούν να προκαλούν θύματα και θα συνεχίσουν για τουλάχιστον 60 χρόνια, όσο θα εξακολουθεί να ακτινοβολεί το Καίσιο, που αυτή τη στιγμή περιέχεται σε αυξημένες ποσότητες στα τρόφιμα όλης της Ευρώπης και θα αυξηθεί από το συνεχιζόμενο fall out της Φουκουσίμα.

Ας σημειωθεί ότι μετράται μόνο το Καίσιο και όχι το Στρόντιο και το πολύ πιο επικίνδυνο Πλουτώνιο, επειδή η μέθοδος ανίχνευσής τους είναι δαπανηρή και χρησιμοποιείται το Καίσιο απλώς σαν δείκτης επιπολασμού της ραδιενέργειας. Το Στρόντιο ήταν το στοιχείο που ανιχνεύθηκε στα νεογιλά δόντια των παιδιών μετά τις ατμοσφαιρικές πυρηνικές δοκιμές και ανιχνεύεται και σήμερα στην Ευρώπη στα παιδιά της Ουκρανία και Λευκορωσίας, τα οποία θα αναπτύξουν ή έχουν ήδη αναπτύξει Λευχαιμίες. Αν και δεν υπάρχουν αρκετές μακροχρόνιες και συστηματικές μελέτες που θα επέτρεπαν να υπάρχει πλήρης εικόνα της καταστροφής, λόγω της απροθυμίας των κυβερνήσεων να παράσχουν στοιχεία και χρηματοδότηση, από ένα μεγάλο αριθμό μελετών υπάρχουν πια ισχυρότατες ενδείξεις για μιαν αύξηση της θνησιμότητας στο γενικό πληθυσμό και μια 100% θνητότητα ανάμεσα στους εκκαθαριστές οι οποίοι εκτέθηκαν σε υψηλές δόσεις ραδιενέργειας.

33 χρόνια μετά την καταστροφή οι καρκίνοι και οι άλλες αναμενόμενες ασθένειες αυξήθηκαν δραματικά. Ο αριθμός των μη καρκινικών ασθενειών αυξήθηκε σε ποσοστό που δεν προβλεπόταν. «Νέα» συμπτώματα, όπως η πρόωρη γήρανση των εκκαθαριστών εμφανίστηκαν, προκαλώντας ερωτήματα για την επιστημονική ερμηνεία του φαινομένου.

Ειδικά τραγική είναι η μοίρα των χιλιάδων παιδιών, που γεννήθηκαν νεκρά ή πέθαναν κατά τη βρεφική ηλικία, που γεννήθηκαν με συγγενείς διαμαρτίες περί την διάπλαση ή που είναι αναγκασμένα να μεγαλώσουν με ασθένειες, τις οποίες δεν θα είχαν κάτω από κανονικές συνθήκες.

Οι γενετικές διαταραχές που έχουν σαν αιτία το Τσερνομπίλ θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούν τον κόσμο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι περισσότερες εμφανίζονται μετά τη Δεύτερη και Τρίτη γενιά.

Μέχρι το 2050 χιλιάδες νέες αιτίες ασθενειών θα διαγνωσθούν που θα έχουν σαν αίτιο στην καταστροφή του Τσερνομπίλ. Η καθυστέρηση ανάμεσα στο αίτιο και την αξιοσημείωτη φυσική ανταπόκριση είναι καταφανής.

Το Τσερνομπίλ δεν τελείωσε.

Αν και μετά τη Φουκουσίμα αρκετές χώρες σταμάτησαν την κατασκευή νέων πυρηνικών εργοστασίων και στράφηκαν σε οικολογικές πηγές ενέργειας στην Ευρώπη εξακολουθούν να λειτουργούν γερασμένα πυρηνικά εργοστάσια (15 τύπου Τσερνόμπιλ μόνο στην εύφλεκτη Ουκρανία).

Γιαυτό είναι χρήσιμο να γίνει κατανοητή η διαφορά ανάμεσα στο Τσερνόμπιλ και τη Φουκούσιμα. Στο Τσερνόμπιλ η έκρηξη έγινε προς τα πάνω εκτοξεύοντας τεράστιες ποσότητες ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα, η οποία αν και έκανε το γύρο της γης μετά τον ενταφιασμό του αντιδραστήρα -ο οποίος εξακολουθεί να «βράζει»- και την επανακατασκευή της σαρκοφάγου- κατακάθισε κυρίως στην Ευρώπη, όπου μέχρι σήμερα μετράμε αυξημένα επίπεδα ραδιενεργών στοιχείων.

Αντίθετα στη Φουκούσιμα λόγω «ανθρώπινου λάθους» -όπως είπε στο πόρισμα η Ιαπωνική κυβέρνηση- τέσσερεις τουλάχιστον πυρηνικοί αντιδραστήρες «έλιωσαν» προς τα κάτω προκαλώντας τη μεγαλύτερη ραδιενεργό ρύπανση των ωκεανών και εξακολουθούν να βυθίζονται σαν καυτή μάζα στο υπέδαφος μολύνοντας υπόγεια ύδατα όπου τα συναντούν. Ακόμη και σήμερα η διαρροή συνεχίζεται προκαλώντας τη μεγαλύτερη ραδιενεργό ρύπανση στους ωκεανούς του πλανήτη.

      6.770,000 άνθρωποι παραμένουν σε υψηλά μολυσμένες περιοχές και εκτίθενται σε υψηλή ραδιενέργεια  μέχρι και 200 φορές πάνω του φυσιολογικού υπεδάφους κατά το πρώτο έτος της καταστροφής. Εν τούτοις η μεγαλύτερη απειλή είναι η συνεχιζόμενη εσωτερική έκθεση σε τροφή και νερό ή η εισπνοή ραδιενεργών ισοτόπων. Η μόλυνση ανιχνεύεται σε κάθε είδος φρούτα και λαχανικά, στο κρέας, ψάρι, θαλασσινά, ρύζι, τσάι και νερό ακόμη και μέσα στο Τόκυο. Ας σημειωθεί ότι η κατανάλωση μόνο 500 γραμ μολυσμένων λαχανικών προκαλούν εσωτερική έκθεση  100 φορές μεγαλύτερη από την ετήσια επιτρεπόμενη δόση και 200 φορές μεγαλύτερη για τα παιδιά.

 Τα παιδιά απειλούνται περισσότερο επειδή έχουν μεγαλύτερη ραδιοευαισθησία και τα σώματά τους εκτίθενται περισσότερο σε μεγαλύτερη δόση. Η απόφαση να αυξηθούν τα επιτρεπόμενα όρια από το 1 στα 20 mSv/ έτος αυξάνει την έκθεση των παιδιών, ενώ δεν είχαν διανεμηθεί ταμπλέτες Ιωδίου αυξάνει τον κίνδυνο Καρκίνου Θυρεοειδούς λόγω της έκθεσης σε Ι-131.

 Η παρακολούθηση του σήριαλ Τσερνόμπιλ θα πρέπει όχι απλώς να συγκινήσει σα μια τραγωδία από την οποία καταφέραμε να επιβιώσουμε αλλά να μας αφυπνίσει για τον κίνδυνο που εξακολουθεί να μας απειλεί.

Δεν υπάρχει ασφάλεια στα πυρηνικά. Από την εξόρυξη του Ουρανίου, τις πυρηνικές δοκιμές,  τις βόμβες, τα ατυχήματα, τα ραδιενεργά απόβλητα και τα όπλα Απεμπλουτισμένου Ουρανίου όλος ο επικίνδυνος κύκλος των πυρηνικών όπλων και εργοστασίων σε αμφίδρομη σχέση στραγγαλίζει την υγεία του πλανήτη μας. 

Η πυρηνική ενέργεια δεν είναι ούτε πράσινη ούτε φθηνή ούτε ασφαλής. Αν θέλουμε να προλάβουμε την επόμενη καταστροφή πρέπει να συνεχίσουμε με γοργούς ρυθμούς την αλλαγή στη νοοτροπία μας. Από τη μια να μάθουμε να εξοικονομούμε ενέργεια και από την άλλη να εφαρμόσουμε και να ανακαλύψουμε νέους ασφαλείς τρόπους για να καλύψουμε τις ενεργειακές ανάγκες μας.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου

Πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW

αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα