Γ. Κουμουτσάκος: Εκατό ημέρες απέναντι στη μεταναστευτική-προσφυγική πρόκληση

Το πρώτο μήνυμα, βγαίνοντας από το αεροπλάνο της πτήσης επιστροφής από την επίσκεψη του πρωθυπουργού στο Βερολίνο, Πέμπτη 29 Αυγούστου, ήταν ότι 13 βάρκες είχαν φτάσει σε ακτή της Βορειοανατολικής Λέσβου. Μαζικά και οργανωμένα, 530 μετανάστες και πρόσφυγες είχαν καταλήξει στο νησί, δημιουργώντας ασφυκτική πίεση στις Αρχές και στην τοπική κοινωνία. Η τουρκική ακτοφυλακή δεν ανταποκρινόταν στα μηνύματα των ελληνικών Αρχών για την αποτροπή αυτού του κύματος. Τα όσα συνέβησαν εκείνη την ημέρα στο Ανατολικό Αιγαίο επιβεβαίωναν με δραματικό τρόπο την ενημέρωση που είχε κάνει νωρίτερα ο πρωθυπουργός Κυρ. Μητσοτάκης στην καγκελάριο Μέρκελ. Ηταν η στιγμή που η έξαρση των μεικτών μεταναστευτικών ροών έφτανε σε σημείο που θύμιζε την περίοδο της μεγάλης κρίσης.

Ενα μήνα πριν, η νέα κυβέρνηση της χώρας είχε παραλάβει μια αδιέξοδη, χαοτική κατάσταση: ένα κλειστό σύστημα μεταναστευτικών/προσφυγικών εισροών, χωρίς εκροές, με κλειστό τον βαλκανικό διάδρομο και σχεδόν μηδενικές επιστροφές. Με τους εταίρους να θεωρούν ότι «έχουν κάνει το καθήκον τους» προς την Ελλάδα και να απαιτούν άμεση τήρηση των προβλέψεων της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας. Χωρίς ενιαία στρατηγική αντιμετώπισης και επαρκείς δομές διαχείρισης. Ενα κατακερματισμένο υπουργείο και μια συνολική αντίληψη ιδεοληπτικής χαλαρότητας. Η εκτίναξη των ροών οδήγησε στη συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ αναδεικνύοντας τη σοβαρότητα και το πολυδιάστατο της πρόκλησης. Αποφασίστηκε δέσμη επτά μέτρων με στόχο την ενίσχυση του δύσκολου θαλασσίου συνόρου, την αποσυμφόρηση των νησιών, την επιτάχυνση των επιστροφών προς την Τουρκία, τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών και τη νομοθετική αλλαγή στις διαδικασίες ασύλου προκειμένου να επιταχυνθούν, κάτι που έγινε με το σχετικό νομοσχέδιο που ψηφίστηκε την Πέμπτη από τη Βουλή.

Εκ των πραγμάτων, στο ζήτημα εμπλέκεται σχεδόν το σύνολο του κρατικού μηχανισμού. Ανατέθηκαν επιμέρους αρμοδιότητες που αφορούσαν την ενεργοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τη συνεισφορά των Ενόπλων Δυνάμεων και, βέβαια, τη συστηματική διεθνοποίηση του ζητήματος.

Η στρατηγική διεθνοποίησης

Σκοπός της διεθνοποίησης είναι η οργανωμένη προώθηση στο ευρωπαϊκό και διεθνές πεδίο των ελληνικών προτεραιοτήτων, θέσεων και αιτημάτων. Πρόκειται για δράση που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη, που συμπληρώνει και ενισχύει την άοκνη προσπάθεια που καταβάλλεται στο εσωτερικό. Είναι πλέον γενική πεποίθηση ότι οι λόγοι και κυρίως οι πηγές έξαρσης του φαινομένου βρίσκονται εκτός Ελλάδας. Από τον περασμένο Ιούνιο έως τον Οκτώβριο η αύξηση των ροών υπερβαίνει το 200%. Σαράντα χιλιάδες άνθρωποι έφτασαν στη χώρα μας από τον Ιούλιο έως σήμερα. Μεταξύ τους, μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων. Μέσα από νέες μεταναστευτικές οδούς και γεωγραφική διασπορά στη Σαμοθράκη, στη Σύμη, ακόμα και στο Αγαθονήσι και στη Μεγίστη.

Η ασύμμετρη αυτή πίεση προς τη χώρα μας συμπίπτει με την εφαρμογή νέας, ιδιαίτερα αυστηρής πολιτικής της Τουρκίας έναντι των εκεί προσφύγων και μεταναστών, ειδικά όσον αφορά τους άνω των 500.000 ανθρώπους που έχουν κατακλύσει την Κωνσταντινούπολη. Συμπίπτει επίσης με την επιδίωξη στρατηγικών γεωπολιτικών στόχων της Αγκυρας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, ειδικά στη Συρία. Συμπίπτει, τέλος, με την ένταση στις ευρωτουρκικές σχέσεις και τη χαμηλή προβλεψιμότητα των γεωπολιτικών κινήσεων της γείτονος. Οι απειλές της Αγκυρας ότι θα «ανοίξει τη στρόφιγγα» προς την Ευρώπη έχουν αυξηθεί δραματικά τόσο σε ένταση όσο και σε συχνότητα. Η επανάληψή τους αυτο-δεσμεύει την τουρκική ηγεσία σε αυτήν την πολιτική. Κάτι που ουδείς επιτρέπεται να υποβαθμίσει. Ευρώπη και Ελλάδα οφείλουν να εργάζονται σε όλα τα σενάρια.

Ταυτόχρονα, είναι σαφές ότι η καλύτερη εφαρμογή της δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας του 2016, παρά τις σοβαρές αδυναμίες της, είναι βασικό εργαλείο και για τις δύο πλευρές. Γι’ αυτόν τον λόγο και η συνάντηση με τον Τούρκο υπουργό Εσωτερικών Σ. Σοϊλού και τους υφυπουργούς Εσωτερικών και Εξωτερικών της Τουρκίας την Πέμπτη 3 Οκτωβρίου, στην Αγκυρα, επικεντρώθηκε στη διαμόρφωση και ενίσχυση διαύλων άμεσης επικοινωνίας και την ουσιαστικότερη συνεργασία στην αντιμετώπιση αυτού του –σε τελική ανάλυση– κοινού προβλήματος. Eίμαστε αποφασισμένοι να συνεχίσουμε, με κάθε ευκαιρία, την επικοινωνία με την τουρκική πλευρά στο πλαίσιο της εφαρμογής της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας.

Επιβεβλημένη η αποτελεσματική εφαρμογή της δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας

Αποτελεί δέσμευση της Ελλάδας η εκπλήρωση των υποχρεώσεών της, με μια στιβαρή πολιτική επιστροφών. Απαιτούμε ταυτόχρονα αντίστοιχη αποφασιστικότητα από όλες τις πλευρές. Η Τουρκία οφείλει να εκριζώσει τα δίκτυα των διακινητών και να αποτρέψει νέους μεταναστευτικούς δρόμους. Η Ε.Ε. οφείλει, από την πλευρά της, να στηρίξει έμπρακτα τις άμεσα πληττόμενες χώρες. Στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής ο πρωθυπουργός έθεσε επιτακτικά το θέμα, ενισχύοντας τη βαρύτητα που οφείλει να έχει στην ημερήσια διάταξη της Ευρώπης. Είναι απαραίτητη η ενεργός συμμετοχή μας στη διαμόρφωση της νέας κοινής πολιτικής για το μεταναστευτικό, καθώς η νέα Επιτροπή ετοιμάζεται να αναλάβει τα καθήκοντά της. Είναι θετικό ότι η πρόεδρός της, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έθεσε το μεταναστευτικό ως υψηλή προτεραιότητα, καθώς και ότι στις αρμοδιότητες του αντιπροέδρου Μ. Σχοινά περιλαμβάνεται και το μεταναστευτικό.

Σε πρόσφατες συναντήσεις με τον κ. Σχοινά και την αρμόδια νέα επίτροπο Ιλβα Γιόχανσον, παρουσιάστηκαν εγκαίρως οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές και προτεραιότητες της Ελλάδας:

• Ταχεία ολοκλήρωση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου.

• Εφαρμογή αποτελεσματικής πολιτικής μετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο, στη βάση της δικαιότερης κατανομής των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών.

• Διαμόρφωση ισχυρού και αποτελεσματικού ευρωπαϊκού μηχανισμού επιστροφών και απελάσεων υπηκόων τρίτων χωρών στις χώρες προέλευσης.

• Αλληλεγγύη και στήριξη στην αντιμετώπιση του μείζονος σημασίας θέματος των ασυνόδευτων ανηλίκων.

• Συνέχιση της χρηματοδότησης.

• Εξασφάλιση αυξημένων κονδυλίων στον υπό διαπραγμάτευση προϋπολογισμό της Ε.Ε.

Ταυτόχρονα, για την προβολή και ενίσχυση των θέσεων της Ελλάδας:

• Προχωρήσαμε σε τριμερή πρωτοβουλία με την Κύπρο και τη Βουλγαρία για να φέρουμε στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος το μεταναστευτικό μέτωπο της Ανατολικής Μεσογείου. Κοινό κείμενο κατατέθηκε στο Συμβούλιο Υπουργών Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. Οι περιφερειακές συνεργασίες μας θα επεκταθούν και στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη πρώτης γραμμής στο μεσογειακό μεταναστευτικό μέτωπο, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Μάλτα.

• Ενισχύσαμε τις διμερείς μας συνεργασίες για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών της Ελλάδας ως χώρας προπυργίου στο κοινό ευρωπαϊκό σύνορο. Στο πλαίσιο αυτό, αντιλαμβανόμαστε και την πρόσφατη πρωτοβουλία Ζεεχόφερ για την αναθεώρηση της πολιτικής ασύλου. Πρόκειται για μια κατ’ αρχήν θετική πρωτοβουλία που αποσκοπεί στο να βγάλει από το αδιέξοδο τριών χρόνων τη διαπραγμάτευση για το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου. Ελπίζουμε ότι όταν η πρόταση αυτή παρουσιαστεί ολοκληρωμένη, θα ανταποκρίνεται στις αρχές της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας.

• Τέλος, στο μείζον ζήτημα των ασυνόδευτων ανηλίκων, βρίσκεται σε εξέλιξη ελληνική πρωτοβουλία για διεξαγωγή διεθνούς διάσκεψης δωρητών.

Μια μεγάλη πρόκληση που δοκιμάζει εθνικές δυνατότητες 

Το μεταναστευτικό/προσφυγικό θα αποτελέσει κυρίαρχο θέμα στη διεθνή ατζέντα του 21ου αιώνα. Η ένταση των περιφερειακών διενέξεων, κρίσεων και συγκρούσεων, οι σκληρές οικονομικές ανισότητες μεταξύ κρατών, η δημογραφική μεγέθυνση ορισμένων περιοχών του κόσμου σε συνδυασμό με τη συρρίκνωση άλλων, η μεγάλη ευκολία επικοινωνίας και μετακίνησης που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία αποτελούν βασικούς παράγοντες έξαρσης του φαινομένου σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι μια πρόκληση που υπερβαίνει εθνικές δυνατότητες. Δεν αντιμετωπίζεται από καμία χώρα μόνη της, ειδικά εάν αυτή, όπως η Ελλάδα, είναι χώρα-σύνορο σε «δύσκολη» γειτονιά. Οφείλουμε λοιπόν να διαμορφώσουμε αποτελεσματικές διεθνείς συνέργειες και συνεργασίες.

Αυτός είναι ο στόχος της διεθνούς μας προσπάθειας. Συμπληρώνει και ενισχύει τη σκληρή δουλειά που γίνεται ταυτόχρονα στο εσωτερικό «μέτωπο». Για να επιτύχουμε, υπάρχει μια θεμελιώδης προϋπόθεση. Να γίνει κοινή συνείδηση ότι το προσφυγικό/μεταναστευτικό συνιστά πρόκληση εθνικών διαστάσεων που μόνον παροδική δεν είναι. Δεν υπάρχει χώρος για μικροπολιτικές αντιπαραθέσεις, ιδεοληπτικές υπεραπλουστεύσεις και δηλητηριώδεις λαϊκισμούς. Επιβάλλεται σύνθεση προσπαθειών. Αυτό επιδιώκει η κυβέρνηση τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και σε επαφή με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες. Επιβάλλεται σκληρή εθνική προσπάθεια, εντός και εκτός συνόρων, που να συνδέει άρρηκτα τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα με την υποχρέωση κάθε δημοκρατικής πολιτείας να προασπίζει την ασφάλεια και τη συνοχή της.

* Ο κ. Γιώργος Κουμουτσάκος είναι αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη.