Ερντογά(ν)ησε ο σουλτάνος

Ναι,ερντο-γάνησε ο σουλτάνος!Σε τούρκικο σίριαλ ερωτικού περιεχομένου εξελίσσεται  η κουβέντα γύρω από το εάν τελικά η απόπειρα πραξικοπήματος  ήταν στημένη από τον Ερντογάν ή όχι, κι αυτό είναι κάτι που σίγουρα μας αποπροσανατολίζει από τα ουσιαστικά ζητήματα που προέκυψαν από τις τελευταίες εξελίξεις στην Τουρκία.

Δεν είναι δύσκολο κανείς να αντιληφθεί ότι όποιος κι αν σχεδίασε το πραξικόπημα, ο Ερντογάν είναι αυτός που  βγαίνει ενισχυμένος.Του δίνεται  η ευκαιρία να τελειώσει με όσους τα τελευταία χρόνια είχε προσπαθήσει μεθοδικά να εξοντώσει,αλλά οι εσωτερικές ισορροπίες ή οι «δημοκρατικές συνθήκες» δεν του επέτρεπαν να πράξει.Πλέον τα χέρια του είναι εντελώς ελεύθερα,αφού με το άλλοθι της προστασίας του «δημοκρατικού» πολιτεύματος, ο «ολοκληρωτισμός» του το προσεχές διάστημα αναμένεται ασύδοτος.

Αλλά για να έχουμε όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα,αξίζει να αναφερθούν και κάποιοι επιπρόσθετοι παράγοντες που ίσως διαδραμάτησαν σημαντικό ρόλο στα τελευταία γεγονότα.Καταρχάς,ο Ερντογάν έδειξε σαν βασικό σχεδιαστή της προσπάθειας ανατροπής του, τον άλλοτε σύμμαχο  και πρώην πνευματικό καθοδηγητή του, τον Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος σε αυτή την πολιτική περίοδο  στην Τουρκία μπορεί να θεωρηθεί και η εσωτερική ισλαμική αντιπολίτευση του ιδίου.

Μετά τα τελευταία γεγονότα  ο Ερντογάν όχι μόνο “νομιμοποιείται” και έχει μεγάλο κοινωνικό έρεισμα  να  εξουδετερώσει τους γκιουλενιστές,αλλά καταφέρνει να βάλει στο κάδρο  και τους Αμερικανούς.Αυτούς -για να θυμίσουμε-που κάποτε  έβλεπαν στο πρόσωπό του το υπόδειγμα του πολιτικού ισλάμ στον ευρύτερο αραβικό κόσμο.Μέσω του Γκιουλέν (ο οποίος ζει εδώ και χρόνια στην Πενσιλβανία των ΗΠΑ) η κυβέρνηση της Τουρκίας ξεκάθαρα θα ασκήσει πιέσεις στην αμερικανική ηγεσία,δημιουργώντας ένα νέο μέτωπο σύγκρουσης,κι αυτό λίγες βδομάδες μετά την ομαλοποίηση των σχέσεων της με τη Μόσχα.

Όμως,σε  πρώτη φάση  θα ήταν καλύτερα να προσπαθήσουμε να ακτινογραφήσουμε τις εξελίξεις στην Τουρκία με άλλους όρους και κριτήρια ανάλυσης.Είναι γεγονός ότι η Τουρκία δύσκολα μπορεί να χαρτογραφηθεί πολιτικά και για τον λόγο αυτό οι αναλύσεις που γίνονται αποκλειστικά βάσει τα “δυτικά” κριτήρια αποτυγχάνουν να αποκαλύψουν το βάθος των αντιφάσεων που επικρατούν τόσο στο πολιτικό  όσο και στο κοινωνικό επίπεδο της χώρας.

Σχεδόν από τη γέννηση του τουρκικού κράτους οι δυο βασικοί πόλοι σύγκρουσης στην κυρίαρχη πολιτική ζωή ήταν δύο:Από τη μια πλευρά  το πολιτικό ισλάμ που σήμερα εκφράζεται από τον Ερντογάν και από την άλλη ο μιλιταριστικός μηχανισμός της χώρας του οποίου οι αρχές χαρακτηρίζονται από αυτά που ορίζουν οι κεμαλικές αξίες.

Σκιαγραφήσαμε τις βασικές κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της χώρας,των οποίων οι μηχανισμοί δεν εξαντλούνται σε δυτικού τύπου κόμματα ή κοινοβουλευτικούς αντικατοπτρισμούς,αλλά οι ρίζες τους εξαπλώνονται  πάνω και κάτω από οποιαδήποτε κοινωνική δομή,αλλά και κρατική οντότητα.Φυσικά, οι προοδευτικές δυνάμεις στην Τουρκία  έχουν ξεχωριστή θέση στο  πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι,αν και ιστορικά δεν έχουν αποφύγει σε κάποιες περιπτώσεις να παρασυρθούν από κάποιο ρεύμα.Αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση.

Απλά να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση εδώ,λέγοντας ότι  τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια πολιτική όσμωση στην Τουρκία με βασικό παρονομαστή τον Ερντογάν.Αυτό το ανακάτεμα της τράπουλας κινείται είτε προς την κατεύθυνση της υποστήριξης είτε προς την κατεύθυνση της ρήξης.Θα μπορούσαμε να  προσδιορίσουμε αυτή την κίνηση  σε ένα αντιθετικό σχήμα τύπου: Φιλο-Ερντογάν και Άντι-Ερντογάν.Κλείνει η παρένθεση.

Συνεχίζοντας να εστιάζουμε στους βασικούς πολιτικούς  πυλώνες της Τουρκίας,δηλαδή το πολιτικό ισλάμ και τον κεμαλισμό ή τον μετακεμαλισμό θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν καθοριστικές διαφορές στον τρόπο λειτουργίας του κράτους και ακόμα πιο σημαντικές στην κατεύθυνση που θέτουν για αυτό.Ωστόσο,εάν κανείς επιχειρήσει να δώσει δυτικού τύπου ορισμούς για τους εκφραστές αυτών των δύο ρευμάτων,θα αποτύχει παταγωδώς.

Διότι,τι είναι κεντροδεξιά στην Τουρκία;Τι είναι κεντροαριστερά;Ποιος είναι κεμαλιστής και τι σχέση έχουν οι Ένοπλες Δυνάμεις;

Οι στρατιωτικοί είναι εναντίον του θρησκευτικού κράτους και των ισλαμιστών με ότι αυτό συμπεριλαμβάνει στη δημόσια ζωή.Αυτό τους καθιστά προοδευτικούς;

Ή το ανάποδο:Οι εκφραστές του πολιτικού ισλάμ είναι εναντίον της ανάμειξης των στρατιωτικών στην πολιτική,έχοντας σαφή αντιμιλιταριστική διάθεση.Αυτό σε τι τους προσδιορίζει;

Κι αυτά είναι ένα απλό δείγμα των αντιθέσεων στη γείτονα χώρα.Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι,ότι στα παραπάνω δίπολα έχουν υπάρξει και  πολλές ακόμα προσμίξεις,συγκερασμοί και μετατοπίσεις που πιθανώς να κάνουν σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα πιο δύσκολο τον εντοπισμό  του υποστηρικτή της μιας ή της άλλης πλευράς.

Σε περίπτωση που τα παραπάνω κεντρικά δίπολα εξέταζαν τις διαφορές τους στο πεδίο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης και όχι στο πεδίο της πολιτικής φιλολογίας ,όπως γίνεται μέχρι τώρα, θα αποκαλυπτόταν ότι ο εθνικισμός είναι αυτός που τροφοδοτεί ιδεολογικά και τους δύο πόλους.Και στις δύο περιπτώσεις κουβαλάνε στα σωθικά τους έναν ακραίο εθνικισμό,όπου στην περίπτωση μάλιστα του πολιτικού ισλάμ κουμπώνει με τη θρησκεία και δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα.

Τι κι αν υπάρχει κοινωνική ή οικονομική  διακριτότητα  μεταξύ των εκφραστών του πολιτικού  ισλάμ και του  φιλο-κεμαλισμού;Ο εθνικισμός στην Τουρκία αποτελεί προσόν όποια κι αν είναι η πολιτική σου θέση ανάμεσα στις κυρίαρχες πολιτικές εκφράσεις,αφού η μάχη επέρχεται  μόνο όταν προκύπτει το ζήτημα της κατάληψης της εξουσίας.

Δεν θα αναφερθούμε στο κουρδικό-το οποίο ούτως ή άλλως είναι σύνθετο ζήτημα-,ούτε στις διώξεις δημοσιογράφων και στις τυραννικού τύπου εκκαθαρίσεις αγωνιζόμενων ανθρώπων όλο τον προηγούμενο καιρό,γιατί όλα αυτά λόγω του πυρήνα που συγκροτεί  τον κυρίαρχο πολιτικό λόγο και την κρατική δομή στην Τουρκία θα υλοποιούνταν από τον οποιονδήποτε βρισκόταν στην εξουσία σε παρόμοιες συνθήκες.

Τα παραπάνω θα πρέπει να μας κάνουν πολύ προσεκτικούς και εγκρατείς απέναντι σε σπασμωδικές τοποθετήσεις απέναντι σε γεγονότα όπως αυτό του αποτυχημένου πραξικοπήματος.Το να πάρεις θέση απέναντι  μεταξύ δύο αντιμαχόμενων πόλων εξουσίας με καθαρά πολιτικο-ιδεολογικούς όρους,εγκυμονεί πολλούς κινδύνους στην περίπτωση της Τουρκίας.Είναι πολώσεις που κινούνται μόνο στη σφαίρα επιρροής ή επιβολής στον κρατικό μηχανισμό.

Μη ξεχνάμε ότι η απόπειρα πραξικοπήματος ήρθε λίγο πριν ο Ταγίπ Ερντογάν προχωρήσει σε προγραμματισμένες εκκαθαρίσεις(κρίσεις τις ονόμαζε)  στην ηγεσία του στρατού,μια κίνηση ουσιαστικά που είχε σαν στόχο να απαλλάξει τη στρατιωτική ηγεσία είτε από τους συμμάχους του Γκιουλέν, είτε από καθαρά κεμαλικούς θύλακες.Κι όλα αυτά πάλι για λόγους που έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την εξουσία και την διακυβέρνηση της χώρας και σίγουρα όχι για ιδεολογικούς.

Διότι ενώ μπορεί πριν λίγα χρόνια μερίδα του στρατιωτικού κατεστημένου  να είχε γράψει  το σενάριο(σχέδιο “βαριοπούλα¨)που  ήθελε την εμπλοκή της Ελλάδας σε ένα θερμό επεισόδιο  με σκοπό την αποσταθεροποίηση του Ερντογάν και την επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων,ωστόσο την ίδια στιγμή οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές(στρατός-κυβέρνηση) φαίνεται ότι τα είχαν και τα έχουν βρει πολύ καλά όσον αφορά το κουρδικό ζήτημα και τον τρόπο αντιμετώπισής του.

Επίσης,αν κανείς εξετάσει τη στάση του στρατού στα τελευταία γεγονότα,θα αντιληφθεί ότι η οποιαδήποτε πολιτική διαφορά παραγκωνίστηκε και η πλειοψηφία των Ενόπλων Δυνάμεων τάχθηκε υπέρ του Ταγίπ Ερντογάν-όσο κι αν αυτό μπορεί να αποτελεί μια πρόσκαιρη τακτική ή το τελικό αποτέλεσμα της αποτυχημένης προσπάθειας του πραξικοπήματος από μια ομολογουμένως  μικρή μερίδα του στρατού.

Εάν προσθέσει κανείς και το γεγονός ότι και άλλοι εθνικιστικοί κύκλοι(βλ.MHP -Γκρίζοι Λύκοι) πήραν ενεργά ξεκάθαρα το μέρος του Εντογάν,αυτομάτως αποκαλύπτεται η παντελώς ανεδαφική προσέγγιση η οποία θέλει το ΑΚP βασικό εκφραστή των δημοκρατικών αξιών στην Τουρκία(λόγω εκλογής του από τον λαό).

Παράλληλα,να έχουμε στο νου μας ότι μιλάμε για ένα κράτος το οποίο φέρονται οι μυστικές του υπηρεσίες(ΜΙΤ) να προμήθευαν το ισλαμικό κράτος με όπλα και όχι μόνο.Ωσαύτως δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί τυχαία και η πολιορκία της συροκουρδικής πόλης Κομπάνι από τους τζιχαντιστές…

Τώρα,γυρίζοντας στην παρούσα φάση της πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία,όλα τα παραπάνω  δείχνουν ότι ο Ερντογάν θα ενισχυθεί ακόμα περισσότερο,καθώς πέραν των κινήσεων κάθαρσης, η δημοτικότητά του,η οποία  βασίζεται πάνω στη πλειοψηφικά(εκλογικά)-βαθιά ισλαμοποιημένη Τουρκία,μοιάζει να πολλαπλασιάζεται.Την ίδια στιγμή παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία για τον εθνικιστικό μηχανισμό της Τουρκίας να ισχυροποιηθεί όσο ποτέ άλλοτε  αφού  οι εναπομείναντες αντίπαλοι  του Ερντογάν, μετά το παρ’ολίγον πραξικόπημα,πιθανώς να δουν τη συμμαχία μαζί του ως μονόδρομο.Αυτό ίσως το διαπιστώσαμε την Παρασκευή,αφού  αυτό που παίχτηκε ενδεχομένως να ήταν και το κύκνειο άσμα των αντιφρονούντων μπροστά στην προγραμματισμένη επέλαση του σουλτάνου.

Ωστόσο, από την άλλη πλευρά σίγουρα τα πράγματα δεν θα είναι τόσο εύκολα για τον Ερντογάν.Μοναδικός τρόπος για να απαλλαγεί από τους εχθρούς του θα είναι η αναβάθμιση των ήδη σκληρών και περιοριστικών μέτρων.Ο κίνδυνος να μετατραπεί σε ένα απροκάλυπτα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι ορατός.Αυτό όμως θα σημάνει και μια σειρά από επιπτώσεις,οι οποίες θα ενταθούν και θα προέρχονται τόσο  από την ίδια την τουρκική κοινωνία όσο και από τη διεθνή κοινότητα.Διότι μπορεί η κεντρική διπολική εξουσία της Τουρκίας να συμμαχήσει,αλλά οι κοινωνικές-έστω και μειοψηφικές σε αυτή τη φάση-δυνάμεις,μαζί με τις εξωτερικές πιέσεις μπορεί να δημιουργήσουν ένα ασφυκτικό και ρευστό περιβάλλον στον Ερντογάν.Άλλωστε όλες οι συμμαχίες σε περιόδους ρευστότητας είναι επισφαλείς.

Η Δύση σε αυτή τη φάση είναι μάλλον δύσκολο να κινηθεί εναντίον του άμεσα,αν και οι παγίδες στο εγγύς μέλλον ενδεχομένως να είναι αρκετές για το καθεστώς του σουλτάνου.Δυστυχώς, το προσφυγικό ζήτημα πιθανώς να ξαναμπεί σαν μοχλός πίεσης από την μία ή την άλλη πλευρά, επηρεάζοντας έτσι και την Ελλάδα,αλλά κυρίως  τους ανθρώπους που αναζητούν μια καλύτερη ζωή.

Για να επιστρέψουμε όμως από εκεί που ξεκινήσαμε, δηλαδή για το εάν ο Εντογάν ήταν ο εγκέφαλος της απόπειρας ανατροπής του-μιας και όλοι πασχίζουν να δώσουν μια απάντηση σε αυτό,λες και αυτό είναι το κυρίως θέμα-αξίζει να αναφέρουμε κάποια στοιχεία.

Οι υποστηρικτές του “στημένου” πραξικοπήματος αναφέρουν ότι ποτέ στα χρονικά τέτοιων εγχειρημάτων δεν ενήργησε ο στρατός σε ώρες αιχμής(Παρασκευή 10 το βράδυ που ο κόσμος διασκεδάζει).Σε μεγάλο βαθμό αυτό ισχύει,ωστόσο σύμφωνα με ανταποκρίσεις από την γείτονα χώρα,ο λόγος που εκτυλίχθηκε έτσι το σχέδιο οφείλεται σε “διαρροή” η οποία τους ανάγκασε να επισπεύσουν τη δράση τους.

Την ίδια στιγμή,δεν είναι λίγοι αυτοί που εντός και εκτός Τουρκίας αναφέρουν ότι παρόλο που απέτυχε το πραξικόπημα,δεν παύει να ήταν ένα καλά οργανωμένο σχέδιο το οποίο κρίθηκε στις διαρροές,τη βιασύνη,τη μικρή συμμετοχή και τις λεπτομέρειες.Μάλιστα,με ανακοίνωσή του o τουρκικός στρατός τέσσερις μέρες μετά, ανέφερε ότι η  ΜΙΤ τον είχε ενημερώσει για την απόπειρα πραξικοπήματος έξι ώρες πριν εκδηλωθεί.

Θυμίζουμε ότι ήταν τέλη Μαρτίου όταν ο τουρκικός στρατός διέψευδε κατηγορηματικά ότι έχει οποιαδήποτε πρόθεση να κάνει πραξικόπημα για να εκδιώξει από την εξουσία τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.Τότε η μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Hurriyet,ισχυριζόταν ότι  η ανακοίνωση του στρατού αναφερόταν σε πληροφορίες για προετοιμασία πραξικοπήματος  από στρατιωτικούς οι οποίοι πρόσκεινται στον ιερωμένο Φετουλάχ Γκιουλέν.

“Ξεκάρφωμα”, μπορεί να πει κάποιος.Ίσως!Το σίγουρο είναι ότι σκοτώθηκαν κάποιοι εκατοντάδες το βράδυ της Παρασκευής,ενώ στο ξενοδοχείο που διέμενε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έγινε πραγματική μάχη.

Ότι κατείχε πληροφορίες είναι προφανές,το ότι το οργάνωσε ο ίδιος όμως, όχι.Να γνώριζε για την επίθεση και να την άφησε να εξελιχθεί;Πιθανό.

Το θέμα είναι ότι  οι θεωρίες συνωμοσίας αναδεικνύουν τον σουλτάνο σε ακόμα πιο ισχυρό σουλτάνο,διότι του προσδίδουν επιπλέον δύναμη,τουλάχιστον σε επικοινωνιακό επίπεδο,καθώς τον παρουσιάζουν ικανό να οργανώσει ακόμα και τέτοιας κλίμακας ενέργειες που έχουν αντίκτυπο όχι μόνο το εσωτερικό της Τουρκίας αλλά και διεθνώς.

Επικίνδυνα μονοπάτια!Εάν κάποιος θέλει να αποδομήσει τον Ερντογάν έχει δώσει -και δίνει- ο ίδιος  επιχειρήματα σε όλα τα επίπεδα.Το αυταρχικό καθεστώς το οποίο έχει στήσει μιλάει από μόνο του.Το να επικεντρώνεται μανιωδώς η ανάλυση στο αν το έστησε αυτός ή όχι το πραξικόπημα…εάν δεν είναι πονηρό,είναι τουλάχιστον ανόητο…

Μ.Κ