Η τουρκική οικονομία μεγάλος εφιάλτης για τον Ερντογάν

Ο Tarkan Özbudak αισθάνεται μελαγχολικός. Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, βγάζει τα προς το ζην από το Μεγάλο Παζάρι της Κωνσταντινούπολης. Αλλά τώρα, καθισμένος έξω από το μαγαζί του με τα περίτεχνα κεραμικά της Ιζνίκ, παραπονιέται ότι οι δουλειές είναι «καταθλιπτικές».

«Όλοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες», λέει ο 55χρονος, δείχνοντας τα άλλα καταστήματα στις θολωτές αίθουσες του παζαριού, που υπάρχει πάνω από 500 χρόνια. «Οι μόνες εταιρείες που βγάζουν λεφτά είναι οι μεγάλες».

Ωστόσο, ούτε οι μεγάλες επιχειρήσεις της Τουρκίας τα πάνε καλύτερα. Σχεδόν το ένα τρίτο από τις 500 μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας κατέγραψε λειτουργικές ζημίες το περασμένο έτος, σημειώνουν οι Financial Τimes. Η ανεργία αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο, οι χρεοκοπίες αυξάνονται και οι εταιρείες προειδοποιούν για αυξανόμενες δυσκολίες σε ολόκληρους κλάδους.

Η άμεση αιτία είναι το πρόγραμμα σταθεροποίησης που εφαρμόστηκε πριν από δύο χρόνια από τον υπουργό Οικονομικών Mehmet Şimşek, πρώην τραπεζίτη της Merrill Lynch. Η αποστολή του ήταν να απομακρύνει την οικονομία της Τουρκίας, αξίας 1,3 τρισ. δολαρίων, από το χείλος της υπερπληθωριστικής κρίσης και των ελλειμμάτων ισοζυγίου, που προκλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές αύξησης της ανάπτυξης με όπλο τα χαμηλά επιτόκια που προτιμούσε ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Μέχρι τον Φεβρουάριο, η νέα στρατηγική φαινόταν να λειτουργεί. Ακόμα και ο Ερντογάν φαινόταν δεσμευμένος στο ορθόδοξο πρόγραμμα υψηλών επιτοκίων και δημοσιονομικής πειθαρχίας, παρά το κόστος στη δημοτικότητά του.

Ο πληθωρισμός είχε μειωθεί σχεδόν στο μισό, από 75% σε 40% σε ένα χρόνο. Αν και εξακολουθούσε να είναι υψηλός, η πτώση επέτρεψε στην κεντρική τράπεζα να αρχίσει τις περικοπές των επιτοκίων. Ταυτόχρονα, η διεθνής θέση του Ερντογάν ενισχυόταν: ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ τον κολακεύει, ενώ η Ευρώπη τον επιζητά για τη στρατιωτική του ισχύ (η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ) ως ασπίδα ενάντια στη Ρωσία και την αστάθεια της Μέσης Ανατολής.

Αλλά τότε επενέβησαν οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις.

Στις 19 Μαρτίου, η σύλληψη του μεγαλύτερου πολιτικού αντιπάλου του Ερντογάν, του δημάρχου Κωνσταντινούπολης και υποψήφιου προέδρου της αντιπολίτευσης Eκρέμ Ιμάμογλου, με αφορμή κατηγορίες για διαφθορά, πυροδότησε μαζικές διαδηλώσεις και οικονομικό πανικό. Η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε να αυξήσει ξανά τα επιτόκια και να καταναλώσει αποθέματα συναλλάγματος για να σταθεροποιήσει τη λίρα.

Η χώρα τώρα παλεύει με τις πικρές συνέπειες αυτής της κρίσης. Ξένες εταιρείες επανεξετάζουν τα επενδυτικά τους σχέδια, οι χρηματοοικονομικοί επενδυτές αποχωρούν και τα αυστηρά μέτρα σταθεροποίησης (τα επιτόκια εμπορικών δανείων έφτασαν το ιστορικό υψηλό των 60%) καθυστερούν την ανάκαμψη, επιμηκύνοντας την κρίση του κόστους διαβίωσης.

Οι οικονομικές δυσκολίες έχουν υπονομεύσει τη λαϊκή υποστήριξη στον Ερντογάν, απειλώντας τα σχέδιά του να παραμείνει στην εξουσία, τις γεωπολιτικές του φιλοδοξίες και τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με Κούρδους μιλιταριστές. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, ο Ερντογάν θα έχανε εύκολα από τον Ιμάμογλου, αν οι εκλογές (που προγραμματίζονται για το 2028) γίνονταν σήμερα.

Οι οικονομικές δυσκολίες έχουν δημιουργήσει φήμες ότι ο Ερντογάν μπορεί να εγκαταλείψει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων ή ακόμα και να απολύσει τον Σιμσέκ και τον νέο κυβερνήτη της κεντρικής τράπεζας, Φατίχ Καραχάν. Αν συμβεί αυτό, οι τουρκικές αγορές θα βρεθούν σε κατάρρευση, προειδοποιούν οι οικονομολόγοι.

«Πολλοί πιστεύουν ότι η τουρκική πολιτική δεν είναι ενδιαφέρουσα: ο Ερντογάν πάντα κερδίζει, η αντιπολίτευση χάνει και στο ενδιάμεσο συμβαίνουν πολλά περίπλοκα πράγματα», λέει ο Σελίμ Κορού, αναλυτής του think-tank Tepav. «Αλλά αν έχετε αυτή την άποψη, θα σας αιφνιδιάσουν οι εξελίξεις».

Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Ερντογάν ανακοίνωσε τη στροφή προς ορθόδοξες οικονομικές πολιτικές, εγκαταλείποντας τις αντισυμβατικές απόψεις του (είχε χαρακτηρίσει τα επιτόκια «μητέρα και πατέρα του κακού»). Αλλά η μεταβολή αυτή ήρθε αργά.

Για 13 από τα 22 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, τα πραγματικά επιτόκια (αφαιρώντας τον πληθωρισμό) ήταν αρνητικά, δίνοντας ώθηση σε μια πιστωτικά τροφοδοτούμενη οικονομική ανάπτυξη. Αλλά μέχρι το 2022, ο πληθωρισμός είχε ξεφύγει.

Το 2023, μετά από τους σεισμούς και τις δαπάνες πριν τις εκλογές, η οικονομία υπερθερμάνθηκε. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών έφτασε το 6% του ΑΕΠ, ενώ τα αποθέματα της κεντρικής τράπεζας έφτασαν τα -60 δισ. δολάρια.

Το τέλος του μοντέλου πιστωτικής ανάπτυξης

Το πιστωτικό μοντέλο ανάπτυξης του Ερντογάν έχει εξαντληθεί. «Πριν, η κυβέρνηση μπορούσε να αυξήσει την πίστωση, να τροφοδοτήσει ένα κατασκευαστικό “μπουμ” και να κάνει τους πολίτες να ξοδεύουν», λέει ο Ρότζερ Κέλι, πρώην οικονομολόγος της EBRD. «Αλλά αυτό το μοντέλο πλέον δεν λειτουργεί».

Αν ο Ερντογάν εγκαταλείψει τις μεταρρυθμίσεις, η Τουρκία μπορεί να αντιμετωπίσει νέα νομισματική κρίση. Με το 40% των καταθέσεων σε δολάρια (ένα 10ετές χαμηλό), ο κίνδυνος είναι πραγματικός.