Ένα ιστορικό βήμα – που άργησε χαρακτηριστικά – έκανε η Ελλάδα, θέτοντας για πρώτη φορά κανόνες για την οργάνωση του θαλάσσιου χώρου της μέσω του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ). Πρόκειται για ένα σημαντικό εργαλείο γεωπολιτικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής σημασίας, που επιχειρεί να βάλει «τάξη» στις θάλασσες της χώρας, καθορίζοντας ποιες δραστηριότητες μπορούν να λαμβάνουν χώρα και πού, από την αλιεία και την τουριστική εκμετάλλευση, μέχρι την εγκατάσταση αγωγών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ανακοίνωση ήρθε έπειτα από χρόνια καθυστερήσεων και ευρωπαϊκές κυρώσεις, σε μια χρονική στιγμή με αυξημένη διπλωματική κινητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο – και με την Τουρκία να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις.
Η απουσία θαλάσσιου χωροταξικού πλαισίου είχε καταστήσει την Ελλάδα μία από τις δύο τελευταίες χώρες της Ε.Ε. που δεν είχαν καταθέσει το σχετικό σχέδιο στις Βρυξέλλες. Τώρα, με τον ΘΧΣ, η χώρα παρουσιάζει για πρώτη φορά έναν επίσημο ρυθμιστικό χάρτη, ο οποίος – αν και δεν αποτελεί νομική οριοθέτηση ΑΟΖ – αποτυπώνει με σαφήνεια τις ελληνικές θέσεις για τα θαλάσσια σύνορα, αναγνωρίζοντας την πλήρη επήρεια όλων των νησιών, συμπεριλαμβανομένου του Καστελλόριζου. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μια έμμεση αλλά ηχηρή απάντηση στις διεκδικήσεις της Άγκυρας και το αφήγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας», σε μια περίοδο που η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ ανεβάζει τους γεωστρατηγικούς παλμούς.
Αν και η κυβέρνηση παρουσιάζει τον ΘΧΣ ως ένα σύγχρονο, ολιστικό εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την πράσινη μετάβαση, η αντιπολίτευση κάνει λόγο για αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Ο πρώην υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γιάννης Μανιάτης, καυτηρίασε το γεγονός ότι η Ελλάδα καθυστέρησε σχεδόν τέσσερα χρόνια να συμμορφωθεί με την ευρωπαϊκή οδηγία, με αποτέλεσμα την καταδίκη της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Όπως υπενθυμίζει, από το 2011 είχαν ήδη νομοθετηθεί τα εξωτερικά όρια της χωροθέτησης, ενώ από το 2014 είχαν δημοσιευθεί χάρτες ελληνικής ΑΟΖ με συντεταγμένες – καθιστώντας την καθυστέρηση ακόμη πιο προβληματική.
Το Υπουργείο Εξωτερικών, από την άλλη, διαχωρίζει σαφώς τον ΘΧΣ από την οριοθέτηση ΑΟΖ, τονίζοντας πως ο σχεδιασμός αφορά στην οργανωμένη αξιοποίηση θαλάσσιων περιοχών, με γνώμονα την αρμονική συνύπαρξη οικονομικής δραστηριότητας και περιβαλλοντικής προστασίας. Η σύνδεση, ωστόσο, με τη γεωπολιτική διάσταση είναι αναπόφευκτη – ιδιαίτερα όταν λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του ΘΧΣ, η Τουρκία έσπευσε να απαντήσει με την παρουσίαση της πρώτης μελέτης Θαλάσσιου Χωρικού Σχεδιασμού της δικής της επικράτειας, μέσω του κρατικού think tank DEHUKAM. Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης, στόχος της Άγκυρας είναι να ενισχυθεί η εσωτερική κατανόηση και εφαρμογή της στρατηγικής της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Η Αθήνα, ωστόσο, επιχειρεί να δείξει ψυχραιμία, στέλνοντας μήνυμα ότι παραμένει ανοιχτή στον διάλογο, χωρίς να κάνει εκπτώσεις από τις πάγιες θέσεις της. Διπλωματικές πηγές επισημαίνουν πως η πρωτοβουλία ενισχύει τη διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας, καθώς ξεκαθαρίζει ότι η χώρα επιθυμεί σοβαρές συνομιλίες για την οριοθέτηση ΑΟΖ, όχι όμως με όρους γεωπολιτικής πίεσης ή ρητορικής επιθετικότητας. Η επικείμενη συνάντηση Γεραπετρίτη – Φιντάν, που προγραμματίζεται για τα μέσα Μαΐου, αναμένεται με ενδιαφέρον, υπό το φως των νέων δεδομένων.
Η ουσία είναι μία: η Ελλάδα άργησε, αλλά επιτέλους πέρασε από τα λόγια στις πράξεις. Η χάραξη των “θαλάσσιων κανόνων του παιχνιδιού” δεν είναι μόνο ζήτημα νομικής συμμόρφωσης – είναι εθνικό εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού, και ίσως, το πρώτο βήμα για ένα πιο οργανωμένο και με αυτοπεποίθηση μέλλον στις θάλασσες που την περιβάλλουν.