Δημογραφικό: Τα «καμπανάκια» χτυπούν ασταμάτητα

Το ενημερωτικό δελτίο του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ) για το δημογραφικό με τίτλο «Δημογραφική γήρανση, πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας και απασχολούμενοι στην Ελλάδα, στον ορίζοντα του 2050», εξετάζει τις προβλεπόμενες δημογραφικές αλλαγές στην Ελλάδα και τις επιπτώσεις τους, εστιάζοντας κυρίως στη γήρανση του πληθυσμού και τη μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας.

Σύμφωνα με τις πρόσφατες προβολές των Ηνωμένων Εθνών (2024) και της Eurostat (EUROPOP-2023) για την περίοδο 2025-2050, διαπιστώνεται μια σύγκλιση στην εκτίμηση ότι το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων στην Ελλάδα είναι μη αναστρέψιμο.

Δημογραφική γήρανση, πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας και απασχολούμενοι στην Ελλάδα, στον ορίζοντα του 2050

Υπό την υπόθεση μηδενικών μεταναστευτικών ροών, ο συνολικός πληθυσμός της χώρας αναμένεται να μειωθεί σημαντικά. Παράλληλα, η μόνη ηλικιακή ομάδα που προβλέπεται να αυξηθεί είναι αυτή των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω. Αντίθετα, τις επόμενες δεκαετίες θα σημειωθεί μείωση τόσο στους νέους (0-19 ετών) όσο και στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (20-64 ετών).

Γήρανση του πληθυσμού

Οι συγγραφείς του δελτίου εκφράζουν την ανησυχία τους για αυτές τις δημογραφικές εξελίξεις και τις πολλαπλές προκλήσεις που θέτει το δημογραφικό, με ιδιαίτερη έμφαση στη γήρανση του πληθυσμού. Αναλύοντας τις μεταβολές στο μέγεθος και τη σχετική βαρύτητα δύο κύριων ηλικιακών ομάδων: του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας (20-64 ετών) και των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω, προκύπτουν κρίσιμα συμπεράσματα.

Ο πληθυσμός των 20-64 ετών αποτελεί τον δυνητικό εργατικό δυναμικό της χώρας, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει τον αριθμό των απασχολούμενων. Αντίστοιχα, τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω θεωρούνται, υπό μια ευρεία έννοια, ως «εξαρτώμενοι» από τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας. Ωστόσο, το δελτίο επισημαίνει ότι αυτή η υπόθεση ισχύει μόνο εν μέρει, καθώς σήμερα και στο μέλλον δεν θα είναι όλοι οι άνω των 65 εκτός του εργασιακού πλαισίου ενώ είναι άγνωστο αν τα όρια ηλικίας αυξηθούν περαιτέρω με βάση το προσδόκιμο ζωής.

Συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού

Το δημογραφικό αυτό πλαίσιο αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας. Η μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας μπορεί να οδηγήσει σε συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και ενδεχομένως σε χαμηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Παράλληλα, η αύξηση του πληθυσμού των ατόμων άνω των 65 ετών θα αυξήσει τις πιέσεις στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης.

Το δελτίο αναφέρει ότι οι προκλήσεις που απορρέουν από τις δημογραφικές εξελίξεις επιτείνονται από τις διαχρονικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, όπως η αργή ενσωμάτωση καινοτόμων μεθόδων παραγωγής και νέων τεχνολογιών, οι περιορισμένες παραγωγικές επενδύσεις, οι χαμηλές επιδόσεις σε όρους διεθνούς ανταγωνιστικότητας και η χαμηλή παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας.

Διαρθρωτικές αλλαγές

Το ακολουθούμενο υπόδειγμα «φθηνής ανάπτυξης», σε συνδυασμό με το υψηλό δημόσιο χρέος και την υποτίμηση του ρόλου της βιομηχανίας και του πρωτογενούς τομέα, δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα και καθιστά επιτακτικές τις μείζονες διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία και τους θεσμούς.

Εάν αυτές οι αλλαγές δεν υλοποιηθούν, προβλέπεται να δημιουργηθούν σημαντικά προβλήματα στη χρηματοδότηση του κράτους πρόνοιας, της υγείας, της παιδείας και της εθνικής άμυνας, ακόμη και αν η αναλογία εργαζομένων προς άτομα ηλικίας 65+ παρέμενε στα σημερινά επίπεδα έως το 2050, κάτι που θεωρείται ανέφικτο βάσει των δημογραφικών προβλέψεων.

Συνολικά, το ενημερωτικό δελτίο του ΙΔΕΜ υπογραμμίζει την κρισιμότητα των δημογραφικών εξελίξεων στην Ελλάδα και την ανάγκη για άμεσες και ουσιαστικές διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτει η γήρανση του πληθυσμού και η μείωση του εργατικού δυναμικού, διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα του κράτους πρόνοιας και την ευημερία της χώρας στο μέλλον.