Δ. Τζιόβας: Η κρίση προώθησε τη συλλογικότητα

Ένας τόμος μελετών για τις πολιτιστικές επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό στην Αγγλία με τίτλο ”Greece in Crisis – The Cultural Politics of Austerity” (εκδόσεις IB Tauris). Επιμελητής του τόμου είναι ο Δημήτρης Τζιόβας, καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, που έχει γράψει την εισαγωγή και το πρώτο κεφάλαιο. Οι συνεργάτες είναι στην πλειονότητά τους μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και προέρχονται τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό. Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τη συλλογική αυτή εργασία, ο Δ. Τζιόβας παρατηρεί ότι η έρευνα πηγαίνει πέρα από τη λογοτεχνία, αγκαλιάζοντας ποικίλες μορφές έκφρασης και φτάνοντας μέχρι την πολιτιστική οικονομία. «Η κρίση μάς έχει κάνει να ξανασκεφτούμε, ολόκληρη τη μεταπολιτευτική περίοδο», παρατηρεί ο συνομιλητής μας, προσθέτοντας πως «η αναγωγή στο παρελθόν μπορεί να έχει θεραπευτικό χαρακτήρα». Η κρίση έχει επίσης κάνει τους καλλιτέχνες πιο ευρηματικούς ως προς την αντιμετώπιση της λιτότητας. Κατά τα άλλα, ενώ παλαιότερα την εικόνα της χώρας τη διαμόρφωναν σχεδόν αποκλειστικά οι ξένοι με τα γραπτά τους, τώρα όλο και περισσότεροι Έλληνες δημοσιεύουν στα αγγλικά από μελέτες και άρθρα σε εφημερίδες μέχρι λογοτεχνικά κείμενα και προσωπικές μαρτυρίες.

ΕΡ: Κρίση όχι μόνο στη λογοτεχνία, αλλά και στις τέχνες, και ευρύτερα στην κουλτούρα. Θα μας εξηγήσετε τη συλλογιστική του τόμου;

ΑΠ: Ο τόμος βασίστηκε σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα ”The cultural politics of the Greek crisis”, που χρηματοδοτήθηκε από το Ερευνητικό Συμβούλιο Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών (Arts and Humanities Research Council) της Βρετανίας και είχε σκοπό να διερευνήσει τον αντίκτυπο της κρίσης στα ελληνικά πολιτισμικά δρώμενα. Σε ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν είναι δυνατό να εστιάσει κανείς μόνο στη λογοτεχνία και να μην την εντάξει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, δεδομένου ότι η κρίση στη λογοτεχνία δεν αφορά μόνο το ζήτημα της αναπαράστασης αλλά και τους νέους τρόπους έκφρασης μέσω του διαδικτύου, των μαθημάτων δημιουργικής γραφής, των ομάδων ανάγνωσης κλπ. Η κρίση δεν αποτυπώνεται μόνο θεματικά αλλά και μέσα από την πολιτισμική οικονομία και ως εκ τούτου αξίζει να δούμε αφενός συγκριτικά τις επιπτώσεις της κρίσης σε διάφορους χώρους και αφετέρου το κατά πόσο η κρίση ευνόησε ορισμένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης.

ΕΡ: Πιστεύετε ότι η κρίση σήμανε το τέλος της μεταπολιτευτικής περιόδου, κι αν ναι, πώς ακριβώς θα περιγράφατε τα χαρακτηριστικά της καινούργιας εποχής;

ΑΠ: Αν και το τέλος της μεταπολιτευτικής περιόδου έχει αναγγελθεί και παλαιότερα, νομίζω ότι η κρίση έχει ενεργοποιήσει την επανεξέταση όλης της περιόδου, τον αναστοχασμό πάνω στα επιτεύγματα και τις αποτυχίες της. Και τέτοιες αναδρομές σηματοδοτούν συνήθως το τέλος μιας εποχής και τη μετάβαση σε κάτι άλλο που θα αργήσει όμως να κρυσταλλωθεί όσο διαρκεί η κρίση.

ΕΡ: Στα κείμενα που έχουν να κάνουν με τη δική σας συμμετοχή στον τόμο, σημειώνετε ότι οι Έλληνες συγγραφείς στράφηκαν στη διερεύνηση του παρελθόντος προκειμένου να κατανοήσουν την κρίση. Πώς ακριβώς γίνεται και τι ακριβώς σημαίνει αυτή η ιστορικοποίηση;

ΑΠ: Η στροφή ορισμένων συγγραφέων στο παρελθόν εντάσσεται σε μια γενικότερη προσπάθεια ιστορικής πλαισίωσης της κρίσης, σύγκρισής της με άλλα εθνικά τραύματα ή παλαιότερες χρεοκοπίες σε μια προσπάθεια αυτογνωσίας και αυτοκριτικής συνάμα. Η αναγωγή στο παρελθόν μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά αλλά και ως διαφυγή. Ενδεχομένως κατανοείς καλύτερα ένα τραύμα όταν το συγκρίνεις με άλλα παλαιότερα, ωστόσο η πρόκληση για τους λογοτέχνες είναι αν θα πάρουν θέση στην ερμηνεία της κρίσης ως συγχρονικού (κρίση του καπιταλισμού και της ευρωζώνης) ή διαχρονικού φαινομένου και ελληνικής ανεπάρκειας.

ΕΡ: Υπάρχουν θετικές επιπτώσεις της κρίσης για τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται ο τόμος, κι αν ναι, σε τι ακριβώς συνίστανται;

ΑΠ: Νομίζω ότι η κρίση έκανε τους καλλιτέχνες πιο ευρηματικούς ως προς την αντιμετώπιση της λιτότητας, προώθησε την εικόνα, την παράσταση και τη συλλογικότητα. Στον τόμο συμμετέχει μια νέα Γερμανίδα μελετήτρια, η Julia Tulke, που χωρίς να έχει κάποια σχέση με την Ελλάδα ή να ξέρει ελληνικά την τράβηξε στην Αθήνα της κρίσης η street art, έχοντας επισκεφθεί για τον ίδιο σκοπό την Κωνσταντινούπολη και το Κάιρο. Μετά τη δικτατορία για πρώτη φορά τόσα ξένα βλέμματα στράφηκαν στην Ελλάδα. Το μαρτυρεί άλλωστε και η διοργάνωση της Documenta 14 στην Αθήνα.

ΕΡ: Πιστεύετε ότι το κατεπείγον της κρίσης λειτούργησε, σε κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις, εις βάρος της ποιότητας της λογοτεχνίας ή των άλλων τεχνών;

ΑΠ: Θα ήθελα να δω μυθιστορήματα για την κρίση σαν αυτά που γράφτηκαν για τον θατσερισμό στην Αγγλία (π.χ. Τζόναθαν Κόου, «Τι ωραίο πλιάτσικο!», Άλαν Χόλινγκχερστ, «Η γραμμή της ομορφιάς») αλλά τέτοια κείμενα προϋποθέτουν και ανάλογη παράδοση πολιτικής λογοτεχνίας που αποτυπώνει το zeitgeist (το πνεύμα της εποχής) μιας περιόδου. Καμιά φορά όμως και μη πετυχημένα κείμενα λειτουργούν ως οδοδείκτες μιας εποχής. Μπορεί για παράδειγμα «Η φωτιά» του Δημήτρη Χατζή να είναι στρατευμένη λογοτεχνία, εξακολουθούμε όμως να τη διαβάζουμε ως τεκμήριο της αντίστασης και της δεκαετίας του 1940.

ΕΡ: Ποιο είναι το καθεστώς σήμερα; Στην ελληνική πεζογραφία τα τελευταία δύο χρόνια η κρίση δεν είναι πλέον στην πρώτη γραμμή. Πιστεύετε ότι υπάρχει μια τάση υποχώρησης ή πρόκειται απλώς για μιαν ανάπαυλα;

ΑΠ: Σκέφτομαι πόσο καιρό πήρε για να δουν το φως της δημοσιότητας τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα για τη Μικρασιατική Καταστροφή ή τον εμφύλιο πόλεμο (π.χ. «Το κιβώτιο» του Αλεξάνδρου), οπότε δεν αποκλείω το εμβληματικό λογοτεχνικό κείμενο της κρίσης να προκύψει μετά από κάποια χρόνια. Το ζήτημα για τη λογοτεχνία, που φιλοδοξεί να αποδώσει ένα σημαντικό γεγονός, έγκειται στο αν η πιο πετυχημένη απόδοσή του προέρχεται από όσους το έχουν βιώσει ή από εκείνους που θα το δουν από κάποια απόσταση.

ΕΡ: Ο τόμος είναι γραμμένος στα αγγλικά, άρα απευθύνεται σε διεθνές κοινό. Θεωρείτε ότι υπάρχει μια διεθνής εικόνα για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό και πώς θα συμβάλει ο τόμος στη διεύρυνση αυτής της εικόνας;

ΑΠ: Η κρίση αναμφίβολα προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον καθώς η Ελλάδα για μεγάλο διάστημα κυριαρχούσε στα διεθνή μέσα. Πολλοί ξένοι ήθελαν να μάθουν για το τι συμβαίνει στη χώρα. Το ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά έχουμε τόσα βιβλία και άρθρα στα αγγλικά γραμμένα από Έλληνες, οπότε και οι ίδιοι οι Έλληνες συμμετέχουν στη διαμόρφωση της διεθνούς εικόνας της χώρας. Ενώ παλαιότερα την εικόνα της χώρας τη διαμόρφωναν σχεδόν αποκλειστικά οι ξένοι με τα γραπτά τους, τώρα όλο και περισσότεροι Έλληνες δημοσιεύουν στα αγγλικά, από μελέτες και άρθρα σε εφημερίδες μέχρι λογοτεχνικά κείμενα και προσωπικές μαρτυρίες. Οπότε η διεθνής εικόνα της χώρας είναι πια πολυσχιδής και πολυπρισματική και επαφίεται στον καθένα να τη διαμορφώσει ανάλογα με τα αναγνώσματά του.

Ακολουθήστε το The Indicator στο Google news

Σχετικά Νέα