Η μεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου

45654633Οταν στις 5 Μάρτη του 1936 ο βασιλιάς Γεώργιος έκανε τον Ι. Μεταξά υπουργό Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Δεμερτζή, πολλοί ήταν αυτοί που νόμισαν- κι ακόμη περισσότεροι αυτοί που διέδωσαν- πως ο μονάρχης παρενέβαινε δυναμικά για να αποφύγει μια δικτατορία. Φαινομενικά έτσι είχαν τα πράγματα, αφού το πρωί της ίδιας ημέρας- και φυσικά πριν υπουργοποιηθεί ο Μεταξάς- πραγματοποιήθηκε στο υπουργείο Στρατιωτικών σύσκεψη της ανώτατης ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας με θέμα την κήρυξη δικτατορίας. Μάλιστα μετά τη σύσκεψη ο, μέχρι εκείνη τη στιγμή, υπουργός Στρατιωτικών, Αλ. Παπάγος, πήγε στα ανάκτορα και ζήτησε από το βασιλιά να παύσει την κυβέρνηση Δεμερτζή και να ορίσει νέα, εξωκοινοβουλευτική, της εμπιστοσύνης των ανακτόρων και των Ενόπλων Δυνάμεων.
Ακόμη κι αυτός ο Ε. Βενιζέλος φαίνεται να παρασύρθηκε από εκείνες τις εξελίξεις και σε επιστολή που έστειλε από το Παρίσι στο φίλο του Λουκά Ρούφο, στις 9/3/1936, σχολίαζε ως εξής την υπουργοποίηση του Μεταξά: «Δεν είναι ανάγκη να σου είπω πόσον ζωηρά είναι η χαρά μου, διότι ο Βασιλεύς απεφάσισε να πατάξη επί τέλους τας διηνεκείς επεμβάσεις των στρατιωτικών παραγόντων, απομακρύνας από την κυβέρνησιν, μετά την τελευταίαν αυθάδειάν των, τον Παπάγον και Πλατήν, και αναθέσας το υπουργείον των Στρατιωτικών εις τον Μεταξάν. Με την ενέργειάν του αυτήν ο βασιλεύς απέκτησε πάλιν ακέραιον το κύρος του, τόσον απαραίτητον διά την αποκατάστασιν της ψυχικής ενότητος του ελληνικού λαού και την οριστικήν επάνοδον της Χώρας εις κανονικόν πολιτικόν βίον… Από μέσα από την καρδιά μου αναφωνώ: Ζήτω ο Βασιλεύς!»

Εντελώς διαφορετικά σχολίασε την υπουργοποίηση του Μεταξά ο «Ριζοσπάστης» ο οποίος έγραφε: «Η παρουσία του Μεταξά στο υπουργείο Στρατιωτικών, όχι μόνο δεν αποτελεί καμιά εγγύηση για το λαό, αλλά αντίθετα αποτελεί πρόκληση κατά των εργαζομένων. Ο Μεταξάς είναι ο πιο ραφιναρισμένος φασίστας με καθαρά χιτλερικό, φασιστικό πρόγραμμα. Δεν είναι ανάγκη ν’ αναφέρουμε τις αλλεπάλληλες δηλώσεις του και τις ενέργειές του, που απέβλεπαν πάντα σε μια προσωπική δικτατορία. Η εγκαθίδρυσή του σήμερα στο υπουργείο Στρατιωτικών, δείχνει μια ανακατάταξη δυνάμεων μέσα στους στρατιωτικούς – δικτατορικούς κύκλους και μια προσπάθεια της μοναρχίας συγκέντρωσης όλων των αυλόδουλων στρατοκρατικών δυνάμεων για εγκαθίδρυση μιας βασιλικής δικτατορίας, δεδομένου πως τόσο ο ίδιος ο Μεταξάς, όσο και οι στρατιωτικοί πάνω στους οποίους στηρίχθηκε είναι της απολύτου εμπιστοσύνης του Βασιλιά».

Η ακρίβεια με την οποία η εφημερίδα του ΚΚΕ εκτίμησε τα γεγονότα και πρόβλεψε όσα θα επακολουθούσαν είναι ομολογουμένως καταπληκτική. Δυο, περίπου, μήνες αργότερα, στις 27 Απρίλη 1936 ο Μεταξάς αντικατέστησε τον αποθανόντα Δεμερτζή στη θέση του πρωθυπουργού και η κυβέρνηση που σχημάτισε πήρε την ψήφο εμπιστοσύνης όλου, σχεδόν, του αστικού πολιτικού κόσμου. Στη συνέχεια, για την ακρίβεια τρεις μέρες μετά την ψήφο εμπιστοσύνης, η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της μέχρι το τέλος Σεπτέμβρη, αφού προηγουμένως έδωσε στη μεταξική κυβέρνηση το δικαίωμα να εκδίδει διατάγματα. Ετσι εγκαθιδρύθηκε στη χώρα ένα ιδιότυπο καθεστώς που αργότερα πολύ εύστοχα ονομάστηκε «καθεστώς της 3 1/2 Αυγούστου». Η ολοκλήρωση την πορείας προς τη φασιστική δικτατορία ήρθε στις 4 Αυγούστου του 1936, όταν στις 8 το βράδυ ο Μεταξάς, έχοντας πλήρη κάλυψη από τα ανάκτορα, συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο και ζήτησε από τους υπουργούς του να υπογράψουν δύο διατάγματα, όπου με το πρώτο αναστελλόταν η ισχύς βασικών άρθρων του Συντάγματος και με το δεύτερο διαλυόταν η Βουλή. Ως βασική αιτία για την επιβολή της δικτατορίας προβαλλόταν ο λεγόμενος κομμουνιστικός κίνδυνος. Το γνωστό δηλαδή άλλοθι που χρησιμοποιεί η άρχουσα τάξη για κάθε είδους περιστολή των λαϊκών ελευθεριών, όταν αυτό επιτάσσουν τα συμφέροντά της.

Η επιβολή της Μεταξικής δικτατορίας ασφαλώς δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Η άρχουσα τάξη της χώρας και ο αγγλικός ιμπεριαλισμός, που είχε τον πρώτο λόγο στις ελληνικές υποθέσεις, προετοιμάζονταν χρόνια για μια τέτοια εξέλιξη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο μόνιμος Βρετανός υφυπουργός, Ρ. Βάνσιτταρτ, έγραφε σε υπόμνημά του6 το Μάη του 1937 ότι το καθεστώς Μεταξά σε σχέση με την Αγγλία ήταν «πολύ πιο συνεννοήσιμο από πολλά από τα προϋπάρχοντα καθεστώτα». Κι ούτε είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι ο Μεταξάς συγκέντρωσε πολύ εύκολα τις εξουσίες που του χρειάζονταν για να κάνει τη δικτατορία, έχοντας τη σκανδαλώδη στήριξη ή ανοχή του αστικού πολιτικού κόσμου.

Πρέπει επίσης να προστεθεί ότι ο δικτάτορας είχε φροντίσει πολύ έγκαιρα να κάνει γνωστές τις προθέσεις του. Για παράδειγμα, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Καθημερινή»7, το Γενάρη του 1934, είχε, μεταξύ άλλων, υπογραμμίσει: «Το κοινοβουλευτικόν σύστημα είναι εν απολύτω αδυναμία να ανταποκριθή εις τα νέα προβλήματα, τα οποία εδημιούργησεν η ζωή των λαών… το πρόβλημα δεν είναι πώς θα μείνωμεν εις τον κοινοβουλευτισμόν, αλλά διά ποίας θύρας θα εξέλθωμεν εξ αυτού. Διά της θύρας του κομμουνισμού ή διά της θύρας του εθνικού κράτους».

Αλλά δεν ήταν μόνο ο Μεταξάς που έθετε στην ημερήσια διάταξη τη δικτατορία. Με το ενδεχόμενο της δικτατορίας ερωτοτροπούσαν όλοι οι κορυφαίοι αστοί πολιτικοί της εποχής, ενώ άλλοι βοηθούσαν αντικειμενικά στην επιβολή της, ανεξαρτήτως αν το αντιλαμβάνονταν. Τα πιο ακραιφνή φιλοδικτατορικά στοιχεία συγκεντρώνονταν στο χώρο της λεγόμενης Δεξιάς, η δράση της οποίας άλλωστε υπονόμευε ανοικτά την προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία του 1924 και πρωταγωνιστούσε στην παλινόρθωση της μοναρχίας, πράγμα που έγινε με το δημοψήφισμα της βίας και νοθείας της 3ης Νοέμβρη του 1935. Το γεγονός αυτό, η επιστροφή της μοναρχίας δηλαδή, αποτέλεσε την αντίστροφη μέτρηση προς την 4η Αυγούστου, αλλά και την αναγκαία προϋπόθεση γι’ αυτήν.

Η εξ αντικειμένου ευνοϊκή, για την επιβολή της δικτατορίας, δράση της λεγόμενης δεξιάς δε σημαίνει πως τα κόμματα του Κέντρου – με κορυφαίο το κόμμα των Φιλελευθέρων, του Ελ. Βενιζέλου – πήγαιναν πίσω. Απ’ αυτό το χώρο, άλλωστε, ξεκίνησαν δύο αποτυχημένα στρατιωτικά κινήματα για την κατάληψη της εξουσίας. Το πρώτο, ήταν ένα πραξικόπημα – οπερέτα, με επικεφαλής τον Πλαστήρα, που εκδηλώθηκε στις 6 Μάρτη του ’33 (μια μέρα μετά τις εκλογές) και κράτησε λίγες ώρες. Το δεύτερο είναι το γνωστό Βενιζελο-πλαστηρικό κίνημα της 1ης Μάρτη του ’35, που έστω κι αν είχε στις γραμμές του πολλούς δημοκρατικούς αξιωματικούς, είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως άνοιξε το δρόμο στην αντίδραση για να προωθήσει από καλύτερες θέσεις τα αντιδημοκρατικά της σχέδια.

Στις 30 Απριλίου του 1936 η Βουλή παραχώρησε με ψήφισμα απόλυτη ελευθερία στον Μεταξά.

Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς εγκαθιδρύει δικτατορία επικαλούμενος τον κίνδυνο εσωτερικών ταραχών και την ασταθή διεθνή κατάσταση με τη συγκατάθεση του Γεωργίου Β’, ο οποίος διαλύει τη Βουλή χωρίς να προκηρύξει εκλογές και αναστέλλει πολλά άρθρα του Συντάγματος. Η αφορμή που περίμενε ο Μεταξάς δόθηκε από τη γενική απεργία που είχαν κηρύξει για τις 5 Αυγούστου του 1936 τα συνδικάτα με πρόταση του ΚΚΕ.

Με ένα κύμα συλλήψεων πολιτικοί ηγέτες στάλθηκαν στην εξορία στα νησιά, ενώ εκατοντάδες συνδικαλιστές και κομουνιστές κλείστηκαν σε φυλακές και στρατόπεδα.
Η αστυνομία του καθεστώτος στράφηκε με σκληρότητα τόσο κατά των κομουνιστών όσο και άλλων πολιτικών αντιπάλων. Ο Γεώργιος Καφαντάρης σε ανακοίνωση διαμαρτυρίας γράφει «Αι αυθαίρετοι συλλήψεις είναι συνήθη φαινόμενα. Πάμπολλοι είναι οι υποβληθέντες εις μεσαιωνικά μαρτύρια». Τα πολιτικά κόμματα διαλύθηκαν, οι πολιτικοί εξορίστηκαν ή περιορίστηκαν κατ’ οίκον, τα εργατικά συνδικάτα διαλύθηκαν.

Το καθεστώς στηριζόταν στην Εκκλησία, που κυριαρχούσε στην εκπαίδευση και που εξασφάλισε από το κράτος πολλές γενναιόδωρες επιχορηγήσεις, αλλά βασιζόταν επίσης και στην αστυνομία και τηνχωροφυλακή.

Στις μειονότητες η δικατορία του Μεταξά, επέβαλλε –πολλές φορές με τη βία- τη χρήση της ελληνικής γλώσσας σε δημόσιους αλλά και ιδιωτικούς χώρους, με κυριότερα θύματά του τους σλαβόφωνους πληθυσμούς.

Ο Μεταξάς ακολούθησε το πρότυπο της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι, διαδίδοντας την ιδεολογία του «Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού», σύμφωνα με την οποία ο Μεταξάς και οι σύντροφοί του αποτελούσαν τους συνεχιστές του Αρχαίου (Α΄) και Βυζαντινού (Β΄) Πολιτισμού και ότι είχαν ως στόχο την φυλετική ενότητα του έθνους καθώς και την διατήρηση των παραδόσεων.

Καθηγητές και δάσκαλοι ήταν υποχρεωμένοι να μεταλαμπαδεύουν αυτές της νέες «αλήθειες» σε μια νεολαία στρατευμένη στην ΕΟΝ. Το εκπαιδευτικό σύστημα αλώνεται και τα παιδιά πλέον πρέπει να δίνουν όρκο ότι θα διαφυλάξουν την πίστη στον Θεό, στον Βασιλέα, στην Πατρίδα, στον διάδοχο, στον κυβερνήτη και στον Γενικό Επιθεωρητή. Η ΕΟΝ ήταν μια οργάνωση ναζιστικού τύπου, στην οποία τα παιδιά χαιρετούσαν χιτλερικά. Στην οργάνωση ήταν αναγκασμένοι να συμμετέχουν όλοι οι νέοι ηλικίας 8 έως 25 ετών, ενώ αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε αυτήν ακόμα και οι πρόσκοποι. Σύμβολο της Νεολαίας επιλέχθηκε ο μινωικός διπλός πέλεκυς στη λογική του “πρώτου συμβόλου όλων των ελληνικών πολιτισμών”.

Το καθεστώς Μεταξά εφάρμοσε ορισμένα φιλολαϊκά μέτρα, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει την κοινωνική αναταραχή.

Στις 30 Ιουνίου του 1938 αποκαλύφθηκε στρατιωτική ομάδα υπαξιωματικών που σχεδίαζαν την ανατροπή του Μεταξά ενώ λίγες μέρες αργότερα, σημειώνεται σημαντική επαναστατική κίνηση στην Κρήτη από κατοίκους και τους πολιτικούς αρχηγούς της Ελλάδας. Ωστόσο, δώδεκα ημέρες αργότερα, το κίνημα αυτό κατέρρευσε με αποτέλεσμα να συλληφθούν οι αρχηγοί και να επιβληθεί κλίμα τρομοκρατίας στο νησί.

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Ιταλός πρέσβης επισκέφθηκε τον Μεταξά και του παρέδωσε τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε να επιτραπεί η είσοδος των ιταλικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Ο δικτάτορας αρνείται, κερδίζοντας προσωρινά την γενική αποδοχή. Η χώρα μπαίνει πλέον στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη λήξη του οποίου θα τερματιστεί και το καθεστώς του Μεταξά.

Με πληροφορίες από:imerodromos/left

Ακολουθήστε το The Indicator στο Google news

Σχετικά Νέα