Μ. Πλειώνης: Η κλιματική αλλαγή δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού

Θέλοντας να συνδράμει την Πολιτεία και τους πολίτες με τη χρήση της επιστημονικής γνώσης αιχμής, ανέπτυξε εξειδικευμένες υπηρεσίες, όπως η υπηρεσία FireΗub, η οποία παρακολουθεί δορυφορικά αδιαλείπτως ανά πέντε λεπτά όλη την ελληνική επικράτεια για την ανίχνευση πυρκαγιών και δίνει σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες στην Πυροσβεστική Υπηρεσία για άμεση επέμβαση.

Η δεύτερη υπηρεσία, με την ονομασία WRF-SFIRE, έχει αναπτυχθεί πάνω σε ένα δίκτυο τετρακοσίων μετεωρολογικών σταθμών πανελλαδικά και προβλέπει σε πραγματικό χρόνο την επέκταση του πύρινου μετώπου πυρκαγιών, λαμβάνοντας υπόψη την τοπογραφία των αντίστοιχων περιοχών, το πεδίο ανέμου, την καύσιμη ύλη, αλλά και την αλληλεπίδραση φωτιάς και καιρού.

Ενα επίσης σημαντικό εργαλείο είναι το πρόγραμμα ΕXTREMA Athens, που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, με βάση το οποίο μέσα στην πόλη της Αθήνας μπορούν οι πολίτες, οι ξένοι επισκέπτες και οι ευάλωτες ομάδες να ενημερώνονται άμεσα και προσωποποιημένα μέσω κινητού πώς πρέπει να κινηθούν και τι να κάνουν όταν υπάρχουν υψηλές θερμοκρασίες.

Ο πρόεδρος του Αστεροσκοπείου Αθηνών, Μανώλης Πλειώνης, ευαίσθητος δέκτης των τεράστιων αλλαγών που συντελούνται στη φύση λόγω της κλιματικής αλλαγής και των μεγάλων συνεπειών στην κοινωνία και στην ανθρώπινη ζωή, μας αναλύει το σκεπτικό επιστημονικής δράσης του Αστεροσκοπείου Αθηνών.

● Κύριε Πλειώνη, τι συνέβη στη Χαλκιδική;

Η Ελλάδα δυστυχώς έζησε άλλη μια φονική φυσική καταστροφή τις βραδινές ώρες της Τετάρτης 10 Ιουλίου 2019. Μετά τις φονικές πλημμύρες στη Μάνδρα το 2017 και τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι το 2018, έρχεται να τριτώσει το κακό με τις ιδιαίτερης σφοδρότητας καταιγίδες στη Χαλκιδική.

Το επίκεντρο της υπερκυτταρικής καταιγίδας, συνοδευόμενης από σφοδρούς ανέμους και σε ορισμένες περιπτώσεις από χαλάζι μεγάλων διαστάσεων, ήταν η νοτιοδυτική Χαλκιδική και η χερσόνησος της Κασσάνδρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κορυφή της καταιγίδας ξεπέρασε το επίπεδο της τροπόπαυσης, φτάνοντας σε ύψη πάνω από 12,5 χιλιόμετρα!

Δυστυχώς έχασαν τη ζωή τους επτά συνάνθρωποί μας. Βλέπετε, η κλιματική αλλαγή και οι συνεπαγόμενες φυσικές καταστροφές δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού ούτε δίνουν πίστωση χρόνου στη νέα κυβέρνηση.

Η μελέτη του ΜΕΤΕΟ/ΕΑΑ έδειξε ότι η σφοδρότητα των ανέμων, που αποτέλεσε και το βασικό αίτιο για την απώλεια ανθρώπινων ζωών, οφείλεται τόσο στους πολύ ενισχυμένους ανέμους που έπονταν της βίαιης εισβολής του ψυχρού μετώπου στη Β. Ελλάδα όσο και στα πολύ έντονα καθοδικά ρεύματα που συνοδεύουν τα κύτταρα των καταιγίδων.

● Υπήρξε ακριβής πρόβλεψη;

Βεβαίως, το ΜΕΤΕΟ/ΕΑΑ προέβλεψε έγκαιρα και με σημαντική ακρίβεια τα φαινόμενα, τόσο ως προς τη σύγκλιση ψυχρών και θερμών αέριων μαζών πάνω από τη Βόρεια Ελλάδα όσο και ως προς τις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο. Tα φαινόμενα που εκδηλώθηκαν την Τετάρτη χαρακτηρίζονται ως ακραία, καθώς συμβαίνουν με χαμηλή επαναληψιμότητα (είναι σπάνια).

● Τι γίνεται, λοιπόν, με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής;

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι το κλίμα του πλανήτη αλλάζει και μάλιστα με ρυθμούς απρόβλεπτους. Aκόμα και οι συνωμοσιολόγοι αρνητές της ανθρωπογενούς συμβολής στην κλιματική αλλαγή δεν μπορούν να αμφισβητήσουν το γεγονός ότι κλιματική αλλαγή συντελείται.

Βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με άνοδο των ποσοστών των θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα, με άνοδο της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και με συναρτώμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι συχνότεροι και εντονότεροι καύσωνες, οι πλημμύρες, η ερημοποίηση και οι ξηρασίες, αλλά και καταιγίδες με έντονα πλημμυρικά αποτελέσματα. Φέτος, για παράδειγμα, ήταν ο θερμότερος Ιούνιος στην κεντρική Ευρώπη που έχει ποτέ καταγραφεί, με θερμοκρασίες έως και 46°C.

Είναι λοιπόν χρέος της Πολιτείας και της επιστήμης, απέναντι στο δραματικό αυτό γεγονός, να πάρουν όλα τα αναγκαία μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεών της, εκπονώντας εθνικές στρατηγικές αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου, ευνοώντας τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και υλοποιώντας άμεσες πολιτικές προσαρμογής στις νέες συνθήκες, αναπτύσσοντας υπηρεσίες για πρόγνωση, εντοπισμό και παρακολούθηση έντονων φυσικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών και διαχείριση των αποτελεσμάτων τους. Σε αυτό μπορεί να συμβάλει τα πλείστα η επιστημονική κοινότητα, χρέος της οποίας είναι η προστασία της ανθρωπότητας και του φυσικού περιβάλλοντος, με πλήθος ρηξικέλευθων εργαλείων και την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών που μπορεί να διαθέσει στην Πολιτεία και τον πολίτη.

Οι επιστήμονες παγκοσμίως καλούνται πλέον να αναπτύξουν συστήματα παρακολούθησης των κλιματικών παραμέτρων αλλά και συστήματα έγκαιρης πρόγνωσης έντονων φυσικών φαινομένων, με στόχο την αποτελεσματική πρόληψη και τη χάραξη στρατηγικής στην αντιμετώπιση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών.

● Το Αστεροσκοπείο Αθηνών τι έχει πράξει;

Το ΕΑΑ, έχοντας διαχρονικά ως έναν από τους πυλώνες ανάπτυξής του την έρευνα σχετικά με θέματα παρακολούθησης της Γης και τη μελέτη του κλίματος και των μετεωρολογικών συνθηκών, αλλά και τη μετουσίωση της έρευνας σε καινοτόμες υπηρεσίες σχετικές με την πρόγνωση όπου είναι δυνατόν, τον εντοπισμό, την παρακολούθηση, αλλά και τη διαχείριση αποτελεσμάτων έντονων φυσικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών, έχει αναπτύξει πολλές μονάδες επιστημονικής αριστείας, ανάμεσά τους τη μονάδα δορυφορικής τηλεπισκόπησης BEYOND και τη μονάδα μετεωρολογικών προβλέψεων και παρακολούθησης καιρού ΜΕΤΕΟ.

Μέσα από τις ποικίλες και αναγνωρισμένες διεθνώς δράσεις του Αστεροσκοπείου Αθηνών, προεξάρχουσα θέση έχουν τρεις σημαντικότατες υπηρεσίες/εργαλεία: η υπηρεσία FireHub εντοπισμού εστιών πυρκαγιάς του BEYOND, το εργαλείο πρόγνωσης εξάπλωσης πυρκαγιάς WRF-SFIRE του ΜΕΤEO, αλλά και η εφαρμογή EXTREMA, που παρέχει πληροφορίες για προσωποποιημένο ρίσκο λόγω καύσωνα με βάση την τοποθεσία του χρήστη στην πόλη, τρόπους προστασίας και οδηγίες σε χάρτη για διαθέσιμα δροσερά σημεία!

● Τι είναι η υπηρεσία FireHub-BEYOND;

Μια σημαντική υπηρεσία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών που έχει τεθεί σε λειτουργία και αυτή τη θερινή περίοδο είναι η ανίχνευση και παρακολούθηση, μέσω της συνεχούς και αδιάλειπτης ανάλυσης δορυφορικών παρατηρήσεων σε πραγματικό χρόνο ανά πέντε λεπτά, της ελληνικής επικράτειας για τον εντοπισμό εστιών πυρκαγιών. Είναι η υπηρεσία «FireHub» της Μονάδας Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης BEYOND, επικεφαλής της οποίας είναι ο διευθυντής Ερευνών δρ Χάρης Κοντοές.

Το σύστημα FireHub αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο στα χέρια της Πολιτείας και παρέχεται δωρεάν με πλήρη υποστήριξη από την ομάδα του BEYOND στο Επιχειρησιακό Κέντρο της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Εντοπίζει και παρακολουθεί όλα τα πύρινα μέτωπα και δημοσιεύει άμεσα εκτιμήσεις της καμένης έκτασης και των καταστροφών ανά χρήση γης, με τις πρώτες καθαρές εικόνες που θα ληφθούν από δορυφόρους στις κεραίες του ΕΑΑ, αλλά και με την επιτόπια καταγραφή μέσω των ειδικών drones που διαθέτει.

Στην πρόσφατη πυρκαγιά της Εύβοιας, η ομάδα BEYOND έκανε συστηματική και αδιάλειπτη καταγραφή όλων των μετώπων της πυρκαγιάς (Πυργί, Αγιος Γεώργιος, Μακρυχώρι), δίνοντας στις Αρχές αλλά και στο ευρύ κοινό τις θέσεις των ενεργών εστιών κάθε πέντε λεπτά της ώρας μέσω του γεωστατικού δορυφορικού συστήματος MSG Eumetsat.

Επίσης, μέσω του δορυφορικού συστήματος SUOMI NPP-VIIRS έκανε πρόσθετες λήψεις υψηλότερης ανάλυσης πάνω από την περιοχή της πυρκαγιάς, τροφοδοτώντας μέρα και νύχτα το σύστημα EFFIS του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πολιτικής Προστασίας με την εικόνα της μεγάλης διασποράς των ενεργών εστιών στα τρία μέτωπα που απείλησαν παρακείμενους οικισμούς.

Με το πέρασμα του πρώτου δορυφόρου Sentinel-2 L2A, 11:35:04 UTC 5/7/2019, που συλλέχθηκε στα Copernicus Hubs του ΕΑΑ και στο ελληνικό Mirror Site, δόθηκε η πρώτη εκτίμηση της καταστροφής στις τρεις περιοχές που έπληξε η πυρκαγιά με καμένες εκτάσεις που ανέρχονται συνολικά σε περίπου 870 εκτάρια.

Η μονάδα BEYOND, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πληροφοριακού Συστήματος Δασικών Πυρκαγιών (EFFIS), το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και των περιουσιών και την προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων από τις δασικές πυρκαγιές, καλύπτει ολόκληρη την Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική, τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας και της Μέσης Ανατολής σε 24ωρη βάση, επτά ημέρες την εβδομάδα και 365 ημέρες τον χρόνο.

● Η υπηρεσία WRF-SFIRE/METEO.gr σε τι αποσκοπεί;

Αλλη μια εξαιρετική υπηρεσία του ΕΑΑ, που υλοποιείται μέσω του meteo.gr, επικεφαλής του οποίου είναι οι διευθυντές Ερευνών Κ. Λαγουβάρδος και Β. Κοτρώνη, και χρησιμοποιεί το πυκνό δίκτυο 400 μετεωρολογικών σταθμών που λειτουργεί πανελλαδικά, είναι το σημαντικό εργαλείο πρόγνωσης εξάπλωσης πυρκαγιάς, το WRF-SFIRE, το οποίο αποτελεί εξειδικευμένο σύστημα που αναπτύχθηκε στο ΕΑΑ από την ομάδα METEO. Παρέχει τη δυνατότητα πρόγνωσης της εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών, παρέχοντας υπερ-υψηλής ανάλυσης προγνώσεις του ανεμολογικού πεδίου, της ταχύτητας εξάπλωσης, της έντασης και της περιμέτρου της πυρκαγιάς, με λεπτομερές χρονικό βήμα 15 λεπτών.

Η εφαρμογή του υλοποιείται σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, παρέχοντας τη δυνατότητα 24ωρης πρόγνωσης εξάπλωσης μέσα σε περίπου μία ώρα από την ενεργοποίηση του συστήματος και αξιοποιείται από ορισμένους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας.

Η πιλοτική εφαρμογή του απέδειξε ότι το συγκεκριμένο προγνωστικό σύστημα μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πυρκαγιών στην Ελλάδα. Πέρα από το στάδιο της αντιμετώπισης μιας πυρκαγιάς, το WRF-SFIRE μπορεί να αξιοποιηθεί και ως εργαλείο για την πρόληψη, συνεισφέροντας στον σχεδιασμό αντιπυρικών στρατηγικών. Ειδικότερα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια πλατφόρμα για την εκτέλεση υποθετικών σεναρίων εκδήλωσης πυρκαγιών σε όποιες περιοχές θεωρεί η Πολιτεία ότι έχουν αυξημένο βαθμό επικινδυνότητας.

Μια επιπλέον υπηρεσία που παρέχεται από τη μονάδα METEO είναι ο υπολογισμός του βαθμού επικινδυνότητας για εκδήλωση δασικών πυρκαγιών ο οποίος βασίζεται σε υπολογισμό σειράς δεικτών (Nesterov, Canadian Fire Weather Index, McArthur, Hanes κ.ά.) οι οποίοι λαμβάνουν υπόψη τη θερμοκρασία, την υγρασία, τον άνεμο, αλλά και τη βροχή των τελευταίων ημερών. Μια τέτοια πρόγνωση για την Παρασκευή 5/7 αποτυπώνεται στον χάρτη (αριστερά) όπου με μπλε φαίνονται οι περιοχές χαμηλής επικινδυνότητας, ενώ με κίτρινο και κόκκινο οι περιοχές μεγάλης και πολύ μεγάλης επικινδυνότητας αντίστοιχα.

● Για την αντιμετώπιση του καύσωνα στις πόλεις τι μπορεί να υπάρξει;

Για δεύτερη χρονιά φέτος λειτουργεί η πρωτοποριακή εφαρμογή EXTREMA, που προέκυψε από τη συνεργασία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών με το πρόγραμμα «Ανθεκτική Αθήνα» του Δήμου Αθηναίων.

Η εφαρμογή αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΙΑΑΔΕΤ/EAA), με επικεφαλής τη διευθύντρια Ερευνών δρα Ιφιγένεια Κεραμιτζόγλου, και απευθύνεται τόσο στους κατοίκους της πόλης όσο και στους επισκέπτες της, την έχουν δε υιοθετήσει και άλλες πόλεις, όπως το Παρίσι, το Ρότερνταμ, το Μιλάνο και η Μαγιόρκα. Από φέτος όλες οι εφαρμογές γίνονται μία και μετονομάζονται σε EXTREMA Europe. Η εφαρμογή παρέχει πληροφορίες για προσωποποιημένο ρίσκο με βάση την τοποθεσία σας στην πόλη, τρόπους προστασίας και οδηγίες σε χάρτη για διαθέσιμα δροσερά σημεία και είναι διαθέσιμη για κινητά τηλέφωνα Android και iOS.

Ο κάθε χρήστης μπορεί να ενημερωθεί εύκολα για το ρίσκο που διατρέχει στη θέση στην οποία βρίσκεται αλλά και να πληροφορηθεί για το πώς πρέπει να αντιδράσει ώστε να προστατέψει τον εαυτό του. Στην περίπτωση που το ρίσκο που διατρέχει κάποιος είναι υψηλό ή νιώθει έντονη δυσφορία, η εφαρμογή μπορεί να τον κατευθύνει άμεσα σε μια από τις πλησιέστερες κλιματιζόμενες αίθουσες που λειτουργεί κάθε χρόνο ο Δήμος Αθηναίων για τις ευπαθείς ομάδες των συμπολιτών μας.

Επιπλέον, η εφαρμογή «EXTREMA Athens» είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε κάποιος να μπορεί να τη χρησιμοποιήσει για να παρακολουθήσει το ρίσκο και τρίτων προσώπων, όπως είναι παιδιά και ηλικιωμένοι συγγενείς, οι οποίοι ανήκουν στις πληθυσμιακές ομάδες που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στις υψηλές θερμοκρασίες.

Την επιτυχημένη συνεργασία ανάμεσα στον Δήμο Αθηναίων και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ακολούθησε η ένταξη του EXTREMA στις υπηρεσίες διεθνών δικτύων πόλεων όπως το «100 Resilient Cities – Pioneered by The Rockefeller Foundation» και το «C40 Cities». Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το EXTREMA πρόκειται να διευρύνει το αντικείμενό του και στο φαινόμενο των ακραίων χαμηλών θερμοκρασιών κατά τη χειμερινή περίοδο.

Πηγή: efsyn.gr