16 Μαίου 1944: Η εξέγερση των Ρομά της Πολωνίας

Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες μαρτυρίες βγαίνουν στο φως, αποκαλύπτοντας τη φρίκη μιας μέχρι πρότινος άγνωστης πτυχής του ολοκαυτώματος των Ναζί, το μαζικό αφανισμό των Ρομά. Λίγο μετά την έναρξη του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, το ναζιστικό καθεστώς άρχισε να φανερώνει τις ρατσιστικές διαθέσεις του απέναντι στους Ρομά και τους Σίντι. Αρχικά, υποχρεώθηκαν να  εγκατασταθούν σε εβραϊκά γκέτο, ενώ σύντομα το σχέδιο της «τελικής λύσης» ξεκίνησε και γι’ αυτούς, όπως και για τους Εβραίους.

Γράφει ο *Γιώργος Σταμάτης

Ο πρώτος βίαιος εκτοπισμός έγινε στις 16 Μαΐου 1940 από το Ράβενσμπουργκ σε στρατόπεδα στην κατεχόμενη Πολωνία. Δύο χρόνια αργότερα, διατάχθηκε η απέλαση όλων των υπολοίπων Σίντι και Ρομά. Οι τσιγγάνοι είχαν τη δική τους ξεχωριστή θέση στο πιο απάνθρωπο κολαστήριο του θανάτου. Οι οικογένειες των Ρομά είχαν μεταφερθεί στο στρατόπεδο «Zigeunerlager», που αποτελούσε τμήμα του πιο φρικτού στρατοπέδου εξόντωσης, του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Τη 15η Μαΐου  του 1944, οι 6000 Ρομά κρατούμενοι μαθαίνουν αυτό που υποψιάζονταν από καιρό, αλλά δεν ήθελαν να πιστέψουν. Οι Ναζί σχεδίαζαν τη μαζική τους εκτέλεση. Και τότε, μην έχοντας πλέον τίποτα να χάσουν, αποφάσισαν να επιχειρήσουν μια απεγνωσμένη πράξη αντίστασης, με όσα μέσα διέθεταν, ξύλα, πέτρες, απλά εργαλεία, αλλά κυρίως το σθένος της ψυχής τους και την επιθυμία τους να προστατέψουν τη ζωή των παιδιών τους και τη δική τους.

Την επόμενη ημέρα, περισσότεροι από 600 Ρομά δεν εμφανίστηκαν στη συνηθισμένη πρωινή καταμέτρηση, αλλά παρέμειναν στο στρατώνα. Κατάφεραν να διαρρήξουν μια αποθήκη υλικών και οπλίστηκαν με σφυριά, αξίνες και φτυάρια. Επιπλέον, αφαιρώντας τα ξύλινα τμήματα από τις κουκέτες τους, κατασκεύασαν αυτοσχέδια όπλα. Ως αποτέλεσμα της ηρωικής αυτής πράξης αυτοθυσίας, κατάφεραν να αποτρέψουν τις δολοφονίες στους θαλάμους εκείνη τη μέρα.  Οι αξιωματικοί των SS θορυβήθηκαν από την εξέγερση των Ρομά και υπό το φόβο μιας μαζικότερης εξέγερσης, μετέφεραν 3000 τσιγγάνους σε άλλα στρατόπεδα.

Δεν πέρασαν ούτε τρεις μήνες, όταν το βράδυ της 2^ης Αυγούστου του 1944, γράφτηκε μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες του ολοκαυτώματος. Οι ναζί εξόντωσαν στους θαλάμους αερίων, περίπου 3000 Ρομά, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, λόγω της τσιγγάνικης καταγωγής τους.

Η Eva Fahidi-Pusztai, μας συγκλονίζει με τη μαρτυρία της: «Ο κόσμος γνώριζε ότι οδηγείται στο θάλαμο αερίων. Πάλευαν με πέτρες, ξύλα και ο, τι έπιαναν στα χέρια τους. Κάποιοι φώναζαν, άλλοι έβριζαν, άλλοι προσεύχονταν».

Η γενναία αντίσταση των Ρομά στις 16 Μαίου του 1944, μπορεί να μην απέτρεψε τη μαζική δολοφονία τους. Πρέπει όμως να μείνει χαραγμένη στη συλλογική μας μνήμη, ως ένας αγώνας για τη ζωή και την ανθρωπότητα.

Η επιζώσα του ολοκαυτώματος Η Mihai-Alexandru Ilioaia  εξομολογείται τη μαρτυρία της: “Η 16η Μαΐου είναι η υπενθύμιση ότι δεν υπάρχει καταστροφική δύναμη στην οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιταχθεί. Σε μια Ευρώπη της δεκαετίας του 1940, βυθισμένης στον τρόμο της ναζιστικής κυριαρχίας, η αντίσταση δε μπορούσε να αποτελεί ούτε καν μια σκέψη. Στις προσπάθειες εξουδετέρωσης εκατομμυρίων ανθρώπων Τη νύχτα της 16ης Μαΐου 1944 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου, σύσσωμος ο πληθυσμός των Ρομά του στρατοπέδου εξεγέρθηκε εναντίον τους, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να υπερασπιστούν τον εαυτό τους από τον βέβαιο θάνατο.  Οι μαρτυρίες των επιζώντων από το γειτονικό στρατόπεδο αποκαλύπτουν μια άγνωστη εν πολλοίς ιστορία, μια ιστορία των Pharrajimos και των άλλων θυμάτων που πολέμησαν, μέχρι την τελευταία στιγμή, για το δίκιο τους. στη ζωή και την ανθρωπότητα».

Η ιστορική αυτή ημέρα της εξέγερσης κατά των ναζιστικών   θηριωδιών, αποτελεί μια πτυχή της σύγχρονης Ιστορίας που πρέπει να θυμόμαστε. Καθώς οι επιζώντες του ολοκαυτώματος φεύγουν σιγά – σιγά από τη ζωή, πρέπει να αναδειχθούν αυτά τα γεγονότα ώστε να συνδέσουν την ανθρωπότητα με το παρελθόν της. Η διατήρηση της ιστορικής αυτής μνήμης συμβάλλει στη διασφάλιση της συμφιλίωσης, της αρμονικής συμβίωσης και στην αποφυγή επανάληψης ρατσιστικών εγκλημάτων μίσους. Μόνο η υπενθύμιση των κατάφωρων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο φωτεινό μέλλον απαλλαγμένο από τα ίδια λάθη, καθώς και να συμβάλλει στην άρση των αρνητικών στερεοτύπων για τους Ρομά. Η αποδοχή της διαφορετικότητας και η συμπερίληψη είναι οι βασικές αρχές για την οικοδόμηση ειρηνικών, δίκαιων και βιώσιμων κοινωνιών.

*Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας