Γ. Λάγιος: Δεν είμαστε όλοι ικανοί να γίνουμε γονείς

Η Διευθύντρια Πολιτισμού και Νεολαίας του Ομίλου UNESCO Γεωργία Κ. Παράσχου, συνομιλεί με τον Ψυχοθεραπευτή & Life Mentor Γιώργο Λάγιο*, αναλύοντας πτυχές της προσωπικότητας του ατόμου που ακόμα είναι υπό διερεύνηση.

Θέματα όπως η δημιουργία οικογένειας, η μητρότητα αλλά και η εξέλιξη του ατόμου μέσα από την “εξουσία” των γονιών, αναλύονται διεξοδικά. Είναι γεγονός πως ενόψει του Covid-19 αυξήθηκαν τα ενδοοικογενειακά προβλήματα σε όλες τις μορφές τους.

Aναλυτικά η συζήτηση της Γ. Παράσχου και του Γ. Λάγιου που φιλοξενεί το Indicator.gr:

Θεωρείτε ότι υπάρχει μορφή εξουσίας στη σχέση μεταξύ γονέα – κηδεμόνα και παιδιού; 

Και αν κάποιοι θεωρούν πως δεν υπάρχει, σας διαβεβαιώνω πως φυσικά υπάρχει μορφή εξουσίας ανάμεσα τους. Μέχρι ένα σημείο είναι πολύ φυσιολογικό να υφίσταται αυτή η εξουσία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί εποικοδομητικά ως καθοδήγηση του νέου ατόμου.

Το πρόβλημα, όμως, ξεκινάει όταν ένας γονιός θεωρεί πως το παιδί είναι ιδιοκτησία του. Εσφαλμένα νιώθει πως μπορεί να περάσει με το έτσι θέλω, τις προσωπικές του πεποιθήσεις χωρίς να αφήνει χώρο σε ένα νέο παιδί να αποκτήσει τις δικές του σκέψεις, τις δικές του εμπειρίες ώστε να κάνει τις δικές του επιλογές ζωής. Αν αναλογιστούμε πως ένα παιδί δεν προλαβαίνει καν να αποφασίσει για πολλά πράγματα που το αφορούν, σαν παράδειγμα να αναφέρω την θρησκευτική του ταυτότητα, τότε ίσως αντιληφθούμε το πόσο παρεμβατικοί είναι οι γονείς στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου μόλις από τη γέννηση του.

Ίσως από τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να έχει ένας γονιός ή κηδεμόνας στο μυαλό του, είναι η  δημιουργία εγκεφαλικής ελευθερίας του παιδιού. Τα παιδιά έρχονται μέσα από εμάς αλλά δεν μας ανήκουν.

Είμαστε τελικά όλοι το ίδιο ικανοί στην απόκτηση ενός παιδιού; Τι σημαίνει για εσάς ο όρος αυτοπραγμάτωση; 

Δεν είμαστε όλοι ικανοί για να γίνουμε γονείς και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Ο σκοπός μας σε αυτή τη ζωή σίγουρα δεν είναι το να κάνουμε παιδιά. Αυτό είναι ένα στερεότυπο που διαιωνίζεται, γιατί όλα τα είδη ζωής θεωρούν πως πρέπει να αναπαράγονται ώστε να μην εξαλειφθούν.

Στην προσπάθειά μας να αναπαραχθούμε, ενώ δεν το θέλουμε θα αυτοκαταστραφούμε. Μια από τις πιο συνειδητές αποφάσεις που μπορεί να λάβει ένας άνθρωπος είναι να γίνει γονιός. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευθύνη από αυτό. Όταν επηρεάζουμε όχι μόνο έναν άνθρωπο, αλλά μία ολόκληρη κοινωνία μέσα από αυτόν τον κοινωνικό μας κύκλο, τότε η ευθύνη είναι ανυπολόγιστη.

Συνεπώς, αν είμαστε χρήστες ουσιών ή υπερβολικής χρήσης αλκοόλ και γίνουμε γονείς αυτό συνιστά έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Ο ρόλος της κοινωνία είναι μη εμφανής αφού δίνει το δικαίωμα σε αυτόν τον άνθρωπο να γίνει γονιός επειδή απλά είναι γόνιμος. Είναι προφανές ότι δεν έχουν τεθεί τα σωστά εκπαιδευτικά και κοινωνικά θεμέλια για να προστατευθεί το σύνολο.

Το να κάνει κάποιος παιδί θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα. Αυτό είναι ένα λανθασμένο και καταστροφικό στερεότυπο. Το δικαίωμα αυτό είναι υπό προϋποθέσεις. Όπως κάποιος περνάει μια βασική αξιολόγηση για να υιοθετήσει ένα παιδί, αντιστοίχως θα έπρεπε να την περνάει για να γίνει και βιολογικά γονιός. Επειδή όμως οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν παιδιά για λάθος λόγους με γνώμονα το κοινωνικό γίγνεσθαι, αφού αν η ζωή τα φέρει έτσι και δεν καταφέρουν να αποκτήσουν τότε νομίζουν πως η ζωή τους δεν έχει νόημα και η αυτοεκτίμησή τους μηδενίζεται. Για κάθε άνθρωπο το τι δίνει νόημα στη ζωή του είναι διαφορετικό και υποκειμενικό.

Η έννοια της αυτοπραγμάτωσής όμως σημαίνει το να μπορεί κάθε άνθρωπος να γίνει το καλύτερο που μπορεί να είναι, όσο πιο ευτυχισμένος μπορεί να νιώθει χωρίς να πληγώνει κανέναν γύρω του. Και όταν λέω κανέναν, εννοώ όχι μόνο ανθρώπους αλλά οτιδήποτε τον περιβάλλει. Τον αέρα, το νερό, τα ζώα, τη γη.

Ποιες οι ευθύνες του γονέα απέναντί στο παιδί όσον αφορά τη δημιουργία προτύπων; 

Υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία που επιβεβαιώνει επιστημονικά πως οι γονείς φαίνονται σαν “Θεοί” στα μάτια των παιδιών τους. Δεν αρκεί να εξηγούμε στα παιδιά μας το σωστό, καθώς πρέπει να το εφαρμόζουμε συνεχώς με τη συμπεριφορά μας. Οι αναμνήσεις ενός παιδιού από την οικογένειά του έρχονται πολύ συχνά αντιμέτωπες μέσω των ερωτήσεων στις συνεδρίες, για να επιβεβαιώσουν πόσο έχουν επηρεαστεί από αυτές. Το μέλλον ενός παιδιού εξαρτάται από το τι θα βιώσει στα πρώτα χρόνια της ζωής του, αλλά και αργότερα, παρατηρώντας προσεκτικά την συμπεριφορά των γονιών του.

Όταν κάποιος αποφασίσει συνειδητά να γίνει γονιός τότε αποφασίζει επίσης να είναι σωστό πρότυπο στη καθημερινότητα του. Πολλές φορές εντοπίζουμε ανθρώπους να είναι ανήθικοι ή να έχουν παραβατικές συμπεριφορές και βιαζόμαστε να τους καταδικάσουμε.

Ας καλέσουμε τους γονείς τους να τους ρωτήσουμε πως έφτασαν τα παιδιά τους σε αυτό το σημείο; Τι ζούσαν στο σπίτι τόσα χρόνια; Είναι γνωστό πλέον πως τα παιδιά για παράδειγμα που κάνουν bullying υφίστανται ή τα ίδια ή κάποιος από το περιβάλλον τους οικογενειακό bullying. Είμαι της άποψης ότι οποιονδήποτε παιδί φέρεται ανήθικα, θα έπρεπε να καλούμε τους γονείς του για να καταλάβουμε το γιατί έφτασε σ’ αυτό το σημείο.

Η πρόληψη είναι αυτό που μπορεί να μας σώσει, όχι η εκδίκηση. Η τιμωρία είναι εκδίκηση και δυστυχώς αυτή η κοινωνία ξέρει μόνο να εκδικείται και όχι να προλαμβάνει, να εκπαιδεύει και να ενημερώνει. Ας φτιάξουμε μια υγιή οικογένεια, ένα υγιές σχολείο, ένα υγιές ορφανοτροφείο και θα δούμε τον κόσμο να αλλάζει. Μέχρι τότε δεν υπάρχει καμία σωτηρία για το ανθρώπινο είδος.

Πως το οικογενειακό περιβάλλον επηρεάζει το ψυχοκοινωνικό προφίλ του ατόμου μελλοντικά; 

Ο Φρόιντ έλεγε πως ο πατέρας του ανθρώπου είναι το παιδί. Εννοούσε πως ο τρόπος που θα μεγαλώσει ένα παιδί, καθορίζει τι άνθρωπος θα γίνει. Είναι αδιαμφισβήτητο πως οποιοδήποτε DNA και αν έχουμε κληρονομήσει, αν μεγαλώσουμε από “καλούς” γονείς τα ελαττωματικά μας γονίδια θα κοιμούνται, ενώ αντιστοίχως αν μεγαλώσουμε από ‘κακούς’ γονείς, ενδέχεται και τα φυσιολογικά μας γονίδια να εμφανίσουν παθολογία.

Η επιγενετική, μια εξαιρετικά ανερχόμενη επιστήμη, εξηγεί αναλυτικά το πως αυτά που βιώνουμε ποτίζουν και στις επόμενες γενιές. Για παράδειγμα, αν έχουμε βιώσει φτώχεια ή πόλεμο, αυτό μπορεί να μεταφερθεί μέσα από το γενετικό μας κώδικα στα παιδιά μας. Άρα είναι πολύ σημαντικό, να μεγαλώνουν τα παιδιά με σωστό τρόπο γιατί αυτό μπορεί να αλλάξει μέχρι και το γενετικό τους υλικό. Τόσο μεγάλη δύναμη έχει και η καθημερινή ανατροφή του ατόμου.

Η προσωπική μου άποψη πως οι άνθρωποι πρέπει να αποκτούν τη δική τους προσωπικότητα, τις δικές τους σκέψεις και πεποιθήσεις. Πολύ συχνά όμως παρατηρούμε τα παιδιά να αποκτούν χαρακτηριστικά από τους γονείς τους προσπαθώντας τόσο πολύ να τους ικανοποιήσουν που οι ζωές τους ταυτίζονται απόλυτα.
Μερίδα ατόμων θέλουν να κάνουν παιδιά για να δούν το όνομά τους και μέσα απ’ αυτό τους εαυτούς τους να διαιωνίζονται.

Παραθέτω ένα απόσπασμα από το βιβλίο μου: *EΣΥ ΘΑ ΣΕ ΕΠΕΛΕΓΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΙΟ ΣΟΥ;

“Είναι λάθος να κάνεις παιδιά από ανάγκη, να χρησιμοποιείς το παιδί σου για να ανακουφίσεις τη μοναξιά σου, να δίνεις σκοπό στη ζωή σου με την αναπαραγωγή ενός αντιγράφου του εαυτού σου. Είναι λάθος επίσης, να αναζητάς την αθανασία με το να σπέρνεις τον σπόρο σου στο μέλλον, νομίζοντας ότι περιέχει τη συνείδησή σου!” (Irvin D. Yalom, Όταν έκλαψε ο Νίτσε)

Πώς έχει συμβάλει η επιστήμη της Ψυχολογίας στην συμπεριφορική ερμηνεία και κατανόηση των οικογενειακών σχέσεων; 

Δεν είναι λίγα τα παιδιά όλων των ηλικιών, και ονομάζω παιδιά, και τους ενήλικες, που έρχονται με πολύ σοβαρή ψυχοπαθολογία εξαιτίας της οικογενειακής κατάστασης. Βλέπω παιδιά τα οποία έχουν κρίσεις πανικού από πολύ μικρή ηλικία και συνεχίζεται μέχρι πολύ μεγάλη ηλικία για κάποια πράγματα που βίωσαν μέσα στο σπίτι. Ακόμα δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί η ψυχολογία δεν είναι από τα βασικά μαθήματα μέσα σχολείο. Ένα μεγάλο κομμάτι της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας είναι η Ψυχο- εκπαίδευση. Ουσιαστικά εξηγούμε βασικά πράγματα για το πως επηρεάζεται το σώμα μας από τα συναισθήματά μας και από τις σκέψεις μας. Μόλις κατανοήσουμε τον εαυτό μας μπορούμε να δουλέψουμε και πιο αποτελεσματικά για να αντιμετωπίσουμε οποιοδήποτε πρόβλημα.

Η επιστήμη της ψυχιατρικής και ψυχολογίας ίσως είναι κλειδί για να αντιληφθούμε πως μπορούμε να πορευτούμε σ’ αυτή τη ζωή. Το θέμα δεν είναι να γίνουμε περισσότεροι και πιο δυστυχισμένοι, αλλά να μεγαλώσουμε παιδιά ισορροπημένα κι ευτυχισμένα. Αυτά τα παιδιά θα μεταδώσουν αυτή την ψυχοσύνθεση σε ολόκληρη κοινωνία που θα αποκτήσει πραγματικά ιδανικά.

Κατά πόσο η σχέση μεταξύ γονέα – παιδιού τέθηκε υπό δοκιμασία κατά την δύσκολη περίοδο που βιώσαμε εξαιτίας του covid-19; Πόσο σημαντική είναι η ατομική ευθύνη στις μέρες μας; 

Επειδή είναι αρκετά πρωτόγνωρο όλο αυτό, θα δούμε το τι έχει συμβεί τους επόμενους μήνες. Κάποιοι εκτίμησαν ήδη αφού έσπευσαν να βγάλουν πορίσματα και κάποιοι άλλοι αντιλήφθηκαν τις επιπτώσεις μέσα στο διάστημα του “εγκλεισμού”. Ίσως κάποιοι γονείς βρήκαν, επιτέλους, το χρόνο που τους έλειπε τόσο καιρό, να τον αφιερώσουν στην οικογένεια τους και κάποιοι άλλοι αντιλήφθηκαν ότι δεν αντέχουν μέσα σ’ αυτό το σπίτι.

Οι άνθρωποι που είναι καλά με τον εαυτό τους και με την οικογένεια τους, σίγουρα δεν αντιλήφθηκαν τον περιορισμό που δεχτήκαμε τόσο απρόσμενα. Ερμήνευσαν αυτή την κατάσταση ως μία ευκαιρία, ως ένα δώρο για μείνουν κοντά στους δικούς τους. Το δώρο αυτό, είναι σαν πολύτιμος χρόνος για τον εαυτό μας και για τους ανθρώπους που αγαπάμε.

Η ατομική ευθύνη δυστυχώς, είναι κάτι που κατατάσσεται στο θέμα των προτύπων. Παρατηρώ τον πατέρα μου να προσέχει τα μέλη της οικογένειας μας, παρατηρώ τους φίλους μου να προσέχουν και μαθαίνω και εγώ να προσέχω τους συνανθρώπους μου. Εάν κάνω παρέα με οποιονδήποτε που δεν αντιλαμβάνεται τη σημασία της προσωπικής ευθύνης τότε θα παρασυρθώ. Και γι’ αυτό ένα από τα πράγματα που πρεσβεύω είναι το ότι πρέπει να επιλέγουμε προσεκτικά με ποιους ανθρώπους περνάμε χρόνο.

Μην ξεχνάμε μπορεί να μην επιλέγουμε τους γονείς μας, αλλά μπορούμε να επιλέξουμε τους φίλους και τους συντρόφους που μας πλαισιώνουν στη καθημερινότητα μας.